مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

آقا حسین خوانساری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اصلاح ارجاعات)
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
آقا حسین خوانسارى (م 1098 یا 1099 ق) مشهور به محقق خوانساری دانشمند، فقیه و حكیم بزرگ [[شیعه]] در دوره صفوى است . مدتی سمت [[شیخ الاسلام]]ی داشت و به مدد نفوذی که بر [[شاه سلمیان صفوی]] داشت، توانست حکمت و دانشهای عقلی را که از استادان به نام آن روز همچون [[میرفندرسکی]] و[[ ملا محمدتقی مجلسی]] و دیگران فرا گرفته بود، در حوزه اصفهان ترویج نمود.
+
{{خوب}}
 +
'''«آقا حسین خوانسارى»''' (۱۰۹۹-۱۰۱۶ ق) مشهور به «محقق خوانساری»، حکیم، فقیه، اصولی، متکلم، محدث و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۱ هجری و از شاگردان [[میرفندرسکی|میرفندرسکى]] و [[محمدتقی مجلسی|محمدتقى مجلسى]] بود. او مدتی مقام [[شیخ الاسلام]]ی داشت و به مدد نفوذی که بر شاه سلیمان [[صفویه|صفوی]] داشت، [[حکمت]] و دانشهای عقلی را در حوزه علمیه [[اصفهان]] ترویج نمود و در مقام تدریس به جایی رسید که «استاد الکُلّ فی الکُلّ» لقب گرفت.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = آقا حسین خوانساری
 +
||تصویر=
 +
|زادروز =  ۱۰۱۶ قمری
 +
|زادگاه =  خوانسار
 +
|وفات =  ۱۰۹۹ قمری
 +
|مدفن =  [[اصفهان]]، [[تخت فولاد]]
 +
|اساتید =  [[میرفندرسکی]]، [[محمدتقی مجلسی]]، [[خلیفه سلطان]]، [[میرزا رفیعا نائینی]]،...
 +
|شاگردان = [[آقا جمال خوانساری]]، [[میرزا عبدالله افندی]]، [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت‌الله جزایری]]، [[میر محمدصالح خاتون آبادی|میر محمدصالح خاتون‌آبادی]]، [[شیخ حر عاملی]]،...
 +
|آثار = مشارق الشموس فی شرح الدروس، اجوبة المسائل، ترجمه [[قرآن|قرآن کریم]]، تفسیر [[سوره حمد]]، تاریخ وفیات العلماء، الجبر و الاختیار، حاشیه بر [[شفا (کتاب)|شفای]] ابن سینا،...  
 +
}}
 +
==تحصیل و استادان==
  
−
==ولادت==
+
آقا حسین خوانسارى فرزند جمال‌ الدین محمد خوانسارى در سال ۱۰۱۶ قمری در خوانسار به دنیا آمد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد">دانشنامه تخت فولاد، ج ۱، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علی اکبر زمانی نژاد، در دسترس در [http://isfahan.ir/ShowPage.aspx?Page_=dorsaetoolsfame&lang=1&sub=48&PageID=913&PageIDF=0&tempname=ISFInternal درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان]</ref> او در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به [[اصفهان]] هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب [[مسجد شیخ لطف الله]] مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه بود، به طوری که در اوایل که در مدرسه بسر می برد، قادر نبود جهت گرم‌کردن خود آتش فراهم آورد و لذا لحاف کهنه‌ای را که داشت به خود می‌‌پیچید و در اطراف حجره راه می‌‌رفت تا به این وسیله خود را گرم کند.
  
−
آقا حسین خوانسارى فرزند جمال‌ الدین محمّد خوانسارى<ref> تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393، ص61 </ref> در سال ۱۰۱۶ق در خوانسار به دنیا آمد.<ref name = "دانشنامه تخت فولاد">دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي اكبر زماني نژاد، در دسترس در [http://isfahan.ir/ShowPage.aspx?Page_=dorsaetoolsfame&lang=1&sub=48&PageID=913&PageIDF=0&tempname=ISFInternal درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان]</ref>  
+
محقق خوانساری در اوایل، بیشتر به تحصیل [[فلسفه]] و [[حکمت]] می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به [[فقه]] نیز روی آورد، به طوری که جنبه فقاهت او از دانش فلسفی‌اش بیشتر گردید.<ref name="گلشن ابرار"> مجموعه گلشن ابرار، جلد ۴، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسیب کیانی </ref>
  
−
==تحصیلات==
+
آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون [[میرفندرسکی|میرفندرسکى]]، [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقى مجلسى]]، [[خلیفه سلطان]]، ملا حیدر خوانسارى و [[میرزا رفیعا نائینی|میرزا رفیع الدین نائینى]] کسب علم نمود‌،<ref name="دانشنامه تخت فولاد" /> تا جایی که به سبب اساتید بسیارى که از محضرشان کسب علم نموده، ملقّب به «تلمیذ البشر» گشت.
  
