آیه 37 سوره کهف

قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا

[18–37] (مشاهده آیه در سوره)

<<36	آیه 37 سوره کهف	38>>
سوره : سوره کهف (18) جزء : 15 نزول : مکه

ترجمه های فارسی

• الهی قمشه‌ای
• انصاریان
• فولادوند
• آیتی
• مکارم شیرازی

رفیق (با ایمان و فقیر) او در مقام گفتگو (و اندرز) بدو گفت: آیا به خدایی که نخست از خاک و بعد از نطفه تو را آفرید و آن‌گاه مردی کامل و آراسته خلقت ساخت کافر شدی؟!

رفیقش در حالی که با او گفتگو می کرد به او گفت: آیا به آنکه تو را از خاک سپس از نطفه آفرید، آن گاه تو را به صورت مردی درست و نیکو درآورد، کافر شده ای؟

رفيقش -در حالى كه با او گفت و گو مى‌كرد- به او گفت: «آيا به آن كسى كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفريد، آنگاه تو را [به صورت‌] مردى درآورد، كافر شدى؟»

دوستش كه با او گفت و گو مى‌كرد گفت: آيا بر آن كس كه تو را از خاك و سپس از نطفه بيافريد و مردى راست بالا كرد، كافر شده‌اى؟

دوست (با ایمان) وی -در حالی که با او گفتگو می‌کرد- گفت: «آیا به خدایی که تو را از خاک، و سپس از نطفه آفرید، و پس از آن تو را مرد کاملی قرار داد، کافر شدی؟!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

• Qarai
• Shakir
• Pickthall
• yusufali

His companion said to him, as he conversed with him: ‘Do you disbelieve in Him who created you from dust, then from a drop of [seminal] fluid, then fashioned you as a man?

His companion said to him while disputing with him: Do you disbelieve in Him Who created you from dust, then from a small seed, then He made you a perfect man?

His comrade, when he (thus) spake with him, exclaimed: Disbelievest thou in Him Who created thee of dust, then of a drop (of seed), and then fashioned thee a man?

His companion said to him, in the course of the argument with him: "Dost thou deny Him Who created thee out of dust, then out of a sperm-drop, then fashioned thee into a man?

معانی کلمات آیه

«خَلَقَکَ مِن تُرابٍ ...»: خداوند تو را از خاک درست کرد. یعنی موادّ غذائی که در زمین است، جذب ریشه‌های روئیدنیها می‌گردد، و روئیدنیها به نوبه خود خوراک حیوانات می‌شوند، و انسان از روئیدنیها و گوشت و شیر حیوانات استفاده می‌کند، و نطفه‌اش از اینها شکل می‌گیرد. یا این که مراد این است که خداوند اصل تو را - که آدم است - از خاک آفریده است. «سَوَّاکَ»: اندام تو را متعادل و هماهنگ کرد. کامل کرد تو را. «رَجُلاً»: حال است و تأویل به مشتقّ می‌گردد. یا این که مفعول دوم (سَوّی) است. یعنی: جَعَلَکَ رَجُلاً.

تفسیر آیه

• تفسیر نور
• اثنی عشری
• روان جاوید
• اطیب البیان
• برگزیده تفسیر نمونه
• سایر تفاسیر

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا «37»

دوستش در حالى كه با او گفتگو مى‌كرد گفت: آيا به آن (خدايى) كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفريد، آنگاه تو را مردى كامل و تمام اندام قرار داد، كافرشده‌اى؟!

لكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداً «38»

ولى من (گويم:) اوست خداوند، پروردگار من و هيچ كس را با پروردگارم شريك نمى‌سازم.

نکته ها

«محاوره» به معناى گفتگو و ردّ و بدل كردن كلام و پاسخگويى به يكديگر است. كلمه‌ى‌ «لكِنَّا» در واقع، «لكن أنا» بوده است.

جلد 5 - صفحه 172

پیام ها

1- گفتگو و بحث آزاد ميان مكتب‌ها مورد قبول قرآن است. «وَ هُوَ يُحاوِرُهُ»

2- در مقابل ثروتمندان و قدرتمندان، بدون احساس حقارت وبا كمال عزّت، به ارشاد بپردازيد. قالَ لَهُ صاحِبُهُ‌ ... أَ كَفَرْتَ‌

3- گاهى علاقه به مال وثروت، زمينه‌ى كفر انسان به خدا وقيامت است. أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ‌ ... أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ‌

4- آنكه به مال و خويشاوندان خود مى‌بالد، علاجش يادآورى اصل خاكى اوست. أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ‌ ... خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ

5- انكار معاد، انكار خداست او با گفتن‌ «ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً» معاد را انكار كرد، ولى صاحبش به او گفت: «أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ» آيا به خدايى كه تو را آفريد كفرورزيدى؟!

