شیخ حسنعلی نجابت

«آیت‌الله شیخ حسنعلی نجابت شیرازی» (۱۲۹۶-۱۳۶۸ ش)، فقیه و عارف نامدار شیعه معاصر و از شاگردان سید علی قاضی و محمدجواد انصاری همدانی بود. آیت‌الله نجابت در شیراز، علاوه بر فعالیت‌های حوزوی و پرورش شاگردان در دو بعد علمی و اخلاقی، همراه با شهید سید عبدالحسین دستغیب، از نیروهای فعال در مبارزات انقلابی علیه نظام طاغوت پهلوی بودند.

نام کامل	حسنعلی نجابت شیرازی
زادروز	۱۲۹۶ شمسی
زادگاه	شیراز
وفات	۱۳۶۸ شمسی
مدفن	شیراز، شاهچراغ
اساتید	سید علی قاضی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خویی،...
آثار	کلمه طیبه، بصائر، قرآن و اهل بیت، ولایت شرعیه مطلقه فقیه، حدیث سرو، کلمه عشق،...

ولادت و تحصیلات

شیخ حسنعلی نجابت شیرازی، در سال ۱۲۹۶ شمسی در شیراز به دنیا آمد.

او پس از اتمام دروس مقدمات حوزوی در مدرسه علمیه خان شیراز، در ۱۵ سالگی برای ادامه تحصیل عازم عتبات عالیات شد. او در نجف اشرف پس از گذراندن سطح، در مراتب عالیه، معقول را نزد آیت‌الله شیخ علی محمد بروجردی خواند و نیز در درس خارج فقه و اصول آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی، سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خویی حاضر می شد و در ۲۸ سالگی، گواهی اجتهاد دریافت کرد. عمده اجازات ایشان از اساتید فوق‌الذکر بود.

برازندگی فوق العاده علمی شیخ حسنعلی در این سالیان، ایشان را مورد توجه اساتید و همدرسانش قرار داده بود، به نحوی که تمام اساتید علمی ایشان زبان به مدح او گشوده و در بین طلاب و فضلای نجف مشهور بود.

شیخ حسنعلی نجابت پس از دریافت اجازه اجتهاد، به محضر عرفانی ولی کامل الهی، آیت الله سید علی قاضی طباطبایی راه می یابد و در این سالیان از معدود کسانی بوده است که بطور مستمر و مدام در محضر این عارف الهی شرف حضور داشته و استفاده فراوان می نموده است. وی از حالات و مقامات عرفانی آن مرد خدا اطلاع کامل داشته و از آن بزرگمرد الهی خاطرات فراوان نقل می نمود. آیت الله نجابت از مبرّزترین تلامذه مرحوم قاضی بوده؛ چنانکه آیت الله قاضی در مورد ایشان فرموده اند: «شیخ حسنعلی اهل حرم است»، «شیخ حسنعلی با تمام وجودش به نزد ما می آید». و از آیت الله شیخ عباس قوچانی -وصیّ مرحوم آیت الله قاضی- نقل شده که آیت الله نجابت در این سالیان کوتاه آنچه را ما سالها به دنبال آن بودیم، از محضر آیت الله قاضی استفاده نمود.

حسنعلی نجابت شیرازی، پس از آنکه در دوران اقامت در حوزه علمیه نجف، شهریه اش به دلیل حضور در درس سید علی قاضی طباطبایی قطع شد، هیچ گاه از سهم امام استفاده نکرد. بنابر نقل برخی شاگردان، هزینه زندگی او با خواندن نمازهای استیجاری تامین می شده است.