−
آقا حسین خوانساری در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به اصفهان هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه بود به طوری که در اوایل که در مدرسه بسر می برد قادر نبود جهت گرم‌کردن خود آتش فراهم آورد و لذا لحاف کهنه‌ای را که داشت به خود می‌‌پیچید و در اطراف حجره راه می‌‌رفت تا به این وسیله خود را گرم کند.
+
==تدریس و شاگردان==
  
−
محقق خوانساری در اوایل بیشتر به تحصیل [[فلسفه]] و [[حکمت]] می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به [[فقه]] نیز روی آورد به طوری که جنبه فقاهت او از دانش فلسفی‌اش بیشتر گردید.<ref name = "گلشن ابرار"> مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني </ref>
+
آقا حسین خوانساری در [[کلام]]، [[فلسفه]] و [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] تبحّر تمام داشت و ریاست علمى و مذهبى زمان خود بود.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص۶۱ و ۶۲</ref> تا جایی که به او لقب «استاد الکلّ فى الکلّ» دادند به جهت آنکه در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس می کرد.<ref> [http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقیه جلیل "محقق خوانساری" (۱۰۹۹ ق)، راسخون]، بازیابی:۲۵ شهریور ۱۳۹۳ </ref>
  
−
آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون میرفندرسكى، ملّا محمّدتقى مجلسى، [[خلیفه سلطان]]، [[ملا حیدر خوانسارى]]، میرزا رفیع الدین نائینى کسب علم نمود‌<ref name="دانشنامه تخت فولاد"/>تا جایی که به سبب اساتید بسیارى كه از محضرشان كسب علم نموده ملقّب به «تلمیذ البشر» گشت.
+
محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.<ref name="گلشن ابرار" />
  
−
==تدریس==
+
[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله اصفهانی]] در مورد او می گوید: «او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود؛ فضائل او به شمار نمی‌‌آید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و [[فقه]]، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که هم‌پای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود».<ref> گلشن ابرار به نقل از ریاض العلما، ج ۲، ص ۵۷. </ref>
  
−
آقا حسین در كلام، فلسفه و فقه و اصول تبحّر تمام داشت و ریاست علمى و مذهبى زمان خود بود.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص61 و 62</ref> تا جایی که به او لقب «استاد الكلّ فى الكلّ» دادند به جهت آنکه در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس میکرد.<ref> [http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري" (1099 ق)، راسخون]، بازیابی:25 شهریور 1393 </ref>
+
برخی شاگردان محقق خوانساری عبارتند از:
  
−
محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.‌<ref name="گلشن ابرار"/>
+
*[[میر محمدصالح خاتون آبادی]] (۱۰۵۸ـ۱۱۲۶ ق)،
 +
*ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی ۱۰۹۹ ق)
 +
*[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمت الله جزایری]]
 +
*[[آقا جمال خوانساری]] فرزند محقق خوانساری (متوفی ۱۱۲۲ ق)
 +
*آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی ۱۱۱۳ ق)
 +
*ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی ۱۰۸۵ ق)
 +
*آخوند مسیحای کاشانی
 +
*محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال)
 +
*[[علامه محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ ق)
 +
*میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (۱۰۳۹ـ۱۱۰۵ ق)
 +
*شیخ محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی
 +
*سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی
 +
*[[شیخ حر عاملی]] (۱۱۰۴-۱۰۳۳ ق)
 +
*[[میرزا عبدالله افندی]] (۱۱۳۰-۱۰۶۷ ق)
 +
*کمال‌الدین محمد بن محمد فسوی فارسی
 +
*رفیع الدین محمد بن حکیم یزدی
 +
*شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی
 +
*شیخ ابوالحسن فتونی نجفی
 +
*سید علی امامی ‌‌اصفهانی
 +
*ملا عبدالله مجلسی‌.<ref name="گلشن ابرار" />
  
−
==مکتب علمی ‌‌تربیتی ==
+
==مکتب علمی ‌‌تربیتی==
  
 
برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از:
 
برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از:
  
−
* الف. تهذیب نفس؛ تربیت طلاب، در سرلوحه برنامه [[حوزه علمیه]] آقا حسین خوانساری بود. طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در پیرایش روان و صفای [[روح]] نیز تلاش می‌‌کردند.
+
*الف. [[تزکیه نفس|تهذیب نفس]]؛ تربیت طلاب، در سرلوحه برنامه [[حوزه علمیه]] آقا حسین خوانساری بود. طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در پیرایش روان و صفای [[روح]] نیز تلاش می‌‌کردند. محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی‌‌ و دلسوز بود. او تقوای علمی ‌‌داشت و اهل [[انصاف]] و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی ‌‌دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید.
  
−
محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی‌‌ و دلسوز بود. او تقوای علمی ‌‌داشت و اهل انصاف و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی ‌‌دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید.
+
*ب. جامعیت علمی؛ در حوزه محقق خوانساری [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[فقه]]، [[علم هیئت|هیأت]] و [[ریاضی|ریاضیات]] تدریس می‌‌شد. وی برای نشر [[اسلام]] علاوه بر [[حدیث]] و [[فقه]]، یادگیری فلسفه و [[حکمت]] را لازم می‌‌دانست؛ آقا حسین در فلسفه پیرو [[میرداماد]]، [[میرفندرسکی]]، مولی حیدر خوانساری و [[شیخ بهایی|شیخ بهاءالدین عاملی]] بود.
  
