آیه 176 سوره اعراف

وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ ۚ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ۚ ذَٰلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا ۚ فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ

[7–176] (مشاهده آیه در سوره)

<<175	آیه 176 سوره اعراف	177>>
سوره : سوره اعراف (7) جزء : 9 نزول : مکه

ترجمه های فارسی

و اگر می‌خواستیم به آن آیات او را رفعت مقام می‌بخشیدیم، لیکن او به زمین (تن) فروماند و پیرو هوای نفس گردید، و در این صورت مثل و حکایت حال او به سگی ماند که اگر بر او حمله کنی و یا او را به حال خود واگذاری به عوعو زبان کشد. این است مثل مردمی که آیات ما را بعد از علم به آن تکذیب کردند. پس این حکایت بگو، باشد که به فکر آیند.

و اگر می خواستیم [درجات و مقاماتش را] به وسیله آن آیات بالا می بردیم، ولی او به امور ناچیز مادی و لذت هایِ زودگذرِ دنیایی تمایل پیدا کرد واز هوای نفسش پیروی نمود؛ پس داستانش چون داستان سگ است [که] اگر به او هجوم بری، زبان از کام بیرون می آورد، واگر به حال خودش واگذاری [باز هم] زبان از کام بیرون می آورد. این داستان گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند؛ پس این داستان را [برای مردم] حکایت کن، شاید [نسبت به امور خویش] بیندیشند.

و اگر مى‌خواستيم، قدر او را به وسيله آن [آيات‌] بالا مى‌برديم، اما او به زمين [=دنيا] گراييد و از هواى نَفْس خود پيروى كرد. از اين رو داستانش چون داستان سگ است [كه‌] اگر بر آن حمله‌ور شوى زبان از كام برآورد، و اگر آن را رها كنى [باز هم‌] زبان از كام برآورد. اين، مَثَل آن گروهى است كه آيات ما را تكذيب كردند. پس اين داستان را [براى آنان‌] حكايت كن، شايد كه آنان بينديشند.

اگر خواسته بوديم به سبب آن علم كه به او داده بوديم رفعتش مى‌بخشيديم، ولى او در زمين بماند و از پى هواى خويش رفت. مثَل او چون مثَل آن سگ است كه اگر به او حمله كنى زبان از دهان بيرون آرد و اگر رهايش كنى بازهم زبان از دهان بيرون آرد. مثَل آنان كه آيات را دروغ انگاشتند نيز چنين است. قصه را بگوى، شايد به انديشه فرو روند.

و اگر می‌خواستیم، (مقام) او را با این آیات (و علوم و دانشها) بالا می‌بردیم؛ (اما اجبار، بر خلاف سنت ماست؛ پس او را به حال خود رها کردیم) و او به پستی گرایید، و از هوای نفس پیروی کرد! مثل او همچون سگ (هار) است که اگر به او حمله کنی، دهانش را باز، و زبانش را برون می‌آورد، و اگر او را به حال خود واگذاری، باز همین کار را می‌کند؛ (گویی چنان تشنه دنیاپرستی است که هرگز سیراب نمی‌شود! (این مثل گروهی است که آیات ما را تکذیب کردند؛ این داستانها را (برای آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند (و بیدار شوند)!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Had We wished, We would have surely raised him by their means, but he clung to the earth and followed his [base] desires. So his parable is that of a dog: if you make for it, it lolls out its tongue, and if you let it alone, it lolls out its tongue. Such is the parable of the people who deny Our signs. So recount these narratives, so that they may reflect.

And if We had pleased, We would certainly have exalted him thereby; but he clung to the earth and followed his low desire, so his parable is as the parable of the dog; if you attack him he lolls out his tongue; and if you leave him alone he lolls out his tongue; this is the parable of the people who reject Our communications; therefore relate the narrative that they may reflect.

And had We willed We could have raised him by their means, but he clung to the earth and followed his own lust. Therefor his likeness is as the likeness of a dog: if thou attackest him he panteth with his tongue out, and if thou leavest him he panteth with his tongue out. Such is the likeness of the people who deny Our revelations. Narrate unto them the history (of the men of old), that haply they may take thought.