6- كفر به خدا، جاى تعجّب و شگفتى و توبيخ دارد. «أَ كَفَرْتَ»

7- اعتراض به كفّار جايز است. «أَ كَفَرْتَ» ولى بايد همراه با استدلال و نشان دادن راه باشد. «بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ»

8- در تربيت وبازداشتن از انحراف ديگران، با استدلال سخن بگوييم. «أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ»

9- در برابر شك و ترديد ديگران، مؤمن بايد موضع خود را با صراحت اعلام كند. «لكِنَّا هُوَ اللَّهُ»

10- تكيه بر غير خدا، شرك است. أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ‌ ... و لكِنَّا ... لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداً

11- توحيد ناب آن است كه همراه با نفى هرگونه شرك باشد. «اللَّهُ رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداً»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌5، ص: 173

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلاً (37)

قالَ لَهُ صاحِبُهُ‌: گفت مر فطرس را رفيق او يهودا. وَ هُوَ يُحاوِرُهُ‌: در حالى كه او جدال و گفتگو مى‌نمود با او. أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ‌:

آيا كافر شدى به انكار قيامت و تردّد در آن به ذاتى كه آفريد تو را از خاك، يعنى پدر تو را كه اصل و ماده تو است از خاك آفريد، يا خود ماده تو را از خاك خلق فرمود. ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ: پس از نطفه كه ماده‌اى قرينه توست. ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا: پس تسويه فرمود تو را به استقامت قامت مردى، يعنى آدمى به حد رجال رسانيده. حاصل آنكه: آيا كافر شدى به قادر منعمى كه تو را از مرتبه پست خاك و نطفه قذر گنديده به درجه شرافت و آدميت رسانيده. و كفر او را به بعث و قيامت، مثل كفر او گردانيده به خدا؛ زيرا منشأ شك او در كمال قدرت خداى بود، و لهذا مرتب ساخت انكار او را بر خلق او از خاك، چه ذاتى كه قادر باشد بر ايجاد و ابداء او از خاك، هر آينه البته قادر خواهد بود بر بعث و اعاده او از آن.

اعجاز عجيب: صاحب درر المناقب از ابن عباس نقل نموده كه گفت: در اثناء گردش حضرت امير المؤمنين عليه السلام به زراعات مدينه، مصادف شد با ابو بكر، و دست او را گرفت فرمود: اى ابا بكر، بپرهيز خداوندى را كه تو را آفريد

جلد 8 - صفحه 55

از خاك، بعد از آن از نطفه، پس تسويه فرمود تو را به استقامت قامت مردى، و ياد كن معاد خود را اى پسر ابى قحافه، و ياد آور فرمايش رسول خدا را صلّى اللّه عليه و آله و حال آنكه مى‌دانيد شما آن را كه مقدم داشت به شما در غدير خم.

پس اگر برگردى از امر، دعا كنم خدا بيامرزد آنچه را نمودى. و اگر نمى‌كنى، پس چه مى‌باشد جواب تو بر رسول خدا؟

ابو بكر گفت: خواب ديدم پيغمبر را كه مرا برگردانيد از آنچه بودم در آن، و من اطاعت او نمودم.

حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمود: چگونه مى‌شود اين، و حال آنكه من نشان دهم آن حضرت را به تو در بيدارى. پس دست ابو بكر را گرفته به مسجد قبا آمد، پس ديد پيغمبر در محراب نشسته و كفن بر بدنش باشد، فرمود: اى ابا بكر، آيا نگفتم به تو اين را مرتبه‌اى بعد از مرتبه‌اى و دفعه‌اى بعد از دفعه‌اى كه على بن ابى طالب عليه السلام خليفه من و وصى من و اطاعت او اطاعت من و نافرمانى او نافرمانى من، و اطاعت او اطاعت خدا، و معصيت او معصيت خدا باشد؟

ابو بكر بيرون آمد در حالى كه وحشتناك و ترسناك بود، و عازم شد كه برگرداند امر را به حضرت امير المؤمنين عليه السلام. ناگاه مصادف شد با يكى از اصحابش، واقعه را به او خبر داد، او گفت: اين سحرى است از بنى هاشم، ثابت باش بر آنچه هستى، و نگاه دار مكان خود را، و آنقدر با او گفت تا او را بازداشت از مقصود «1».