−
* ب. جامعیت علمی؛ در حوزه محقق خوانساری [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[فقه]]، هیأت و ریاضیات تدریس می‌‌شد. وی برای نشر [[اسلام]] علاوه بر [[حدیث]] و [[فقه]]، یادگیری فلسفه و حکمت را لازم می‌‌دانست؛ آقا حسین در فلسفه پیرو میرداماد، فندرسکی، مولی حیدر خوانساری و شیخ بهاءالدین عاملی بود.
+
*ج. محور بودن اصول عقاید؛ [[اصول دین]] و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، [[اخلاق]] و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «[[نهج البلاغه]]» [[علامه حلی]] در باب امامت و رساله‌ای درباره [[رجعت]] نگاشت.
  
−
* ج. محور بودن اصول عقاید؛ اصول دین و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، اخلاق و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «[[نهج البلاغه]]» [[علامه حلی]] در باب امامت و رساله‌ای درباره [[رجعت]] نگاشت.
+
*د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود.<ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش ۹۰ـ۸۹، ص ۱۳. </ref>
  
−
* د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود. <ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 13. </ref>
+
'''شیوه تدریس:'''
  
−
===شیوه تدریس===
+
*الف. پیش مطالعه؛ او به طلاب و شاگردان پیشنهاد می‌‌کرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. و این سنت حسنه و نیکو تا به حال در حوزه‌های علمیه رواج دارد.
  
−
* الف. پیش مطالعه؛ او به طلاب و شاگردان پیشنهاد می‌‌کرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. و این سنت حسنه و نیکو تا به حال در حوزه‌های علمیه رواج دارد.
+
*ب. مجتهدپروری؛ از ویژگی‌های حوزه‌های آن روز شاگردپروری و کوشش در رساندن آنان به مرتبه [[اجتهاد]] علمی ‌‌بود. در مدرسه آقا حسین، روحیه اندیشه‌وری در شاگردان تقویت می‌‌شد و آنان تشویق می‌‌شدند به خود برگردند و استعدادهای ناشکفته خود را آشکار کنند.
  
−
* ب. مجتهدپروری؛ از ویژگی‌های حوزه‌های آن روز شاگردپروری و کوشش در رساندن آنان به مرتبه [[اجتهاد]] علمی ‌‌بود. در مدرسه آقا حسین، روحیه اندیشه‌وری در شاگردان تقویت می‌‌شد و آنان تشویق می‌‌شدند به خود برگردند و استعدادهای ناشکفته خود را آشکار کنند.
+
*ج. نظارت بر یادگیری؛ در حوزه محقق خوانساری، استاد نکته‌های درسی مشکل و پیچیده را از شاگردان می‌‌پرسید و یافته و جواب‌های آنان را تصحیح می‌‌کرد.
  
−
* ج. نظارت بر یادگیری؛ در حوزه محقق خوانساری، استاد نکته‌های درسی مشکل و پیچیده را از شاگردان می‌‌پرسید و یافته و جواب‌های آنان را تصحیح می‌‌کرد.
+
*د. میدان دادن به طلاب؛ به طلاب فرصت داده می‌‌شد بپرسند و دریافت‌های خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را داشتند که این، روحیه علمی‌‌ و کاوش را در آنان تقویت می‌‌کرد.<ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش ۹۰ـ۸۹، ص ۴۵. </ref>
  
−
* د. میدان دادن به طلاب؛ به طلاب فرصت داده می‌‌شد بپرسند و دریافت‌های خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را داشتند که این، روحیه علمی‌‌ و کاوش را در آنان تقویت می‌‌کرد.<ref> گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش 90ـ89، ص 45. </ref>
+
==آثار و تألیفات==
 +
آقا حسین خوانساری در دو زمینه [[حکمت]] و [[فقه]]، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و [[فقیه]] و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی [[اصفهان]] بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و [[حاشیه]] بر کتاب‌های مهم [[فلسفه|فلسفی]] و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس [[شهید اول]] را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است.
  
−
==جایگاه آقا حسین در دربار صفوی==
+
در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر [[شیعه]]، آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی ‌‌است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی [[شیراز]] و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز [[صفویه|صفوی]] بر آن افزود شد، تدریس می‌‌کرد. او علاوه بر فلسفه به فقه نیز تسلط کامل داشته است و فقه‌اش نیز امتداد مکتب [[اجتهاد]] عمومی‌ ‌فقهای شیعه می‌‌باشد.
−
آقا حسین در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حكمت و حكیمان گشت. وی پس از[[ میر سید محمد معصوم]] (م ۱۰۹۵ق) شیخ الاسلام اصفهان شد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد"/> 
 
  
−
شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یكى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به كارهاى كشورى را به وى واگذار كرد.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص61</ref>
+
آثار علمی او عبارتند از:
  
