هاشم بن عتبه مرقال: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
«هاشم بن عُتبه» ملقّب به «مِرْقال» (م، ۳۷ ق)، [[صحابی]] [[پیامبر اکرم]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) و از یاران شجاع [[امام علی]] (علیه‌السلام) بود. او در جنگ‌های [[قادسیه]]، [[جنگ یرموک| یرموک]] و [[جنگ جمل|جمل]] حضور داشت و سرانجام در [[جنگ صفین]] به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید.
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابوعمرو‌ هاشم بن عتبة بن ابی وقاص قرشی زهری معروف به هاشم مرقال، در زمان حیات [[پیامبر]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) متولد شد و در [[کوفه]] سکونت داشت.<ref>ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۶، ص۴۰۵.</ref> او پسر برادر [[سعد بن ابی وقاص]] بود.
 +
هاشم در روز [[فتح مکه]]، [[اسلام]] اختیار نمود<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۵۵۶.</ref> و از [[صحابه]] پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) بود و از پیامبر اکرم [[حدیث]] شنید.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.</ref> همچنین [[جابر بن سمره]] از او روایت کرده است.
  
 +
هاشم مرقال فردی فاضل و شجاع بود. او در جنگ‌های [[قادسیه]]، [[جنگ یرموک| یرموک]] حضور داشت و در جنگ یرموک چشمش نابینا شد،<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۵۴۶.</ref> از این رو «اَعوَر» خوانده می‌شد. جلولاء، دروازه فتح [[ایران]]، به دست وی فتح شد.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.</ref>
  
 +
هاشم بن عتبة جزء پنج نفر [[قریش|قریشی]] بود که از یاران و همراهان [[حضرت علی]] (علیه‌السلام) بودند.<ref>ابوعمرو کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۶۳.</ref>
  
 +
[[شیخ عباس قمی]] در کتاب «[[منتهی الآمال]]» می نویسد: در «[[الفتوح (کتاب)|فتوح ابن اعثم]]» و «[[الاصابه فی تمییز الصحابه (کتاب)|الاصابة]]» مسطور است كه چون خبر كشتن [[عثمان بن عفان|عثمان]] و بيعت كردن مردمان به [[امیرالمؤمنین]] عليه السلام پراكنده شد، اهل [[كوفه]] نيز اين خبر بشنيدند و در آن وقت [[ابوموسی اشعری|ابوموسى اشعرى]] امارت كوفه داشت، كوفيان به نزد ابوموسى آمدند و گفتند: چرا با اميرالمؤمنين على [[بیعت]] نمى‌كنى؟ گفت: در اين معنى توقف مى‌كنم و مى‌نگرم تا بعد از اين چه حادث شود و چه خبر رسد. هاشم بن عتبه گفت: چه خبر خواهد رسيد؟ عثمان را بكشتند و انصار خاص و عام با اميرالمؤمنين على بيعت كردند. از آن مى‌ترسى كه اگر با على بيعت كنى عثمان از آن جهان باز خواهد آمد و تو را ملامت خواهد كرد؟ هاشم اين سخن بگفت و به دست راست خويشتن دست چپ بگرفت و گفت: دست چپ از آن من است و دست راست من از آن اميرالمؤمنين با او بيعت كردم و به [[خلافت]] او راضى شدم؛ چون هاشم با اين وجه بيعت كرد، ابوموسى را هيچ عذرى نماند، برخاست و بيعت كرد و در عقب او جمله اكابر و معارف كوفه بيعت كردند.<ref> الاصابة،‌ ابن حجر عسقلانی، 6/405.</ref>
  
هاشم بن عُتْبَةِ بن ابى وقاص الملقب بالمِرْقال، قاضى نورالله گفته كه در كتاب (اصابه) مذكور است كه هاشم همان شجاع معروف مشهور ملقب به مرقال است و براى آن به اين لقب شهرت يافته كه (اِرْقال) نوعى است از دويدن و او در روز كارزار بر سر خصم مسارعت مى‌كرد و مى‌دويد و از كلبى و ابن حِبّان نقل كرده كه او به شرف صحبت حضرت [[رسالت]] صلى الله عليه و آله و سلم رسيده و در روز [[فتح مكه]] مسلمان گرديده و در جنگ عجم با عمّ خود سعد وقاص در قادسيه همراه بود و در آن جا آثار مردى و مردانگى به ظهور رسانيد و در حرب صفين ملازم ركاب ظفر انتساب شاه ولايت مآب بوده و در آن جا نيز مراسم مجاهده به جا آورده.<ref> [[مجالس المؤمنين]]، 1/269، الاصابة، ابن حجر 6/404.</ref>
+
در كتاب «الاصابة» مذكور است كه هاشم در وقت بيعت، اين ابيات را بديهةً بر ابوموسى اشعرى انشاد كرد:
  
