تفسیر المعین (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۳: سطر ۳:
 
|عنوان=
 
|عنوان=
  
|تصویر= [[پرونده:تفسير المراغى.jpg|240px|وسط]]
+
|تصویر= [[پرونده:تفسیر المعین.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= نورالدين‌ محمد بن‌ مرتضي‌ الكاشاني
+
|نویسنده= محمد بن مرتضی کاشانی
  
 
|موضوع= تفاسیر شیعه
 
|موضوع= تفاسیر شیعه
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= عربی  
 
|زبان= عربی  
  
|تعداد جلد= 3
+
|تعداد جلد= ۳
  
|عنوان افزوده1= مصحح
+
|عنوان افزوده1= محقق و مصحح
  
|افزوده1= حسين‌ الدرگاهي
+
|افزوده1= حسین‌ درگاهی
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۴: سطر ۲۴:
  
 
}}
 
}}
==تأليف مولى نور الدين كاشانى( اخبارى)==
+
'''«تفسیر المعین»''' تألیف مولى نورالدین محمد بن مرتضى کاشانى (متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق)، [[تفسیر قرآن|تفسیری]] به شیوه روایى با استناد به [[حدیث|احادیث]] و روایات [[اهل بیت]] علیهم السلام است و شامل تمام [[قرآن|قرآن کریم]] مى‌باشد.
  
اثر مولى نور الدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به اخبارى( متوفاى پس از 1115 ق) نوه برادر ملا محسن فيض كاشانى
+
==مؤلف==
  
==تأليفات قرآنى==
+
مولى نورالدین [[محمد بن مرتضى کاشانى]] معروف به نورالدین اخبارى (متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق)، نوه برادر [[فیض کاشانی|ملا محسن فیض کاشانى]] است. برخی دیگر از تألیفات قرآنى او عبارتند از:
  
1- مفسر اضافه بر تفسير المعين كه مورد بحث مقاله است، تفسيرى ديگرى به نام« مبين» به زبان فارسى تأليف كرده‌اند كه در يك مجلد مى‌باشد، شيوه آن روايى و كلامى و شامل تمام قرآن كريم بوده و مؤلف به معانى كلمات قرآن و تفسير آنها پرداخته است. از اين اثر نسخه مورخ 1274 ق در كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى( شماره 1384) موجود است.
+
۱- تفسیرى به نام «مبین» به زبان فارسى، که در یک مجلد مى‌باشد، شیوه آن روایى و کلامى و شامل تمام [[قرآن|قرآن کریم]] بوده و مؤلف به معانى کلمات قرآن و تفسیر آنها پرداخته است.
  
2- تعليقيه‌اى بر تفسير صافى ملا محسن فيض كاشانى نيز از ايشان باقى مانده است.
+
۲- تعلیقیه‌اى بر [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافى]] ملا محسن فیض کاشانى نیز از ایشان باقى مانده است.
  
3- تفسير وجيز در يك مجلد به زبان عربى و شيوه روائى شامل تمام قرآن، مؤلف در اين اثر خود از روايات و احاديث ائمه( ع) و تفاسير قدما، سود جسته است، نسخه‌اى از اين تفسير در كتابخانه مركزى آستان قدس( ش 1259) موجود است كه مؤلف فهرست كتابخانه آستان قدس اين تفسير را به غلط به علم الهدى محمد فرزند ملا محسن فيض نسبت داده است، شيخ آقا بزرگ در الذريعه نظر مؤلف فهرست آستان قدس را رد كرده و اين تفسير را از مؤلفات نور الدين محمد بن شاه مرتضى نوه برادر ملا محسن فيض دانسته است.
+
۳- تفسیر وجیز در یک مجلد به زبان عربى و شیوه روائى شامل تمام قرآن، مؤلف در این اثر خود از روایات و احادیث [[ائمه اطهار|ائمه]] (ع) و تفاسیر قدما، سود جسته است.
  