−
==شاگردان==
+
#مشارق الشموس فی شرح الدروس؛ کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می‌‌باشد که شرح کتاب [[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|دروس]] [[شهید اول]] است».<ref> گلشن ابرار به نقل از آشنایی با علوم اسلامی، ج ۳، ص ۹۶ و نگاهی به خوانسار، ص ۵.</ref>
 +
#اجوبة المسائل؛
 +
#رساله در [[خمس]]؛
 +
#حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛
 +
#ترجمه [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]]؛
 +
#ترجمه [[قرآن|قرآن کریم]]؛
 +
#تفسیر [[سوره حمد]]؛
 +
#تاریخ وفیات العلماء؛
 +
#الجبر و الاختیار؛
 +
#شرح کافیه ابن حاجب؛
 +
#شرح هیئت فارسی قوشچی؛
 +
#حاشیه اولی بر [[شفا (کتاب)|شفای]] [[ابن سینا]]؛
 +
#حاشیه ثانیه بر شفای ابن سینا؛
 +
#حاشیه بر [[اشارات و تنبیهات (کتاب)|اشارات]] شیخ الرئیس؛
 +
#حاشیه بر محاکمات [[فخر رازى|فخر رازی]]؛
 +
#حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح [[تجرید الاعتقاد (کتاب)|تجرید]]؛
 +
#تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛
 +
#رساله در شبهه طفره؛
 +
#رساله ایمان و کفر؛
 +
#جواب پرسش‌های شاگردش [[میرزا محمد شیروانی]]؛
 +
#الجزء الذی لایتجزّی؛
 +
#رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛
 +
#المائدة السلیمانیة فی الأطعمة والأشربة.<ref name="گلشن ابرار" />
  
−
آقا حسین خوانساری از همان اوائل تحصیل معارف اسلامی، به تدریس پرداخت و در مقام تدریس به جایی رسید که با وجود اساتید بزرگی همچون [[شیخ بهایی]]، مقدس اردبیلی و محمدتقی مجلسی ـ که در قید حیات بودند یا تازه از دنیا رفته بودند ـ «استاد الکل فی الکل» لقب گرفت. در طول تاریخ حوزه شیعه، دو نفر به این لقب مفتخر شدند؛ آقا حسین خوانساری و علامه وحید بهبهانی.
+
'''اشعار آقا حسین خوانساری:'''
  
−
شاگردان محقق خوانساری عبارتند از:
+
آقا حسین خوانساری به عربى و فارسى نیز [[شعر]] مى‌سرود. صاحب [[ریاض العلماء]] مى ‌نویسد:
−
 
+
«... و هو شاعر منشى‌ء حسن الشعر والانشاء بالعربیة والفارسیة، وانشاءاته واسفاره مشهورة على الالسنة مسطورة فی المجامیع».<ref>افندی، ج‌۲، ص‌ ۵۷.</ref>
−
# آقا میر محمدصالح خاتون آبادی، داماد مجلسی (1058ـ1126 ق)
 
−
# ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی 1099 ق)
 
−
# سید نعمت الله جزایری
 
−
# آقا جمال خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1122 ق)
 
−
# ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی 1085 ق)
 
−
# آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی 1113 ق)
 
−
# آخوند مسیحای کاشانی
 
−
# محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال)
 
−
# ملا حسن گیلانی
 
−
# علامه محمدباقر مجلسی (1037ـ1111 ق)
 
−
# سید حسین خلیفه سلطان (متوفی 1064 ق)
 
−
# میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (1039ـ1105 ق)
 
−
# نصیرالدین محمد رضوی
 
−
# شیخ محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی
 
−
# لطف الله شیرازی
 
−
# امیر ذوالفقار همدانی
 
−
# خواجه محمد
 
−
# سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی
 
−
# میرزا محسن
 
−
# محمد بن حسن حر عاملی
 
−
# علی‌اصغر مشهدی
 
−
# کمال‌الدین محمد بن معین الدین محمد فسوی فارسی
 
−
# رفیع الین محمد بن حکیم یزدی
 
−
# شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی
 
−
# شیخ ابوالحسن فتونی نجفی
 
−
# سید علی امامی ‌‌اصفهانی
 
−
# طائف گلپایگانی
 
−
# میرزا عبدالله افندی
 
−
# ملا عبدالله مجلسی‌<ref name="گلشن ابرار"/>
 
−
 
−
==آثار==
 
−
 
 
−
آقا حسین در دو زمینه [[حکمت]] و [[فقه]]، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و فقیه و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی اصفهان بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و حاشیه بر کتاب‌های مهم فلسفی و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس [[شهید اول]] را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است.
 
−
 
 
−
در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر [[شیعه]] آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی ‌‌است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی شیراز و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز صفوی بر آن افزود شد، تدریس می‌‌کرد. او علاوه بر [[فلسفه]] به فقه نیز تسلط کامل داشته است و فقه‌اش نیز امتداد مکتب اجتهاد عمومی‌ ‌فقهای شیعه می‌‌باشد.
 