If it had been Our will, We should have elevated him with Our signs; but he inclined to the earth, and followed his own vain desires. His similitude is that of a dog: if you attack him, he lolls out his tongue, or if you leave him alone, he (still) lolls out his tongue. That is the similitude of those who reject Our signs; So relate the story; perchance they may reflect.

معانی کلمات آیه

اخلد: اخلاد: ملازمت هميشگى. أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ‏ يعنى به زمين چسبيد . آن كنايه است از ، ميل به لذات دنيا و دنيا پرستى. تحمل: تحمل در اينجا از حمله است نه حمل . إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ : اگر حمله كنى به آن. يلهث: لهث آن است كه سگ زبانش را از عطش بيرون آورد . به قول بعضى از عطش يا رنج يا خستگى با تنفس شديد . در آيه ، معناى دوم مناسب است. مثل: مثل مثله در اينجا ، به معنى صفت و حكايت است. قصص: قصص بر وزن شرف به معنى قصه و نقل قصه اسم و مصدر هر دو آمده است . بعضى آن را جمع و بعضى مفرد گفته‏اند «فاقصص‏ القصص»: حكايت كن داستان يا داستانها را.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ «176»

و اگر مى‌خواستيم، (قدر وارزش) او را به وسيله‌ى آيات (و علومى كه به او داده بوديم) بالا مى‌برديم، ولى او به زمين (و مادّيات) چسبيد و از هوس خود پيروى كرد. پس مَثَل او مَثَل سگ است كه اگر به آن حمله كنى دهان باز كرده و پارس مى‌كند و زبان بيرون مى‌آورد و اگر او را واگذارى، باز چنين مى‌كند (هميشه دهان دنياپرستان باز است،) اين، مَثَل كسانى است كه آيات مارا تكذيب كردند. پس اين داستان را (برايشان) بازگو، باشد كه بينديشند.

نکته ها

در اين آيه، چون كلمه‌ى «أرض» در برابر رفعت معنوى قرار گرفته، مراد از آن مسائل حقير، مادّى و دنيوى است.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: كسى كه علم و معلوماتش زياد شود، امّا هدايت‌يابى او بيشتر نشود، آن علم سبب دورى بيشتر او از خداوند شده است. «1»

قصّه‌هاى قرآن بر پايه‌ى حقّ و حقيقت استوار است و براى دلدارى و ثبات قدم پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل ايمان، نا اميدى دشمنان و وسيله‌ى موعظه و تذكّر مؤمنان بود «2» و مايه‌ى عبرتى براى خردمندان است. «3»

«1». بحار، ج 2، ص 37.

«2». هود، 120.

«3». يوسف، 111.

جلد 3 - صفحه 222

پیام ها

1- پايبندى به آيات الهى، سبب تقرّب به خداوند و مقامات والاست. «لَرَفَعْناهُ بِها»

2- در عين حاكميّت اراده و خواست خداوند بر جهان، انسان مختار وآزاد است.

وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ‌ ...

3- خواست خداوند، بر پايه‌ى عملكرد خودماست. «وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ» آرى، رسيدن به مقام قرب، مشروط به پرهيز از دنياگرايى و هوس است.

4- مردم غافل، به چهار پايان مى‌مانند، ولى دانشمند دنياپرست، مثل سگ حريص است. «كَمَثَلِ الْكَلْبِ»

5- دانشمند بى‌عمل، منفور است. كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ‌ ...

6- اسير دنيا، هرگز آرامش ندارد. «إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ» انسان حريص هر چه داشته باشد، باز هم دندان طمعش بزرگ است، زيرا دنياپرستى و حرص، نهايت ندارد.

7- علاقه‌ى به دنيا و هواپرستى، انسان را نسبت به امور ديگر بى‌تفاوت مى‌كند.

إِنْ تَحْمِلْ‌ ... أَوْ تَتْرُكْهُ‌ ...

8- علماى دين اگر دنياگرا شدند، در صدد تكذيب آيات الهى و گرايش به كفر قرار مى‌گيرند. أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ‌ ... كَذَّبُوا بِآياتِنا

9- سرنوشت علما و دانشمندان فريب خورده، بايد مايه عبرت و انديشه‌ى مردم باشد. (در آيه‌ى قبل آمد: «وَ اتْلُ»، در اينجا مى‌خوانيم: «فَاقْصُصِ»).