==انگيزه تأليف==       
+
==انگیزه تألیف==       
  
مفسر در رساله« المنتخب التصانيف» خود مى‌نويسد:« چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند و در آن به ذكر روايات اهل بيت« عليهم السلام» واقوال متقن مفسران پرداختم و نام آن را« معين التالى» گذاشته خود در مطالعه و قرائت قرآن از آن بهره مى‌جستم كه نزديك به 12000 بيت مى‌باشد.»
+
مفسر در رساله «المنتخب التصانیف» خود مى‌نویسد: «چون [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافى]] مبسوط بود و بر خواننده [[قرآن]] سخت مى‌نمود که در اثناء قرائت به آن مراجعه کند، به ذهنم آمد که تفسیرى از آن بیرون آورم که به قارى قرآن هنگام [[تلاوت قرآن|تلاوت]]، در فهم لغات و کلمات قرآنى کمک کند و در آن به ذکر روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام و اقوال متقن مفسران پرداختم و نام آن را «معین التالى» گذاشته، خود در مطالعه و قرائت قرآن از آن بهره مى‌جستم که نزدیک به ۱۲۰۰۰ بیت مى‌باشد.»
  
==معرفى تفسير و روش آن ==   
+
==معرفى تفسیر و روش آن==   
 
    
 
    
تفسير« المعين» به زبان عربى در يك مجلد بزرگ و به شيوه روايى شامل تمام قرآن كريم مى‌باشد، تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبد الله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار« عليهم السلام» با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن 11 و 12 برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقلگرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است.
+
«تفسیر المعین» به زبان عربى در یک مجلد بزرگ و به شیوه روایى شامل تمام [[قرآن|قرآن کریم]] مى‌باشد، تفسیرى است مختصر به شیوه [[تفسیر القرآن الکریم (شبر) (کتاب)|تفسیر سید عبدالله شبر]] با استناد به [[حدیث|احادیث]] و روایات [[ائمه اطهار]] علیهم السلام؛ با این تفاوت که وى متأثر از فرهنگ و گرایش عمومى قرن ۱۱ و ۱۲ برخى از علماى [[شیعه]] در توجه فوق‌العاده به [[حدیث|حدیث]]، در برابر روش [[تفسیر اجتهادی|تفسیر اجتهادى]] و عقلگرایى برخى دیگر از علماى آن دوران است.
  
اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است. قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است، از قبيل اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر( ص) و ائمه( عليهم السلام)، و احاديثى در زمينه نزل القرآن على اربعة ارباع، نزل القرآن ثلاثا، نزول القرآن على سبعة اقسام» معانى الآيه، ظهر و بطن و... ضمن بيان شيوه و انگيزه خود از تأليف تفسير، رمز حروف كلمه معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌فرمايد: پس از نقل نص عبارت ائمه عليهم السلام رمز« م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه( ع) است، رمز« ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام( ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز« ى» و بعد از بيان كلام معصوم( ع) و يا بيان آيه رمز« ن» را مورد استفاده قرار دادم. و بقيه موارد كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است. ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده‌اند.
+
این تفسیر مزجى و همانند «[[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافى]]» [[فیض کاشانی|فیض کاشانى]] است. قبل از شروع به تفسیر، مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسیر آورده است، از قبیل اهمیت تمسک به قرآن، [[تلاوت قرآن|تلاوت]]، [[تدبر در قرآن|تدبر]] و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آن، با ذکر آیات و احادیثى از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] (ص) و [[ائمه]] (علیهم السلام)، و احادیثى در زمینه نزل القرآن على اربعة ارباع، ... معانى الآیه، ظهر و بطن و... .
  
روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهاى آيات را بطور جداگانه توضيح و تفسير مى‌دهد. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات و فرازها بدون توضيح مى‌باشند.
+
مفسر ضمن بیان شیوه و انگیزه خود از تألیف تفسیر، رمز حروف کلمه «معین» را که در جاهاى مختلف تفسیر بکار برده توضیح مى‌دهد و مى‌فرماید: پس از نقل نص عبارت [[ائمه]] علیهم السلام رمز «م» و پس از بیان مطلبى که مستفاد از کلام ائمه (ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عین عبارت [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمى]] که به امام (ع) نسبت نداده است و یا توهم تنافى به حسب ظاهر بین روایت و آنچه که من نقل کرده‌ام رمز «ى»، و بعد از بیان کلام [[معصوم]] (ع) و یا بیان آیه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم. و بقیه موارد که داراى این رموز چهارگانه نباشند قول مفسرین بوده که با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است. ایشان مصادر اقوال و متون اخبار را به [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافى]] ملا محسن فیض ارجاع داده‌اند.
  
مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهند. مانند ج 1 ص 168 آيه 88- 89 آل عمران.
+
روش ایشان در بیان مطالب به این شکل بوده که ابتداى هر [[سوره]] پس از ذکر نام آن، به بیان تعداد [[آیه|آیات]] و [[سوره های مکی و مدنی|مکى و مدنى]] بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهاى آیات را بطور جداگانه توضیح و تفسیر مى‌دهد. در این بین بطور طبیعى برخى آیات و فرازها بدون توضیح مى‌باشند.
  
مصنف به طور معمول به قراءات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائتهاى تفسيرى، قرائتهايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائتهايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد مانند ج 1 ص 19 و ص 20، و ص 144 قرائت« القيّوم».
+
مفسر سعى نموده از تکرار مطالب مشابه جلوگیرى نماید، بر این اساس گاهى تفسیر آیات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهند. مانند: ج ۱ ص ۱۶۸، آیات ۸۸-۸۹ [[سوره آل عمران]].
  
توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد مانند ج 1 ص 241 آيه 88 سوره نساء.
+
مصنف به طور معمول به قراءات و اختلاف آنها توجه نموده و شکل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبیل قرائتهاى تفسیرى، قرائتهایى که نشان از حذف کلمه دارد و نیز قرائتهایى که دلالت بر حذف و تفسیر ندارد که موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد، مانند: ج ۱ ص ۱۹ و ص ۲۰ و ص ۱۴۴، قرائت «القیوم».
  
پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد، بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ را شامل مى‌شود، كه توسط محقق محترم تدارك شده است.
+
توجه مصنف به [[اسباب نزول|شأن نزول]] نیز در حد اشاره به موارد اندکى از آن مى‌باشد، مانند: ج ۱ ص ۲۴۱، آیه ۸۸ [[سوره نساء]].
مصنف محترم قبل از مقدمه تفسير، مقدمه‌اى بيان كرده‌اند در باب علم، اهميت آن، طلب آن، همراهى علم و عمل، تقسيم علم به علم بالله، علم به ملائكه الهى، علم به كتب الهى، علم به رسل الهى و علم به معاد و از جهتى تقسيم آن به علم مقصود بذات و علم مقصود براى عمل، كه از اولى به علم باطن و حقيقت و از دومى به علم فقه و شريعت و علم اخلاق و طريقت نام مى‌برد، و پس از بيان انگيزه خود از تأليف تفسير، به علوم اهل بيت عصمت و طهارت عليه السلام پرداخته زواياى مختلف آن را بررسى كرده است، تأليفات خود در اين زمينه را بازگو مى‌نمايد. سپس به كتب فقها، حكما، اصحاب عشق و عرفان و ارباب ذوق و وجدان نظرى افكنده، نوشته‌هاى خود در اين زمينه را بيان مى‌نمايد. و با بيان اينكه كليه تأليفات خود را بر مبناى علوم اهل بيت عليهم السلام پى‌ريزى كرده است مقدمه را به پايان مى‌برد.
+
 
مفسر محترم بر اين تفسير خاتمه‌اى در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارند و سرانجام تفسير به سال 1090 هجرى قمرى بوده است.
+
پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات [[نسخه خطی|نسخ خطى]] متفاوت مى‌باشد، بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ را شامل مى‌شود، که توسط محقق محترم تدارک شده است.
 +
 
 +
مفسر محترم بر این تفسیر خاتمه‌اى در باب دعاهاى [[تلاوت قرآن]] و کیفیت [[استخاره]] به قرآن دارند و سرانجام تفسیر به سال ۱۰۹۰ هجرى قمرى بوده است.
  