−
 
 
−
آثار او عبارتند از:
 
−
 
 
−
# مشارق الشموس؛
 
−
# اجوبه المسائل؛
 
−
# رساله در خمس؛
 
−
# حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛
 
−
# ترجمه الصحیفه السجادیه؛
 
−
# ترجمه القرآن؛
 
−
# تفسیر [[سوره حمد]]؛
 
−
# تاریخ وفیات العلما؛
 
−
# الجبر والاختیار؛
 
−
# شرح کافیه ابن حاجب؛
 
−
# شرح هیئت فارسی قوشچی؛
 
−
# حاشیه اولی بر شفای ابن سینا؛
 
−
# حشایه ثانیه بر شفای ابن سینا؛
 
−
# حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس؛
 
−
# حاشیه بر محاکمات فخر رازی؛
 
−
# حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح تجرید؛
 
−
# تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛
 
−
# رساله در شبهه طفره؛
 
−
# رساله [[ایمان]] و کفر؛
 
−
# جواب پرسش‌های شاگردش میرزا محمد شیروانی؛
 
−
# تقریرات؛
 
−
# الجزء الذی لایتجزی؛
 
−
# رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛
 
−
# المائده السلیمانیه: فی الأطعمه والأشربه.‌<ref name="گلشن ابرار"/>
 
−
 
 
−
==اشعار آقا حسین خوانساری==
 
−
آقا حسین به عربى و فارسى شعر مى‌سرود. صاحب [[ریاض العلماء]] مى ‌نویسد:
 
−
«... و هو شاعر منشى‌ء حسن الشعر والانشاء بالعربیة والفارسیة، وانشاءاته واسفاره مشهورة على الالسنة مسطورة فی المجـامیـع» ( افندی، ج‌۲ ، ص‌ ۵۷)
 
  
 
نصر آبادی در تذکره چهار [[رباعی]] از رباعیات آقا حسین خوانساری را می آورد که رباعی زیر یکی از آنهاست:
 
نصر آبادی در تذکره چهار [[رباعی]] از رباعیات آقا حسین خوانساری را می آورد که رباعی زیر یکی از آنهاست:
 +
{{بیت|اى باد صبا طرب فزا می‌آیى‌|از طرف کدامین کف پا می‌آیى‌}}
 +
{{بیت|از کوى که برخاسته‌‌اى راست بگو|اى گرد به چشمم آشنا می‌آیى‌<ref name="دانشنامه تخت فولاد" />}}
  
−
اى بــاد صبــا طــرب فــزا مــی‌آیــى‌
+
شعر زیبای دیگر او این رباعی است:
−
 
+
{{بیت|تا دست به همت رسائی نزنی|بر همت خلق پش پایی نزنی}}
−
از طرف كـــدامیــن كــف پــا مــی‌آیــى‌
+
{{بیت|چون حلقه مباش در جهان دست تهی|تا هر ساعت درِ سرائی نزنی<ref> گلشن ابرار، به نقل از فوائد الرضویه، ص ۱۵.</ref>}}
−
 
 
−
از كــوى كـــه بـرخـاستـه‌‌اى راسـت بگــو
 
−
 
 
−
اى گــرد بـــه چشمـم آشنــا مــی‌آیــى‌<ref name="دانشنامه تخت فولاد"/>
 
−
 
 
−
رباعی زیبای دیگر او این رباعی است :
 
−
 
 
−
{{بیت|تا دست بهمت رسائی نزنی|بر همت خلق پش پایی نزنی}}
 
−
{{بیت|چون حلقه مباش در جهان دست تهی|تا هر ساعت درِ سرائی نزنی.<ref> گلشن ابرار به نقل از فوائد الرضویه، ص 15.</ref>}}
 
−
 
 
−
==آقا حسین خوانساری از نگاه دیگران==
 
−
 
 
−
'''<I>الف. شهید مرتضی مطهری:</I>'''
 
−
 
 
−
«آقا حسین خوانساری معروف به محقق خوانساری در مکتب اصفهان پرورش یافته و جامع المعقول والمنقول است. کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می‌‌باشد که شرح کتاب دروس شیخ اول است».
 
−
 
 
−
<ref> گلشن ابرار به نقل از آشنایی با علوم اسلامی، ج 3، ص 96 و نگاهی به خوانسار، ص 5.</ref>
 
−
 
 
−
'''<I>ب. میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی (افندی):</I>'''
 
  
−
«او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود؛ فضائل او به شمار نمی‌‌آید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و [[فقه]]، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که هم‌پای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود. همان طور که خود به طنز می‌‌گفت «تلمیذ البشر» بود و این، به واسطه فزونی استادانش بود».<ref> گلشن ابرار به نقل از ریاض العلما، ج 2، ص 57. به نقل از کیهان اندیشه، ش 82، ص 8.</ref>
+
==جایگاه خوانساری در دربار صفوی==
 +
آقا حسین خوانساری در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حکمت و حکیمان گشت. وی پس از میر سید محمد معصوم (م ۱۰۹۵ق) [[شیخ الاسلام]] اصفهان شد.<ref name="دانشنامه تخت فولاد" />
  
 +
شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یکى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به کارهاى کشورى را به وى واگذار کرد.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص۶۱</ref>
 