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلاً (37) لكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداً (38) وَ لَوْ لا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مالاً وَ وَلَداً (39) فَعَسى‌ رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاً (40) أَوْ يُصْبِحَ ماؤُها غَوْراً فَلَنْ تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَباً (41)

وَ أُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلى‌ ما أَنْفَقَ فِيها وَ هِيَ خاوِيَةٌ عَلى‌ عُرُوشِها وَ يَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَداً (42) وَ لَمْ تَكُنْ لَهُ فِئَةٌ يَنْصُرُونَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ ما كانَ مُنْتَصِراً (43) هُنالِكَ الْوَلايَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَيْرٌ ثَواباً وَ خَيْرٌ عُقْباً (44)

ترجمه‌

گفت مر او را رفيقش وقتى كه با او صحبت ميكرد آيا كافر شدى بآنكه آفريد تو را از خاك پس از نطفه پس درست كرد تو را مردى‌

ولى من ميگويم او است خدا پروردگار من شريك نمى‌گردانم با پروردگارم احديرا

و چرا وقتى كه داخل شدى در باغت نگفتى هر چه خدا خواهد شود نيست توانائى مگر از خدا اگر مى‌بينى كه من كمترم از تو در مال و اولاد

پس شايد پروردگارم بدهد بمن بهتر از باغ تو و بفرستد بر آن آفتى از آسمان پس گردد زمينى صاف‌

يا گردد آبش بزمين فرو رفته پس هرگز نتوانى مر او را جستن‌

و احاطه شد بآفت، ميوه‌اش پس گرديد چنانكه زير و رو ميكرد دو دستش را براى آنچه خرج كرده بود در آن و حال آنكه درختان افتاده بودند روى چوب بستهاى افتاده و ميگفت ايكاش من شريك نكرده بودم با پروردگارم احديرا

و نبود او را گروهى كه يارى كنند او را غير از خدا و نبود قادر بر دفاع از خود

در چنين جائى نصرت مخصوص خدا است كه حقّ است او بهتر است از راه پاداش و بهتر از جهت عاقبت كار.

تفسير

- پس از ختم مقالات فاسده مرد سابق الذّكر با رفيق فقيرش كه اهل ايمان بود او در جواب گفت براى توبيخ و ملامت آنمرد كه آيا كافر شدى بآنكه آفريد تو را از خاك براى آنكه اصل خلقت بنى آدم از خاك است پس از نطفه كه از غذا توليد ميشود و اغذيه از خاك پس معتدل نمود خلقت و قامت و اندام تو را و ساخت مردى كامل و تمام عيار مانند ساير افراد انسان چون شك در معاد موجب كفر است ولى من ميگويم چون كلمه لكنّا مركب است از لكن و انا با اسقاط همزه و اثبات الف و حذف اقول او است خداوند پروردگار و روزى دهنده من و شريك قرار