 
==نسخه‌شناسى==   
 
==نسخه‌شناسى==   
 
    
 
    
اين تفسير در اصل يك مجلد بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. ناشر آن كتابخانه آيت ا... مرعشى نجفى بوده كه چاپ اول آن به سال 1410 ه. ق با قطع وزيرى به اشراف آقاى سيد محمود مرعشى به زيور طبع آراسته گرديد.
+
این تفسیر در اصل یک مجلد بوده که ناشر با تحقیق آقاى حسین درگاهى آن را در سه جلد منتشر کرده است. ناشر آن [[کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی|کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى]] بوده که چاپ اول آن به سال ۱۴۱۰ ه. ق با قطع وزیرى به اشراف آقاى سید محمود مرعشى به زیور طبع آراسته گردید.  
محقق محترم نسخه حاضر را با استفاده از 6 نسخه مختلف مهيا كرده‌اند:
 
 
 
1- نسخه مصححه و كامل كه توسط محمد تقى بن ابى الحسن، در زمان حيات مؤلف از نسخه اصلى و خطى ايشان و 16 سال پس از تأليف آن نوشته شده، كه حواشى و تعليقاتى به عنوان« منه رحمه الله» در كنار آن مشاهده مى‌شود، از جمله تعليقها، روايات ثواب قرائت سور است كه محقق در پاورقى ذكر كرده‌اند. از جمله تعليقات، اختلاف قراءات در اكثر كلمات بوده كه بعلت قلت استفاده در اين زمان، محقق از ذكر نام آنها خوددارى كرده است. اين نسخه در حال حاضر در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ضمن مجموعه شماره 4137 مى‌باشد. و با رمز« م» مشخص شده است.
 
 
 
2- نسخه مصححه امّا ناقص، از سوره بنى اسرائيل تا آخر قرآن كه محمدباقر بن محمد رضا عبد العظيمى تهرانى در مكه مكرمه به سال 1207 قمرى، نوشته‌اند كه با رمز« ر» مشخص شده است. از آنجا كه نويسنده محترم از علماء جليل القدر بوده براى كمبود جبران موجز بودن تفسير تعليقاتى به آن اضافه نموده‌اند كه شامل روايات، سيره، لغت و مباحث ديگر مى‌گردد، اكثر حواشى اين نسخه نيز توسط محقق محترم در پاورقى ذكر شده است و آنجا كه پاورقى‌ها بدون مأخذ باشد، از اين نسخه‌اند.
 
 
 
3- نسخه كامل به خط ملا محمد صالح بن محمد حسين كاشانى در سال 1214 هجرى كه حضرت آيت ا... العظمى مرعشى نجفى آن را ذكر كرده‌اند. كه با رمز« ش» مشخص گرديده است.
 
 
 
4- نسخه كامل به خط محمد تقى سمنانى در محرم 1282، كه از روى نسخه‌اى كه داراى دستخط مصنف بوده تهيه شده است. رمز اين نسخه« ج» و در كتابخانه مجلس شوراى اسلامى به شماره 3110 موجود مى‌باشد.
 
 
 
5- نسخه كامل به خط محمد بن على اصغر سمنانى به سال 1282 رمز آن« د» و در كتابخانه دانشگاه تهران به شماره 7 موجود مى‌باشد.
 