==وفات و مدفن==
 
==وفات و مدفن==
  
−
آیت الله حاج آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن هشتاد و دو سالگی از دنیا رفت.<ref> [http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C آقا حسین خوانساری، احسن الحدیث]، بازیابی:25 شهریور 1393</ref> پس از وفات پیكر مطهر او را به تخت فولاد كه در آن زمان به صحرای [[بابا ركن الدین]] شهرت داشت منتقل و در زمینهای خارج از تكیه باباركن  الدین دفن نمودند. شاه سلیمان صفوی كه ارادت خاصی به آقا حسین خوانساری داشت در همین سال دستور داد بقعه‌ای عالی بر فراز قبر وی بنا كنند.<ref name="دانشنامه تخت فولاد"/> پس از آقا حسین خوانساری افراد بسیاری پس از او در آن بقعه دفن گردیدند تا جایی که امروز به «قبة العلماء» معروف است.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص62</ref>
+
مرحوم آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول [[رجب]] سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن ۸۲ سالگی در [[اصفهان]] از دنیا رفت،<ref> [http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C آقا حسین خوانساری، احسن الحدیث]، بازیابی:۲۵ شهریور ۱۳۹۳</ref> و پیکر مطهرش در قبرستان [[تخت فولاد]] مدفون شد.  
−
 
 
−
==پیام رهبری به مناسبت «کنگره محققان خوانساری»==
 
−
 
 
−
بسم اله الرحمن الرحیم، سنت حسنه تجلیل از چهره‌های علمی ‌‌برجسته تاریخ [[شیعه]]، باید یکی از بابرکت‌ترین و مفیدترین سنت‌ها در این مقوله به شمار آید. حقیقت آن است که در بخش‌های از تاریخ پربار فرهنگ و علوم اسلامی، شخصیت های بزرگ و موثری بوده‌اند که نسل کنونی علمی‌‌ و فرهنگی کشور را نام و یاد آنان آشنا نیست و از آثار علمی‌‌ و ثمرات اندیشه بلند آنان، بهره شایسته را نمی‌‌برد.
 
−
 
 
−
حوزه‌های علمی ‌‌شیعه، چه در دوران رونق حوزه علمیه [[نجف]] و [[کربلا]] و چه پیش از آن در روزگار شکوفایی علمی‌‌ و فرهنگی اصفهان و برخی شهرهای دیگر در دوران صفویه، مجموعه بزرگی از فقهای نامدار و فیلسوفان و متکلمین بزرگ را در خود پرورش داده است که هر یک از آنان می‌‌تواند برای جامعه علمی ‌‌امروز بخصوص فرزانگان و علم‌جویان حوزه‌های علمیه، الگو و راهگشای آموزنده باشند.
 
−
 
 
−
ویژگی این دانشمندان گمنام، غالبا جامعیت آنان و برجستگی شگفت‌آورشان در علوم گوناگون مانند [[فقه]] و [[فلسفه]] و تفسیر و علوم ریاضی و حتی شعر و ادب است. این تفنن و تنوع در معلومات همچنان که از آفاق ذهنی گسترده حوزه‌های علمیه خبر می‌‌دهد، نمایشگر ذهن خلاق و فکر بلند و استعداد وافر این بزرگان نیز هست.
 
−
 
 
−
بی‌شک در فهرست این ستارگان غالبا ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و کم‌نظیر مرحوم آقا حسین خوانساری می‌باشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس که نام‌آوران بزرگی همچون وحید بهبهائی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الکل فی الکل» و امثال آن یاد کرده‌اند.
 
−
 
 
−
او و فرزندش، حکیم و فقیه او اصولی و متکلم و ریاضی‌دان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شکوفای و درخشش حوزه فرهنگی و علمی ‌‌اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مولفات فقهی آنان در معرض استفاده از اهل فن بوده است ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی‌‌ قرار نگرفته است. برپایی مراسم تجلیل از این بزرگان، می‌‌تواند نام نیک و یاد مبارک آنان را زنده کند و سهم آنان را در پیشرفت دانش و فرهنگ و معرفت افزایش بخشد. رحمت خداوند بر آنان و بر احیاءکنندگان نام بلند آنان.<ref> گلشن ابرار به نقل از روزنامه کیهان، (30/6/1378)، ص 14.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس==
 
−
<references/>
 
−
 
 
−
==منابع==
 
−
*مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسيب كياني
 
−
 
 
−
*دانشنامه تخت فولاد، ج 1، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علي اكبر زماني نژاد
 
−
 
 
−
*[http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C آقا حسین خوانساری، احسن الحدیث]
 
  
−
*تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1393
+
[[پرونده:آقا حسین.jpg|بندانگشتی|]]
  
−
*[http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx رحلت عالم بزرگ و فقيه جليل "محقق خوانساري" (1099 ق)، راسخون]
+
شاه سلیمان صفوی که ارادت خاصی به آقا حسین خوانساری داشت، دستور داد بقعه‌ای عالی بر فراز قبر وی بنا کنند.<ref name="دانشنامه تخت فولاد" />
 +
پس از آقا حسین خوانساری افراد بسیاری از جمله فرزندش [[آقا جمال خوانساری]] پس از او در آن بقعه دفن گردیدند، تا جایی که امروز به «قبة العلماء» معروف است.<ref> تخت فولاد اصفهان، ص۶۲</ref>
  