جلد 3 صفحه 427

نميدهم براى پروردگارم احدى از مخلوقات او را و اين اعتقاد جازم، كافى است براى افتخار من بر تو كه شاك و متزلزلى و چرا وقتى داخل باغت شدى براى اداء شكر و اقرار بعجز خود در برابر قدرت خداوند نگفتى آنچه خدا خواهد ميشود و آنچه نخواهد نميشود نيست توانائى و قوه و قدرتى براى احدى مگر از جانب خدا تا دلالت داشته باشد بر آنكه امور منوط بمشيت الهى است و آنچه نصيب تو شده از منافع و اموال بخواست خدا بوده نه بسعى و كوشش خودت و اگر مى‌بينى مرا كه مال و او لآدم كمتر از تو است از فضل خداوند بعيد نيست كه در آتيه نزديكى يا در آخرت عطا فرمايد بمن چيزهائى كه بهتر باشد از باغ تو و از قهر خدا دور نيست كه بفرستد براى كفر و كفران نعمت تو و ويران نمودن باغت آفات آسمانى را از قبيل باد سام و صاعقه و تگرگ و امثال اينها چون حسبان بمعناى چيز انداخته شده مانند تير و سنگ و بلا و عذاب است و بعضى آنرا جمع حساب و مأخوذ از آن دانسته‌اند يعنى چيزيرا كه مقدّر شده براى تصفيه حساب اعمالت و در نتيجه باغت خالى شود از اشجار و زراعات و بگردد زمين صاف و ساده و همواريكه پاى در آن بلغزد و رونده از رفتار بماند براى نرمى آن يا فرو رود آب آن باغ در زمين بطوريكه نتوانى ديگر تهيّه و تدارك آنرا بنمائى و خداوند با آنمرد بعد از اين گفتار بر طبق آن رفتار فرمود و يكى از آفات سماوى احاطه نمود بر كليّه ميوجات آن باغ و درختان آن بطوريكه صبح كه وارد باغ شد ديد چفته‌هاى موها افتاده روى زمين و درختها خوابيده روى آنها و از ميوه‌ها اثرى نيست لذا دو دست را بيكديگر ميماليد و زير و رو ميكرد از اندوه و تأسف بر خرجى كه براى آبادى آن باغ كرده بود و از روى ندامت و پشيمانى بر اعمال و اقوال خود ميگفت ايكاش من براى خدا شريك قرار نميدادم احديرا و مانند رفيقم خداشناس و موحّد بودم و در مجمع فرموده كه در خبر است خداوند آتشى فرستاد كه آن باغ را سوزاند و آبش بزمين فرو رفت و با آنكه مغرور بمال و اولاد و اعوان خود بود در آنحال كسانى نبودند كه بتوانند يارى كنند او را جز خدا و خود او هم نتوانست جلوگيرى كند از بلاى الهى يا استرداد نمايد عوض اموال تلف شده خود را چون منتصر بمعناى دادستان است و در چنين روز و جائيكه روز و جاى انتقام از كافر و ظالم است خواه در دنيا باشد خواه در آخرت نصرت و

جلد 3 صفحه 428

يارى مخصوص بخدا است كه حقّ و ثابت است يا اختيار دارى و پادشاهى مخصوص باو است چون ولايت بكسر كه به اين معنى است نيز قرائت شده در هر حال پاداش الهى بهترين پاداشها و عاقبت اطاعتش بهترين عواقب است و گفته‌اند چون فهميده بود ويرانى باغش در اثر كفر و كفران بوده پشيمان شده بود براى آنكه باغش خراب شده نه براى آنكه كار بدى كرده لذا توبه‌اش قبول نشد ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قال‌َ لَه‌ُ صاحِبُه‌ُ وَ هُوَ يُحاوِرُه‌ُ أَ كَفَرت‌َ بِالَّذِي‌ خَلَقَك‌َ مِن‌ تُراب‌ٍ ثُم‌َّ مِن‌ نُطفَةٍ ثُم‌َّ سَوّاك‌َ رَجُلاً (37)

‌گفت‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ رجل‌ كافر صاحبش‌ ‌که‌ ‌آن‌ رجل‌ مؤمن‌ ‌بود‌ و ‌با‌ ‌او‌ مباحثه‌ و مكالمه‌ ميكرد آيا كافر شدي‌ بآنكسي‌ ‌که‌ ترا ‌از‌ يك‌ نطفه‌ گنديده‌ خلق‌ فرمود ‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ صورت‌ رجوليّت‌ بتو عنايت‌ كرد، بزرگترين‌ آيات‌ الهيّه‌ يكي‌ خلقت‌ انسان‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد:

وَ لَقَد خَلَقنَا الإِنسان‌َ مِن‌ سُلالَةٍ مِن‌ طِين‌ٍ ثُم‌َّ جَعَلناه‌ُ نُطفَةً فِي‌ قَرارٍ مَكِين‌ٍ ثُم‌َّ خَلَقنَا النُّطفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقنَا العَلَقَةَ مُضغَةً فَخَلَقنَا المُضغَةَ عِظاماً فَكَسَونَا العِظام‌َ لَحماً ثُم‌َّ أَنشَأناه‌ُ خَلقاً آخَرَ فَتَبارَك‌َ اللّه‌ُ أَحسَن‌ُ الخالِقِين‌َ.