10- داستان‌نويسى و داستان‌سرايى بايد در مسير رشد فكرى انسان باشد، نه تخدير و سرگرمى. قصّه‌گويى جهت‌دار، كار انبياست. «فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌3، ص: 223

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (176)

وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها: و اگر مى‌خواستيم هر آينه بلند مرتبه مى‌نموديم آن عالم به آيات را به سبب ملازمت او با آيات منزله يا كلمات مشتمله بر اسم اعظم يا معجزات باهره صادره از حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و به‌

جلد 4 صفحه 241

منازل ابرار و مساكن اخيار او را مى‌رسانديم، وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ‌:

و لكن او بواسطه دنائت همت و عدم تأمل و تفكر، در آن ميل نمود به حضيض دنائت و سفالت دنيا، و آن را بر آخرت اختيار نمود، وَ اتَّبَعَ هَواهُ‌: و پيروى كرد هواى نفس خود را در ايثار دنيا و اعراض از مقتضيات آيات كه آن رضاى ما و مغفرت و نعيم جنت است.

نكته: گرچه ظاهر حال «اعرض عنها» بود، لكن عدول به: أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ‌، به جهت تنبيه است بر مبالغه كه آنچه حامل او شد اتباع هوى و اشعار بر آنكه دنيا رأس هر خطيئه است.

بعد از آن حق تعالى براى او و امثال او، ضرب المثلى فرمايد:

فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ‌: پس مثل و صفت او در خست و دنائت مرتبه، مانند مثل و صفت اخس و اخبث حيوانات سگ در احسن احوال او، إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ‌: اگر حمله كنى بر او و برانى او را، زبان از دهن بيرون افكند، أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ‌: يا اگر واگذارى او را و نرانى، همان زبان از دهن بيرون آورد، يعنى همچنانكه راندن و نراندن سگ نسبت به او يكسان و در هيچ حال صفت خود را ترك نكند، بلعم سگ صفت نيز همين حال دارد كه در هيچ زمانى از خساست و دنائت خود بيرون نرود، نه به اعلام در خواب، و نه به توقف حيوان؛ و امثال بلعم نيز هر چند آيات داله و مواعظ حسنه برآنها خوانده شود، ديدن و نديدن آيات و شنيدن و نشنيدن، مواعظ نزد آنها على السويه است، چنانكه سگ در حال گرسنگى و سيرى و رنج و راحت مساوى است در زبان بيرون آوردن.

در مجمع قال ابو جعفر عليه السّلام: الاصل فى ذلك بلعم، ثمّ ضربه اللّه مثّلا لكلّ مؤثر هويه على هدى اللّه من اهل القبلة. «1» حضرت باقر عليه السّلام فرمايد:

اصل در مثال بلعم پس ضرب المثل فرموده خداوند براى هر كسى كه اختيار كند هواى خود را بر هدايت الهى از اهل قبله.

تنبيه: آيه شريفه از اشدّ آيات است بر اهل علم مطلقا، حتى عالم به چند مسئله؛ زيرا اين عالم به كتاب سماوى بعد از رسيدن به مرتبه عليا به سبب دارا

«1» مجمع البيان، جلد دوّم، صفحه 500.

جلد 4 صفحه 242

شدن اسم اعظم و دعوت مستجابه، چون متابعت هوى نمود منسلخ شد از دين، و گرديد در پستى به درجه سگ. و اين دال است بر آنكه هر كه نعمت الهى بر او اكثر باشد، چون معرض از متابعت هدى و مقبل به هوى شود، بعد او از رحمت اعظم الهى است. و مؤيد اين حديث شريف نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: من ازداد علما و لم يزدد هدى لم يزدد من اللّه الّا بعدا: «1» هر كه زياد شود او را علم، و زياد نشود او را هدايت، زياد نشده است از خدا مگر دورى.