−
==پيوندها==
 
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35230&scope=0jH3eGvUjan34zt_AOtbf7TMOiXxMVVA&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 1]'''
+
==پیام رهبری به مناسبت کنگره محققان خوانساری==
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35565&scope=0jH3eGvUjale7k_u2kavilM63Daqqmzd&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 2]'''
+
«بسم الله الرحمن الرحیم، سنت حسنه تجلیل از چهره‌های علمی ‌‌برجسته تاریخ [[شیعه]]، باید یکی از بابرکت‌ترین و مفیدترین سنت‌ها در این مقوله به شمار آید. حقیقت آن است که در بخش‌های از تاریخ پربار فرهنگ و علوم اسلامی، شخصیت های بزرگ و موثری بوده‌اند که نسل کنونی علمی‌‌ و فرهنگی کشور را نام و یاد آنان آشنا نیست و از آثار علمی‌‌ و ثمرات اندیشه بلند آنان، بهره شایسته را نمی‌‌برد.
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=36124&scope=0jH3eGvUjalylz4XdN0xyfP-fNcXaQkr&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگينامه 3]'''
+
حوزه‌های علمی ‌‌شیعه، چه در دوران رونق حوزه علمیه [[نجف]] و [[کربلا]] و چه پیش از آن در روزگار شکوفایی علمی‌‌ و فرهنگی [[اصفهان]] و برخی شهرهای دیگر در دوران [[صفویه]]، مجموعه بزرگی از فقهای نامدار و فیلسوفان و متکلمین بزرگ را در خود پرورش داده است که هر یک از آنان می‌‌تواند برای جامعه علمی ‌‌امروز بخصوص فرزانگان و علم‌جویان حوزه‌های علمیه، الگو و راهگشای آموزنده باشند.
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=33315&scope=0jH3eGvUjamqjXROUr6h-1M63Daqqmzd&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true آقا حسين خوانساري و معماي جذر أصم]'''
+
ویژگی این دانشمندان گمنام، غالبا جامعیت آنان و برجستگی شگفت‌آورشان در علوم گوناگون مانند [[فقه]] و [[فلسفه]] و [[تفسیر]] و علوم [[ریاضی]] و حتی [[شعر]] و ادب است. این تفنن و تنوع در معلومات همچنان که از آفاق ذهنی گسترده حوزه‌های علمیه خبر می‌‌دهد، نمایشگر ذهن خلاق و فکر بلند و استعداد وافر این بزرگان نیز هست.
  
−
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=74958&scope=0jH3eGvUjalRpUiFsykXMLLtpskQmUTk&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86%20%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%8A&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true کتاب مشارق الشموس في شرح الدروس ]'''
+
بی‌شک در فهرست این ستارگان غالبا ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و کم‌نظیر مرحوم آقا حسین خوانساری می‌باشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس که نام‌آوران بزرگی همچون [[وحید بهبهانی]] و [[شیخ انصاری]] از او با عناوین «محقق» و «استاد الکل فی الکل» و امثال آن یاد کرده‌اند.
  
 +
او و فرزندش، حکیم و فقیه و اصولی و متکلم و ریاضی‌دان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شکوفای و درخشش حوزه فرهنگی و علمی ‌‌اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مولفات فقهی آنان در معرض استفاده از اهل فن بوده است ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی‌‌ قرار نگرفته است. برپایی مراسم تجلیل از این بزرگان، می‌‌تواند نام نیک و یاد مبارک آنان را زنده کند و سهم آنان را در پیشرفت دانش و فرهنگ و معرفت افزایش بخشد. رحمت خداوند بر آنان و بر احیاءکنندگان نام بلند آنان».<ref> گلشن ابرار به نقل از روزنامه کیهان، (۳۰/۶/۱۳۷۸)، ص ۱۴.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
+
==منابع==
 +
*[[گلشن ابرار]]، ج ۴، زندگینامه "محقق خوانساری" از مسیب کیانی.
 +
*دانشنامه تخت فولاد، ج ۱، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علی‌اکبر زمانی‌نژاد.
 +
*[http://www.ahsanalhadis.com/olamaa/%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%82%D9%82-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C "آقا حسین خوانساری"، پایگاه احسن الحدیث].
 +
*تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۳.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
}}
 +
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 +
[[رده:علماء شیعه]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
 
[[رده:فیلسوفان]]
−
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
 
 
[[رده:مدفونین در تخت فولاد]]
 
[[رده:مدفونین در تخت فولاد]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۳

Confirm3.jpg

«آقا حسین خوانسارى» (۱۰۹۹-۱۰۱۶ ق) مشهور به «محقق خوانساری»، حکیم، فقیه، اصولی، متکلم، محدث و ادیب بزرگ شیعه در قرن ۱۱ هجری و از شاگردان میرفندرسکى و محمدتقى مجلسى بود. او مدتی مقام شیخ الاسلامی داشت و به مدد نفوذی که بر شاه سلیمان صفوی داشت، حکمت و دانشهای عقلی را در حوزه علمیه اصفهان ترویج نمود و در مقام تدریس به جایی رسید که «استاد الکُلّ فی الکُلّ» لقب گرفت.