مؤمنون‌ ‌آيه‌ 12 ‌الي‌ 14 و ‌در‌ حديث‌ ‌است‌

‌من‌ عرف‌ نفسه‌ عرب‌ ربّه‌

خداوند آنچه‌ ‌در‌ عالم‌ اكبر خلق‌ فرموده‌ نمونه‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌در‌ انسان‌ قرار داده‌ عقل‌ ‌از‌ عالم‌ عقول‌

جلد 12 - صفحه 355

نفس‌ انساني‌ ‌از‌ عالم‌ نفوس‌ روح‌ ‌از‌ عالم‌ ارواح‌ روح‌ بخاري‌ ‌از‌ عالم‌ حيوانيت‌ نشو و نما ‌از‌ عالم‌ نباتيّه‌ ثقالت‌ ‌از‌ عالم‌ اجسام‌ درك‌ علم‌ و معرفت‌ ‌از‌ عالم‌ ملائكه‌ درك‌ جزئيّات‌ ‌از‌ عالم‌ حس‌ّ شهوت‌ و غضب‌ ‌از‌ بهائم‌ و سباع‌ مغز و دماغ‌ ‌از‌ عالم‌ سماوات‌ اعضاء صورت‌ ‌از‌ عالم‌ كواكب‌ و شمس‌ و قمر اعضاء بدن‌ ‌از‌ عالم‌ خاك‌ و آب‌ تنفّس‌ ‌از‌ عالم‌ هوا حرارت‌ بدن‌ ‌از‌ عالم‌ نار.

(‌هر‌ چه‌ خوبان‌ همه‌ دارند تو تنها داري‌) قال‌َ لَه‌ُ صاحِبُه‌ُ ‌گفت‌ باين‌ رجل‌ كافر صاحبش‌ ‌که‌ ‌آن‌ رجل‌ مؤمن‌ ‌باشد‌ وَ هُوَ يُحاوِرُه‌ُ و ‌او‌ ‌با‌ ‌او‌ بحث‌ و مذاكره‌ داشت‌ أَ كَفَرت‌َ بِالَّذِي‌ خَلَقَك‌َ مِن‌ تُراب‌ٍ ‌که‌ آدم‌ ‌از‌ گل‌ و طين‌ خلق‌ شد بلكه‌ جميع‌ افراد انسان‌ ابتداء ‌از‌ تراب‌ خلق‌ مي‌شوند همين‌ خاك‌ ‌است‌ ‌که‌ داخل‌ حبوب‌ و اشجار مي‌شود و زرع‌ و ثمره‌ مي‌گردد و مأكول‌ پدر مي‌شود و يك‌ قسمت‌ ‌آن‌ نطفه‌ مي‌گردد و مراحلي‌ طي‌ّ ميكند ‌تا‌ صورت‌ انساني‌ پيدا كند (سؤال‌) ‌اينکه‌ رجل‌ كافر بخدا نبود و لذا ‌گفت‌ وَ لَئِن‌ رُدِدت‌ُ إِلي‌ رَبِّي‌ (جواب‌) همان‌ شك‌ ‌در‌ معاد و تكذيب‌ انبياء و كتب‌ سماويه‌ و ضروريات‌ جميع‌ اديان‌ كفر بخدا ‌است‌ ثُم‌َّ مِن‌ نُطفَةٍ بلكه‌ گفتند نطفه‌ بسيار افراد دارد يكديگر ‌را‌ ميخورند ‌تا‌ يك‌ ياد و باقي‌ بماند ثُم‌َّ سَوّاك‌َ رَجُلًا ‌اينکه‌ نطفه‌ چه‌ اندازه‌ مراحلي‌ طي‌ كند ‌تا‌ يك‌ انسان‌ بشود.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 37)- این هم پاسخ مستضعفان! در اینجا ردّ بافته‌های بی‌اساس آن ثروتمند مغرور و از خود راضی را از زبان دوست مؤمنش می‌شنویم: او که تا آن موقع دم فرو بسته بود و به سخنان این مرد سبک مغز گوش فرا می‌داد تا هر چه در درون دارد برون ریزد، سپس یکجا پاسخ دهد، وارد گفتگو شد چنانکه آیه می‌گوید: «دوست (با ایمان) وی- در حالی که با او گفتگو می‌کرد- گفت: آیا به خدایی که تو را از خاک، و سپس از نطفه آفرید، و پس از آن تو را مرد کاملی قرار داد، کافر شدی» (قالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ یُحاوِرُهُ أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاکَ رَجُلًا).

ج3، ص43

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