و اين تمثيل واقع شده به اخس و اخبث حيوانات سگ، آن هم اخس كلاب، سگ لاهث. و در تقرير اين تمثيل وجوهى است:

اول- هر حيوانى در حال رنج و عطش زبان بيرون آورد الاكلب لاهت، كه در همه حال زبان بيرون آورد به عادت اصليه و طبيعت خسيسه نه به جهت حاجت و ضرورت، پس همچنين هر كه را عطا فرمود خداى تعالى علم و دين و غنا از تعرّض اوساخ اموال مردم، بعد او مايل به دنيا شود و بياندازد خود را در آن؛ مى‌باشد حال او مانند حال سگ لاهث از حيث مواظب بودن بر عمل خسيس و فعل قبيح به صرف طبيعت رديّه و نفس خبيثه به جهت حاجت و ضرورت.

دوم- آنكه شخص عالم وقتى توسل نمايد به علمش به دنيا و طلب آن و اين، به سبب آنست كه وارد كند بر مردم انواع علوم و ظاهر كند نزد آنها فضائل و مناقب خود را، و شكى نيست نزد بيان اين كلمات و تقرير عنوانات، بيرون آورد لسانش را و خارج كند او را به جهت خاطر شدت اهتمام به اخراج آنچه در قلب او است از باب وفور حرص به طلب دنيا؛ پس حالش شبيه به حالت اين سگ مى‌باشد كه لا ينقطع زبانش را در آورد به سبب خست و دنائت و رذالت طبع.

سوم- آنكه سگ لاهث هميشه اين هيئت براى او است، همينطور انسان حريص دائما حرص او باقى است، چنانچه اين سگ اگر شدت يابد زبان بيرون آورد، و اگر راحت شود باز زبان بيرون آورد؛ همچنين حريص ضال، اگر وعظش نمائى ضال، و اگر موعظه نكنى ضال باشد به سبب رذالت طبعيه و

«1» بحار الانوار، جلد 2، كتاب العلم، صفحه 37، حديث 50.

جلد 4 صفحه 243

خبائث كسبيه؛ فتأمّل أيّها العاقل.

ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا: اين مثل مثل قومى است كه از روى جحود و استكبار تكذيب كردند آيات ما را كه قرآن است. مراد اهل مكه يا يهود يا عموم مكلفين مكذبين است. فَاقْصُصِ الْقَصَصَ‌: پس بخوان بر ايشان قصه‌ها و واقعات سالفه را و از جمله آنها واقعه كسى است كه منسلخ شد از او آيات در حين اعراض، لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ‌: براى آنكه تفكر و تدبر نمايند تا پند پذير شوند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

سوره الأعراف «7»: آيات 175 تا 178

وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْناهُ آياتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوِينَ (175) وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (176) ساءَ مَثَلاً الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ أَنْفُسَهُمْ كانُوا يَظْلِمُونَ (177) مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَ مَنْ يُضْلِلْ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (178)

ترجمه‌

و بخوان بر آنها خبر آنكه داديم باو آيتهاى خودمان را پس بيرون رفت از آنها و پيروى كرد او را شيطان پس بود از گمراهان‌

و اگر ميخواستيم هر آينه برترى ميداديم او را بآنها ولى او ميل كرد بسوى زمين و پيروى كرد دلخواه خود را پس مثل او مانند مثل سگ است كه اگر حمله كنى بر او زبان از دهان در آورد و اگر واگذاريش زبان از دهان در آورد اين مثل گروهى است كه تكذيب نمودند آيتهاى ما را پس نقل كن حكايت را باشد كه آنها تفكّر نمايند

بدند در مثل گروهى كه تكذيب نمودند آيتهاى ما را و بر خودهاشان بودند كه ستم ميكردند

كسيرا كه هدايت كند خدا او هدايت شده است و كسانيرا كه گمراه كند پس آنگروه ايشانند زيانكاران.