شیخ حسنعلی نجابت به توصیه استادش سید علی قاضی، دوستی نزدیک با سید عبدالحسین دستغیب داشت و تا زمان شهادت مرحوم شهید دستغیب، این رفاقت و پیوند، محکم و پا برجا بود. این دو پس از درگذشت آیت الله قاضی، آیت الله محمدجواد انصاری همدانی را به عنوان استاد خود در اخلاق و عرفان برگزیدند. آیت الله نجابت از مبرّزترین شاگردان این عارف بزرگ به شمار می آمد و مورد نظر تام آن مرحوم بوده است. آیت الله انصاری بارها فرموده بودند که «حساب شیخ حسنعلی از تمام کسانی که به اینجا می آیند جداست و ظرف استعداد او بسیار فراتر از دیگران است؛ زیرا چون دریایی است که هرچه در او بریزی پر نمی شود». نیز فرموده بود که «شیخ حسنعلی چون بخواهد می تواند عالمی را از نور خویش روشن کند».

مقامات عرفانی

آیت الله نجابت شیرازی از ابتدا، کانون و مرکز زندگی خود را خداوند علیّ اعلی قرار داده، که یافته بود هرچیز در جنب خدای متعال هیچ است، پس سراب بودن غیر را نصب العین خویش قرار داده و خداوند را فاعل ما یشاء و فعّال حقیقی در تمام عوالم می دانست و در این راه استقامت ورزید تا اینکه جذبات حق، ایشان را دریافت. پس در اثر نور شرح صدر و علم و یقین به مرتبه مکاشفه حقیقی رسید، که نور خدا را در تمام موجودات مشاهده می کرد و اسرار خلقت و سبحات جمال و جلال الهی برایش آشکار شده بود.

وی احاطه و قرب حضرت احدیت جلّت عظمته و احاطه و قرب متولّی عالم امر -حضرت بقیّة الله الاعظم- را در قلب و سرّ خویش یافته بود. این راه را به تبعیت محض از حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) پیموده و در اثر عنایات پروردگار قلب شریفش محل تجلی انوار خداوند گردیده و متّصف به اوصاف ربوبی شده، فناء خویش و تمام موجودات و بقاء پروردگار برایش متجلّی گشته بود. او در دوستی و محبت کم نظیر بود و به تمام معنی پاکباخته بود و البته دوستی ایشان نسبت به مؤمنین بسیار فوق العاده بود.

سالها عمده منزل خویش را در اختیار دوستان و طلاّب قرار داده و هر کس از دوستان و مؤمنین هر وقت از شبانه روز به ایشان رجوع می نمود با روی باز پذیرایی می فرمود. از احوال همه دوستان آگاه بود و به مشکل همه رسیدگی می کرد و به نظر خویش حزن و غم از دل دوستان بیرون می کرد. از عالم امر و روح افراد اطّلاع داشت و می دانست که هر کس در تحت سلطنت چه اسمی از اسماء الهی است؛ لذا با هر کس به اقتضای حال و مقام او رفتار می نمود. ایشان در این چند سال آخر عمر شریفش به مقام تجرّد از صورت رسید، همان مقامی که نهایت همّت اساتید عرفانی اش بود. دوستان او همیشه در مقابل خود مردی را می دیدند که «هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن» نصب العینش شده بود و همه حرکات و سکناتش «هو معکم أینما کنتم» را ظاهر می نمود و کریمه «فاعلم أنّه لا اله الاّ الله» سرلوحه تعالیمش بود.

اما با این همه و علیرغم اینکه توان و درجات علمی ایشان زبانزد خاص و عام بود، نه تنها به دنبال ریاست دنیوی نرفت، بلکه همه علوم اعم از منقول و معقول و مأنوسه و غریبه را جز به چشم مقدمه ننگریست و عمر پر برکتش را جز در راه توحید سپری نساخت و به غیر از ورود در سرّ ربوبی و لقای دوست، به چیزی نیندیشید و استقامت و پایمردی اش در عشق ربوبی باعث شد که جذبات حق نه تنها تجرد از ماده، بلکه تجرد از صورت را نیز ملکه ایشان گرداند.

آیت‌الله نجابت دارای قدرت تصرف در قلوب و تبدیل نفوس بود. شاگردان و نزدیکان آیت‌الله نجابت، کرامات مختلفی درباره وی نقل کرده‌اند؛ از جمله اینکه او سادات را تشخیص می‌داده و می‌گفته که «از سادات نوری به طرف آسمان ساطع می‌شود.»