و در (فتوح) اعثم كوفى و كتاب (اصابه) مسطور است كه چون خبر كشتن عثمان و بيعت كردن مردمان به [[امیرالمومنین]] عليه السلام پراكنده شد، اهل كوفه نيز اين خبر بشنيدند و در آن وقت [[ابوموسى اشعرى]] امارت [[كوفه]] داشت، كوفيان به نزد ابوموسى آمدند و گفتند: چرا با اميرالمؤمنين على بيعت نمى‌كنى؟ گفت: در اين معنى توقف مى‌كنم و مى‌نگرم تا بعد از اين چه حادث شود و چه خبر رسد؟ هاشم بن عتبه گفت: چه خبر خواهد رسيد، عثمان را بكشتند و انصار خاص و عام با اميرالمؤمنين عليه السلام على بيعت كردند از آن مى‌ترسى كه اگر با على بيعت كنى عثمان از آن جهان باز خواهد آمد و تو را ملامت خواهد كرد؟ هاشم اين سخن بگفت و به دست راست خويشتن دست چپ بگرفت و گفت: دست چپ از آن من است و دست راست من از آن اميرالمؤمنين عليه السلام با او بيعت كردم و به خلافت او راضى شدم؛ چون هاشم با اين وجه بيعت كرد، ابوموسى را هيچ عذرى نماند برخاست و بيعت كرد و در عقب او جمله اكابر و [[سادات]] و معارف كوفه بيعت كردند.<ref> الاصابة،‌ ابن حجر 6/405، تحقيق: عادل احمد عبدالموجود و شيخ معوّض.</ref>
+
اُبايِعُ غَيْرَ مُكْتَرِثٍ عَلِيّا * وَلا اَخْشى اَميرا اَشْعَرِيّا
  
در (اصابه) مذكور است كه هاشم در وقت بيعت اين ابيات را بديهةً انشاد نموده بر ابوموسى اشعرى انشاد كرد:
+
اُبايِعُهُ وَاَعْلَمُ اَنْ سَاءُرْضي * بِذاكَ اللّهَ حَقَّا وَالنَّبِيّا<ref> همان.</ref>
  
اُبايِعُ غَيْرَ مُكْتَرِثٍ عَلِيّا × وَلا اَخْشى اَميرا اَشْعَرِيّا
+
هاشم بن عتبه در [[جنگ جمل]] در رکاب [[امیرالمؤمنین]] عليه السلام جنگید. همچنین وی در [[جنگ صفین]] حضور داشت و یکی از فرماندهان حضرت علی (علیه‌السلام) در این جنگ بود و پرچم آن حضرت را در دست داشت.<ref>احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۴۸۶.</ref> ابتدا پای وی در این جنگ قطع شد و سپس به شهادت رسید.<ref>ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.</ref>
 
+
اُبايِعُهُ وَاَعْلَمُ اَنْ سَاءُرْضي × بِذاكَ اللّهَ حَقَّا وَالنَّبِيّا.<ref> همان مأخذ.</ref>
+
==پانویس==
 
 
هاشم در حرب صفين به درجه [[شهادت]] رسيد و بعد از عتبة بن هاشم، عَلَم پدر برگرفت و بر اهل [[شام]] حمله كرد و چند كس را بكشت و اثرهاى خوب نمود عاقبت او نيز شربت شهادت چشيد و به پدر بزرگوار خود رسيد.<ref> مجالس المؤمنين،‌ 1/296.</ref>
 
 
 
فقير گويد: از اين جا معلوم شد كه هاشم مرقال در صفين به درجه رفيع شهادت رسيد پس آن چيزى كه در بعضى كتب است كه روز [[عاشورا]] به يارى [[سيدالشهدا]] عليه السلام آمد و گفت: اى مردم هر كه مرا نمى شناسد من خودم را بشناسانم من هاشم بن عتبه پسرعموى عمر سعدم الخ، واقعى ندارد والله العالم.
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
===منبع===
+
==منابع==
 
+
*"هاشم مرقال"، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۸۲۱.
حاج شیخ عباس قمی, منتهی الامال،‌ قسمت اول،‌ باب سوم، در تاريخ حضرت علي عليه السلام
+
*منتهی الآمال،‌ شیخ عباس قمی، قسمت اول،‌ باب سوم، در تاريخ حضرت علی عليه‌السلام.
[[Category:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]]
+
[[Category:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]][[Category:اصحاب پیامبر]][[Category:اصحاب امام علی علیه السلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۲۰

«هاشم بن عُتبه» ملقّب به «مِرْقال» (م، ۳۷ ق)، صحابی پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) و از یاران شجاع امام علی (علیه‌السلام) بود. او در جنگ‌های قادسیه، یرموک و جمل حضور داشت و سرانجام در جنگ صفین به شهادت رسید.