تفسير

قمى ره فرموده نازل شده است در باره بلعم بن باعورا كه از بنى اسرائيل بود

جلد 2 صفحه 494

و باو عطا شده بود علم بعضى از كتب سماوى و در مجمع از امام باقر (ع) نقل نموده كه اصل در آن بلعم است ولى خداوند مثل زده است بآن براى هر كس كه هواى نفس او را از راه هدايت باز دارد از اهل قبله و عيّاشى از آنحضرت نقل نموده كه مثل مغيرة بن شعبه مثل بلعم است كه باو تعليم شده بود اسم اعظم و در اين آيه از او خبر داده شده و قمى ره از حضرت رضا (ع) نقل نموده كه عطا شده بود به بلعم بن باعورا اسم اعظم و بآن اسم دعا ميكرد و اجابت ميشد پس مايل شد بفرعون و چون او بطلب حضرت موسى بيرون آمد از بلعم خواهش نمود كه دعا كند خدا آنحضرت را بحبس فرعون در آورد پس بلعم سوار الاغش شد كه بطلب حضرت موسى بيرون رود آنحيوان از حركت باز ماند و هر چه زد حركت نكرد تا بامر خداوند بزبان آمد و گفت چرا مرا ميزنى ميخواهى من با تو بيايم تا نفرين كنى در باره پيغمبر خدا و پيروانش ولى او بقدرى آنحيوانرا زد كه كشت و اسم اعظم از زبانش منسلخ شد و اين است مراد از فانسلخ منها در اين آيه و اينكه فرموده شيطان پيروى از او نمود و نفرموده او پيروى از شيطان كرد براى اين نكته است كه او در بدو امر از علما و عبّاد بود شيطان مدتها تعقيب از او نمود تا او را بدام آورد ولى از اوّل نام او در دفتر الهى جزء گمراهان ثبت بود و اگر مشيّت الهى تعلّق گرفته بود برفعت مقام او ميرساند او را ببركت آن آيات كتاب كه ميدانست يا اسم اعظم بمقامات علماء ابرار ولى او ميل نمود بخلود در دنياى دنىّ و فراموش كرد دار باقى را و متابعت نمود از هواى نفس خود و امر فرعون و رضاى او را بر رضاى خداوند ترجيح داد پس مثل او و امثال او مثل سگ است كه اگر متعرض او شوى و حمله كنى براى طرد و زجرش زبان خود را از دهن بيرون ميآورد و بشدّت نفس ميكشد و بانك ميكند و اگر آنرا بحال خود واگذارى باز اين كار را دارد اين قبيل اشخاص هم اگر بآنها علم و دانش عطا شود يا بموعظه و نصيحت از اعمال قبيحه منع و زجر شوند با آنكه بحال جهل باقى باشند و كسى متعرض آنها نشود بحالشان يكسان است خبث طينت و دنائت طبع و قصور همّت آنها نميگذارد در هيچ حال بسعادت و كرامت و اصل شوند و ضرر اعمالشان بخودشان عائد ميشود و معنى اضلال خداوند مكرر بيان شده است و قصص بفتح قاف بمعنى قصّد و قصص بكسر جمع آنست.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَو شِئنا لَرَفَعناه‌ُ بِها وَ لكِنَّه‌ُ أَخلَدَ إِلَي‌ الأَرض‌ِ وَ اتَّبَع‌َ هَواه‌ُ فَمَثَلُه‌ُ كَمَثَل‌ِ الكَلب‌ِ إِن‌ تَحمِل‌ عَلَيه‌ِ يَلهَث‌ أَو تَترُكه‌ُ يَلهَث‌ ذلِك‌َ مَثَل‌ُ القَوم‌ِ الَّذِين‌َ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقصُص‌ِ القَصَص‌َ لَعَلَّهُم‌ يَتَفَكَّرُون‌َ (176)

و ‌اگر‌ ميخواستيم‌ بلعم‌ ‌را‌ بمقام‌ رفيع‌ بتوسط آياتي‌ ‌که‌ باو داديم‌ ميبرديم‌ لكن‌ ‌او‌ بدنيا علاقه‌مند شد و هواي‌ نفس‌ ‌او‌ ‌را‌ تابع‌ ‌خود‌ كرد ‌پس‌ مثل‌ ‌او‌ مثل‌ كلب‌ ‌است‌ ‌اگر‌ ‌او‌ ‌را‌ براني‌ پارس‌ ميكند و ‌اگر‌ ‌هم‌ ‌او‌ ‌را‌ واگذاري‌ پارس‌ ميكند اينست‌ مثل‌ قومي‌ ‌که‌ تكذيب‌ آيات‌ ‌ما ‌را‌ ميكنند ‌پس‌ ‌اينکه‌ قصّه‌ها و حكايات‌ ‌را‌ ‌براي‌

جلد 8 - صفحه 32

قوم‌ بيان‌ فرما ‌باشد‌ ‌که‌ بفكر بيابند.