  
6- نسخه ناقص از اول قرآن تا جزء 26 آن با رمز« ت» و در كتابخانه دانشگاه تهران به شمار 2796 مى‌باشد.
+
حسین درگاهى، محقق کتاب، نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهیا کرده است. نسخه اول که با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقیق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در این نسخه نیمى از صفحه را فقط آیات [[قرآن]] و نیم دیگر را توضیح و [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مفسر به همراه آیات و فرازهاى آن تشکیل مى‌دهد. پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذکر شده است.
 
 
نسخه اوّل كه با رمز« م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوتها و مسائل ديگر اشاره گرديده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
  
1- دائرة المعارف تشيع ج 4 ص 545
+
* دائرة المعارف تشیع، ج ۴ ص ۵۴۵.
 
+
* کشاف الفهارس، بخش علوم قرآن، تفسیر ج ۴ ص ۲۰۳.
2- كشاف الفهارس بخش علوم قرآن، تفسير ج 4 ص 203
+
* دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۷۵۹.
 
 
3- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى ج 1 ص 759 بهاء الدين خرمشاهى
 
 
 
4- مقدمه محقق ج 1 تفسير و مجلدات تفسي
 
 
 
==منبع==
 
  
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی
 
==متن کتاب  تفسير المعين==
 
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39184/تفسير-المعين تفسير المعين]
 
{{تفسیر قرآن}}
 
 
[[رده: تفاسیر]]
 
[[رده: تفاسیر]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۸

تفسیر المعین.jpg
نویسنده محمد بن مرتضی کاشانی
موضوع تفاسیر شیعه
زبان عربی
تعداد جلد ۳
محقق و مصحح حسین‌ درگاهی

تفسير المعين

«تفسیر المعین» تألیف مولى نورالدین محمد بن مرتضى کاشانى (متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق)، تفسیری به شیوه روایى با استناد به احادیث و روایات اهل بیت علیهم السلام است و شامل تمام قرآن کریم مى‌باشد.

مؤلف

مولى نورالدین محمد بن مرتضى کاشانى معروف به نورالدین اخبارى (متوفاى پس از ۱۱۱۵ ق)، نوه برادر ملا محسن فیض کاشانى است. برخی دیگر از تألیفات قرآنى او عبارتند از:

۱- تفسیرى به نام «مبین» به زبان فارسى، که در یک مجلد مى‌باشد، شیوه آن روایى و کلامى و شامل تمام قرآن کریم بوده و مؤلف به معانى کلمات قرآن و تفسیر آنها پرداخته است.

۲- تعلیقیه‌اى بر تفسیر صافى ملا محسن فیض کاشانى نیز از ایشان باقى مانده است.

۳- تفسیر وجیز در یک مجلد به زبان عربى و شیوه روائى شامل تمام قرآن، مؤلف در این اثر خود از روایات و احادیث ائمه (ع) و تفاسیر قدما، سود جسته است.

انگیزه تألیف

مفسر در رساله «المنتخب التصانیف» خود مى‌نویسد: «چون تفسیر صافى مبسوط بود و بر خواننده قرآن سخت مى‌نمود که در اثناء قرائت به آن مراجعه کند، به ذهنم آمد که تفسیرى از آن بیرون آورم که به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و کلمات قرآنى کمک کند و در آن به ذکر روایات اهل بیت علیهم السلام و اقوال متقن مفسران پرداختم و نام آن را «معین التالى» گذاشته، خود در مطالعه و قرائت قرآن از آن بهره مى‌جستم که نزدیک به ۱۲۰۰۰ بیت مى‌باشد.»

معرفى تفسیر و روش آن

«تفسیر المعین» به زبان عربى در یک مجلد بزرگ و به شیوه روایى شامل تمام قرآن کریم مى‌باشد، تفسیرى است مختصر به شیوه تفسیر سید عبدالله شبر با استناد به احادیث و روایات ائمه اطهار علیهم السلام؛ با این تفاوت که وى متأثر از فرهنگ و گرایش عمومى قرن ۱۱ و ۱۲ برخى از علماى شیعه در توجه فوق‌العاده به حدیث، در برابر روش تفسیر اجتهادى و عقلگرایى برخى دیگر از علماى آن دوران است.