آثار و تألیفات

کتاب ها و آثاری از شیخ حسنعلی نجابت چاپ شده و برخی از آثار او همچنان منتشر نشده است؛ از جمله آثار ایشان عبارتند از:

• «کلمه طیبه»، کتابی در جهت پاسخگویی به سوالات درباره عاشورا، ثواب گریه بر امام حسین علیه السلام، شفاعت و موارد مشابه.
• «بصائر»، ترجمه و تفسیر و شرح کتاب «شواهد التنزیل».
• «قرآن و اهل بیت»، کتابی برگرفته از آیات قرآن و روایات، به همراه اقوال اهل سنت، در اثبات خلافت امام علی (ع) پس از پیامبر اسلام.
• «ولایت شرعیه مطلقه فقیه»، کتابی مختصر و استدلالی که در ابتدای پیروزی انقلاب منتشر شده است.
• «حدیث سرو»، شرحی بر یک بیت شعر از حافظ شیرازی که ادبیاتی عرفانی دارد.
• «کلمه عشق»، در تبیین و توضیح واژه عشق در قرآن کریم و روایات.
• «شرح دعای رجبیه»، کتابی با رویکرد عرفانی.
• «شرح زیارت شعبانیه».

فعالیت‌های علمی و اجتماعی

تأسیس مدرسه علمیه:

آیت‌الله نجابت، مدرسه علمیه‌ای در شیراز تأسیس کرد و خود در آن به تدریس علوم حوزوی در سطوح مختلف مشغول بود. حجةالاسلام قاسم کاکایی با تأکید بر فعالیت های علمی و سیاسی آیت الله نجابت در شهر شیراز، مهمترین فعالیت او را تأسیس حوزه عملیه بزرگی به نام حوزه علمیه شهید محمدحسین نجابت (فرزند شهید ایشان) می داند و می افزاید آیت الله نجابت در این حوزه علاوه بر تدریس ادبیات، منطق، فلسفه، کلام، تفسیر، فقه و اصول در سطوح عالیه، در دو بعد عرفان نظری و عملی نیز شاگردان متعددی پرورش داد.

فعالیت‌های سیاسی:

آیت‌الله نجابت در شیراز، علاوه بر فعالیت‌های حوزوی و پرورش شاگردان در دو بعد علمی و معنوی، همراه با شهید سید عبدالحسین دستغیب علیه نظام طاغوت پهلوی از بانیان نهضت فارس بودند و دست به مبارزه زدند. شیخ حسنعلی نجابت همزمان با فوت آیت‌الله بروجردی و شروع نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۰ ش، با دل و جان در خدمت نهضت ایشان قرار گرفتند و با این اعتقاد که عشق به امام خمینی، عشق به امام زمان (علیه‌السّلام) و عشق به خداست، به ترویج و تبلیغ مرجعیت و رهبری امام خمینی همت گماردند و دست پنهان مبارزات روحانیت شیراز قبل از انقلاب بودند. به گفته سید علی‌اصغر دستغیب، خانه آیت‌الله نجابت، محل توزیع اعلامیه های امام خمینی در جریان انقلاب اسلامی بوده است.

نجابت همچنین در جریان جنگ هشت ساله میان ایران و عراق، نقشی جدی در تشویق مردم برای حضور در جبهه ها داشته است.

وفات

مرحوم شیخ حسنعلی نجابت شیرازی سرانجام در ۱۰ بهمن ۱۳۶۸ (۳ رجب ۱۴۱۰ ق) در شب شهادت امام علی النقی (علیه‌السّلام) به لقاء‌ الهی پیوست. مدفن شریفش در امامزاده سید میرمحمد بن موسی الکاظم (علیه‌السلام) در نزدیکی حرم شاهچراغ و در کنار مقبره شهید آیت الله سید عبدالحسین دستغیب در شیراز قرار دارد.

منابع

• "حاج شیخ حسنعلی نجابت شیرازی"، پایگاه علما و عرفا.
• "حسنعلی نجابت شیرازی"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
• "حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ حسنعلی نجابت"، سایت پژوهه.