وَ لَو شِئنا لَرَفَعناه‌ُ بِها تفضلات‌ الهي‌ پي‌ ‌در‌ پي‌ ببندگان‌ ‌خود‌ ميرسد مشروط ‌به‌ اينكه‌ بنده‌ رو بخدا رود ‌هر‌ چه‌ قربش‌ بيشتر شود عنايات‌ ‌او‌ بيشتر شامل‌ حال‌ بنده‌ ميشود و موانعي‌ ايجاد نكند ‌که‌ ‌اگر‌ ايجاد كرد ديگر مورد تفضل‌ نيست‌، معناي‌ و ‌لو‌ شئنا ‌يعني‌ ‌اگر‌ خواسته‌ بوديم‌ ‌هر‌ آينه‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌يعني‌ بلعم‌ باعورا ‌را‌ ‌هر‌ آينه‌ بآن‌ آياتي‌ ‌که‌ باو عنايت‌ كرده‌ بوديم‌ درجه‌ و مقامش‌ ‌را‌ بالا ميبرديم‌ ‌يعني‌ ‌تا‌ مادامي‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌ما ‌بود‌ ‌ما ‌هم‌ ‌با‌ ‌او‌ بوديم‌.

لكِنَّه‌ُ أَخلَدَ إِلَي‌ الأَرض‌ِ ‌که‌ دنياپرست‌ شد و علاقة بزخارف‌ دنيا پيدا كرد ‌که‌ ‌اينکه‌ يكي‌ ‌از‌ موانع‌ ‌است‌ زيرا دنيا ضدّ آخرت‌ ‌است‌ و وجود ضدّ مانع‌ ‌از‌ وجود ضدّ آخر ‌است‌ وَ اتَّبَع‌َ هَواه‌ُ مانع‌ ديگر ‌است‌ ‌که‌ متابعت‌ هواي‌ نفس‌ ‌باشد‌ و ‌او‌ ‌را‌ خداي‌ ‌خود‌ شمارد أَ فَرَأَيت‌َ مَن‌ِ اتَّخَذَ إِلهَه‌ُ هَواه‌ُ وَ أَضَلَّه‌ُ اللّه‌ُ عَلي‌ عِلم‌ٍ الاية جاثيه‌ ‌آيه‌ 22.

فَمَثَلُه‌ُ كَمَثَل‌ِ الكَلب‌ِ إِن‌ تَحمِل‌ عَلَيه‌ِ يَلهَث‌ أَو تَترُكه‌ُ يَلهَث‌ سگ‌ ‌با‌ ساير حيوانات‌ فرق‌ دارد ‌اگر‌ ‌او‌ ‌را‌ براني‌ و دور كني‌ پارس‌ ميكند و ‌اگر‌ بخود بگذاري‌ باز پارس‌ ميكند، دنياپرستان‌ ‌هم‌ ‌اگر‌ خداوند بآنها مال‌ و جاه‌ و مقام‌ دهد طغيان‌ و سركشي‌ ميكند إِن‌َّ الإِنسان‌َ لَيَطغي‌ أَن‌ رَآه‌ُ استَغني‌ علق‌ ‌آيه‌ 7 و 8، و ‌اگر‌ بفقر و بلا و مرض‌ و ذلت‌ مبتلا شوند دست‌ ‌از‌ دين‌ برميدارند.