زندگی‌نامه

ابوعمرو‌ هاشم بن عتبة بن ابی وقاص قرشی زهری معروف به هاشم مرقال، در زمان حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) متولد شد و در کوفه سکونت داشت.[۱] او پسر برادر سعد بن ابی وقاص بود. هاشم در روز فتح مکه، اسلام اختیار نمود[۲] و از صحابه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) بود و از پیامبر اکرم حدیث شنید.[۳] همچنین جابر بن سمره از او روایت کرده است.

هاشم مرقال فردی فاضل و شجاع بود. او در جنگ‌های قادسیه، یرموک حضور داشت و در جنگ یرموک چشمش نابینا شد،[۴] از این رو «اَعوَر» خوانده می‌شد. جلولاء، دروازه فتح ایران، به دست وی فتح شد.[۵]

هاشم بن عتبة جزء پنج نفر قریشی بود که از یاران و همراهان حضرت علی (علیه‌السلام) بودند.[۶]

شیخ عباس قمی در کتاب «منتهی الآمال» می نویسد: در «فتوح ابن اعثم» و «الاصابة» مسطور است كه چون خبر كشتن عثمان و بيعت كردن مردمان به امیرالمؤمنین عليه السلام پراكنده شد، اهل كوفه نيز اين خبر بشنيدند و در آن وقت ابوموسى اشعرى امارت كوفه داشت، كوفيان به نزد ابوموسى آمدند و گفتند: چرا با اميرالمؤمنين على بیعت نمى‌كنى؟ گفت: در اين معنى توقف مى‌كنم و مى‌نگرم تا بعد از اين چه حادث شود و چه خبر رسد. هاشم بن عتبه گفت: چه خبر خواهد رسيد؟ عثمان را بكشتند و انصار خاص و عام با اميرالمؤمنين على بيعت كردند. از آن مى‌ترسى كه اگر با على بيعت كنى عثمان از آن جهان باز خواهد آمد و تو را ملامت خواهد كرد؟ هاشم اين سخن بگفت و به دست راست خويشتن دست چپ بگرفت و گفت: دست چپ از آن من است و دست راست من از آن اميرالمؤمنين با او بيعت كردم و به خلافت او راضى شدم؛ چون هاشم با اين وجه بيعت كرد، ابوموسى را هيچ عذرى نماند، برخاست و بيعت كرد و در عقب او جمله اكابر و معارف كوفه بيعت كردند.[۷]

در كتاب «الاصابة» مذكور است كه هاشم در وقت بيعت، اين ابيات را بديهةً بر ابوموسى اشعرى انشاد كرد:

اُبايِعُ غَيْرَ مُكْتَرِثٍ عَلِيّا * وَلا اَخْشى اَميرا اَشْعَرِيّا

اُبايِعُهُ وَاَعْلَمُ اَنْ سَاءُرْضي * بِذاكَ اللّهَ حَقَّا وَالنَّبِيّا[۸]

هاشم بن عتبه در جنگ جمل در رکاب امیرالمؤمنین عليه السلام جنگید. همچنین وی در جنگ صفین حضور داشت و یکی از فرماندهان حضرت علی (علیه‌السلام) در این جنگ بود و پرچم آن حضرت را در دست داشت.[۹] ابتدا پای وی در این جنگ قطع شد و سپس به شهادت رسید.[۱۰]

پانویس

  1. ابن حجر عسقلانی، الاصابه، ج۶، ص۴۰۵.
  2. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۵۵۶.
  3. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.
  4. ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۵۴۶.
  5. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.
  6. ابوعمرو کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۶۳.
  7. الاصابة،‌ ابن حجر عسقلانی، 6/405.
  8. همان.
  9. احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۴۸۶.
  10. ابن اثیر، اسد الغابه، ج۴، ص۶۰۱.

منابع

  • "هاشم مرقال"، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۸۲۱.
  • منتهی الآمال،‌ شیخ عباس قمی، قسمت اول،‌ باب سوم، در تاريخ حضرت علی عليه‌السلام.