این تفسیر مزجى و همانند «تفسیر صافى» فیض کاشانى است. قبل از شروع به تفسیر، مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسیر آورده است، از قبیل اهمیت تمسک به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسیر آن، با ذکر آیات و احادیثى از پیامبر (ص) و ائمه (علیهم السلام)، و احادیثى در زمینه نزل القرآن على اربعة ارباع، ... معانى الآیه، ظهر و بطن و... .

مفسر ضمن بیان شیوه و انگیزه خود از تألیف تفسیر، رمز حروف کلمه «معین» را که در جاهاى مختلف تفسیر بکار برده توضیح مى‌دهد و مى‌فرماید: پس از نقل نص عبارت ائمه علیهم السلام رمز «م» و پس از بیان مطلبى که مستفاد از کلام ائمه (ع) است، رمز «ع» و پس از نقل عین عبارت تفسیر قمى که به امام (ع) نسبت نداده است و یا توهم تنافى به حسب ظاهر بین روایت و آنچه که من نقل کرده‌ام رمز «ى»، و بعد از بیان کلام معصوم (ع) و یا بیان آیه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم. و بقیه موارد که داراى این رموز چهارگانه نباشند قول مفسرین بوده که با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است. ایشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسیر صافى ملا محسن فیض ارجاع داده‌اند.

روش ایشان در بیان مطالب به این شکل بوده که ابتداى هر سوره پس از ذکر نام آن، به بیان تعداد آیات و مکى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهاى آیات را بطور جداگانه توضیح و تفسیر مى‌دهد. در این بین بطور طبیعى برخى آیات و فرازها بدون توضیح مى‌باشند.

مفسر سعى نموده از تکرار مطالب مشابه جلوگیرى نماید، بر این اساس گاهى تفسیر آیات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهند. مانند: ج ۱ ص ۱۶۸، آیات ۸۸-۸۹ سوره آل عمران.

مصنف به طور معمول به قراءات و اختلاف آنها توجه نموده و شکل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبیل قرائتهاى تفسیرى، قرائتهایى که نشان از حذف کلمه دارد و نیز قرائتهایى که دلالت بر حذف و تفسیر ندارد که موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد، مانند: ج ۱ ص ۱۹ و ص ۲۰ و ص ۱۴۴، قرائت «القیوم».

توجه مصنف به شأن نزول نیز در حد اشاره به موارد اندکى از آن مى‌باشد، مانند: ج ۱ ص ۲۴۱، آیه ۸۸ سوره نساء.

پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد، بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ را شامل مى‌شود، که توسط محقق محترم تدارک شده است.

مفسر محترم بر این تفسیر خاتمه‌اى در باب دعاهاى تلاوت قرآن و کیفیت استخاره به قرآن دارند و سرانجام تفسیر به سال ۱۰۹۰ هجرى قمرى بوده است.

نسخه‌شناسى

این تفسیر در اصل یک مجلد بوده که ناشر با تحقیق آقاى حسین درگاهى آن را در سه جلد منتشر کرده است. ناشر آن کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى بوده که چاپ اول آن به سال ۱۴۱۰ ه. ق با قطع وزیرى به اشراف آقاى سید محمود مرعشى به زیور طبع آراسته گردید.

حسین درگاهى، محقق کتاب، نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهیا کرده است. نسخه اول که با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقیق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در این نسخه نیمى از صفحه را فقط آیات قرآن و نیم دیگر را توضیح و تفسیر مفسر به همراه آیات و فرازهاى آن تشکیل مى‌دهد. پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعلیقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بیان فضل سور، اشاره به متن برخى احادیث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذکر شده است.

منابع

  • دائرة المعارف تشیع، ج ۴ ص ۵۴۵.
  • کشاف الفهارس، بخش علوم قرآن، تفسیر ج ۴ ص ۲۰۳.
  • دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، بهاءالدین خرمشاهى، ج ۱ ص ۷۵۹.