ذلِك‌َ مَثَل‌ُ القَوم‌ِ الَّذِين‌َ كَذَّبُوا بِآياتِنا كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ بانبياء و قرآن‌ و معجزات‌ صادره‌ ‌از‌ ‌آنها‌ و اوصياء ‌آنها‌ و مقدسات‌ دين‌ ‌که‌ همه‌ آيات‌ الهي‌ هستند نميآورند و تمام‌ ‌آنها‌ ‌را‌ تكذيب‌ ميكنند اينست‌ مثل‌ ‌آنها‌ فَاقصُص‌ِ القَصَص‌َ قصه‌ حكايات‌ غريبه‌ و عجيبه‌ ‌است‌ و حكايات‌ قرآن‌ ‌از‌ آدم‌ و ملائكه‌ و شيطان‌ و نوح‌ و ابراهيم‌ و لوط و شعيب‌ و موسي‌ و عيسي‌ و قوم‌ ‌آنها‌ و قضاياي‌ مشركين‌ و پيغمبر و مسلمين‌

جلد 8 - صفحه 33

تمام‌ ‌از‌ عجائب‌ و غرائب‌ ‌است‌ اينها ‌را‌ گوشزد امت‌ نما لَعَلَّهُم‌ يَتَفَكَّرُون‌َ اميد ‌است‌ بفكر بيفتند فكر ترتيب‌ مقدمات‌ و ادله‌ و براهين‌ ‌است‌ ‌براي‌ اخذ نتيجه‌، سبزواري‌ ميگويد (الفكر حركة ‌الي‌ المبادي‌ و ‌من‌ مبادي‌ ‌الي‌ المرادي‌) قصص‌ سابقين‌ دليل‌ ‌است‌ ‌بر‌ اينكه‌ ‌اگر‌ ‌ما ايمان‌ و عمل‌ صالح‌ داشته‌ باشيم‌ سعادتمند ميشويم‌ و ‌اگر‌ كفر و فساد و عصيان‌ داشته‌ باشيم‌ بشقاوت‌ و بليات‌ دچار ميشويم‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

اشاره

(آیه 176))- در این آیه این موضوع را چنین تکمیل می‌کند که «و اگر می‌خواستیم (می‌توانستیم او را در همان مسیر حق به اجبار نگاه داریم) و به وسیله آن آیات و علوم، مقام والا بدهیم» (وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها).

ولی مسلّم است که نگاهداری اجباری افراد در مسیر حق با سنّت پروردگار که سنّت اختیار و آزادی اراده است، سازگار نیست و نشانه شخصیت و عظمت کسی نخواهد بود، لذا بلافاصله اضافه می‌کند:

ما او را به حال خود رها کردیم «و او به پستی گرایید و از هوای نفس پیروی کرد» (وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَی الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ).

سپس این شخص را تشبیه به سگی می‌کند که همیشه زبان خود را همانند حیوانات تشنه بیرون آورده، می‌گوید: «او همانند سگ است که اگر به او حمله کنی دهانش باز و زبانش بیرون است و اگر او را به حال خود واگذاری باز چنین است» (فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ).

او بر اثر شدت هوی پرستی و چسبیدن به لذات جهان ماده، یک حال عطش نامحدود و پایان ناپذیر به خود گرفته که همواره دنبال دنیاپرستی می‌رود، همچون یک «سگ هار» که بر اثر بیماری هاری حالت عطش کاذب به او دست می‌دهد و در هیچ حال سیراب نمی‌شود.

سپس اضافه می‌کند که: «این مثل (مخصوص به این شخص معین نیست، بلکه) مثالی است برای همه جمعیتهایی که آیات خدا را تکذیب کنند» (ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا).

«این داستان را برای آنها بازگو کن، شاید در باره آن بیندیشند» و مسیر صحیحی را پیدا کنند (فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ).

ج2، ص113

بعلم باعورا دانشمند دنیاپرست و منحرف

از بسیاری از روایات و کلمات مفسران می‌شود که منظور از این شخص مردی به نام «بلعم باعورا» بوده، که در عصر موسی زندگی می‌کرد و از دانشمندان و علمای مشهور بنی اسرائیل محسوب می‌شد، و حتی موسی از وجود او به عنوان یک مبلّغ نیرومند استفاده می‌کرد، و کارش در این راه آن قدر بالا گرفت که دعایش در پیشگاه خدا به اجابت می‌رسید، ولی بر اثر تمایل به فرعون و وعد و وعیدهای او از راه حق منحرف شد و همه مقامات خود را از دست داد، تا آنجا که در صف مخالفان موسی قرار گرفت.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