نام کامل آقا حسین خوانساری
زادروز ۱۰۱۶ قمری
زادگاه خوانسار
وفات ۱۰۹۹ قمری
مدفن اصفهان، تخت فولاد

Line.png

اساتید

میرفندرسکی، محمدتقی مجلسی، خلیفه سلطان، میرزا رفیعا نائینی،...

شاگردان

آقا جمال خوانساری، میرزا عبدالله افندی، سید نعمت‌الله جزایری، میر محمدصالح خاتون‌آبادی، شیخ حر عاملی،...

آثار

مشارق الشموس فی شرح الدروس، اجوبة المسائل، ترجمه قرآن کریم، تفسیر سوره حمد، تاریخ وفیات العلماء، الجبر و الاختیار، حاشیه بر شفای ابن سینا،...

تحصیل و استادان

آقا حسین خوانسارى فرزند جمال‌ الدین محمد خوانسارى در سال ۱۰۱۶ قمری در خوانسار به دنیا آمد.[۱] او در کودکی جهت تحصیل علوم دینی به اصفهان هجرت نمود و در مدرسه خواجه ملک جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل شد. تحصیل او در آن مدرسه به علت فقرش با سختی همراه بود، به طوری که در اوایل که در مدرسه بسر می برد، قادر نبود جهت گرم‌کردن خود آتش فراهم آورد و لذا لحاف کهنه‌ای را که داشت به خود می‌‌پیچید و در اطراف حجره راه می‌‌رفت تا به این وسیله خود را گرم کند.

محقق خوانساری در اوایل، بیشتر به تحصیل فلسفه و حکمت می‌‌پرداخت؛ ولی بعد از مدتی به فقه نیز روی آورد، به طوری که جنبه فقاهت او از دانش فلسفی‌اش بیشتر گردید.[۲]

آقا حسین خوانسارى در نزد بزرگان بسیاری از علما چون میرفندرسکى، ملا محمدتقى مجلسى، خلیفه سلطان، ملا حیدر خوانسارى و میرزا رفیع الدین نائینى کسب علم نمود‌،[۱] تا جایی که به سبب اساتید بسیارى که از محضرشان کسب علم نموده، ملقّب به «تلمیذ البشر» گشت.

تدریس و شاگردان

آقا حسین خوانساری در کلام، فلسفه و فقه و اصول تبحّر تمام داشت و ریاست علمى و مذهبى زمان خود بود.[۳] تا جایی که به او لقب «استاد الکلّ فى الکلّ» دادند به جهت آنکه در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس می کرد.[۴]

محقق خوانساری در تیزهوشی، نکته‌سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت. بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می‌‌گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی‌‌گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می‌‌گفت و حاضرجوابی، از خصوصیات او بود.[۲]

میرزا عبدالله اصفهانی در مورد او می گوید: «او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود؛ فضائل او به شمار نمی‌‌آید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که هم‌پای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود».[۵]

برخی شاگردان محقق خوانساری عبارتند از:

  • میر محمدصالح خاتون آبادی (۱۰۵۸ـ۱۱۲۶ ق)،
  • ملا میرزا محمد مدقق شیروانی (متوفی ۱۰۹۹ ق)
  • سید نعمت الله جزایری
  • آقا جمال خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی ۱۱۲۲ ق)
  • آقا رضی خوانساری فرزند محقق خوانساری (متوفی ۱۱۱۳ ق)
  • ملا علیرضا تجلی شیرازی (متوفی ۱۰۸۵ ق)
  • آخوند مسیحای کاشانی
  • محمد شفیع خراسانی (مشهور به خیال)
  • علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ـ۱۱۱۱ ق)
  • میر عبدالحسین خاتون‌آبادی (۱۰۳۹ـ۱۱۰۵ ق)
  • شیخ محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی
  • سید محمدباقر بن سید علیرضا حسینی عاملی
  • شیخ حر عاملی (۱۱۰۴-۱۰۳۳ ق)
  • میرزا عبدالله افندی (۱۱۳۰-۱۰۶۷ ق)
  • کمال‌الدین محمد بن محمد فسوی فارسی
  • رفیع الدین محمد بن حکیم یزدی
  • شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی
  • شیخ ابوالحسن فتونی نجفی
  • سید علی امامی ‌‌اصفهانی
  • ملا عبدالله مجلسی‌.[۲]

مکتب علمی ‌‌تربیتی

برنامه و اصولی که در مدرسه آقا حسین خوانسای مورد توجه بود و از آن پیروی می‌‌شد، عبارت بود از:

  • الف. تهذیب نفس؛ تربیت طلاب، در سرلوحه برنامه حوزه علمیه آقا حسین خوانساری بود. طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در پیرایش روان و صفای روح نیز تلاش می‌‌کردند. محقق خوانساری پیش از آن که به سرپرستی حوزه علمیه و به کار تربیت طالبان علم بپردازد، بر نفس خود چیره شده بود؛ به گونه‌ای که همه نزدیکان و شاگردان مدرسه به آن گواهی داده‌اند. محقق خوانساری نزد مردان بزرگ روزگارش، مورد اعتماد شناخته می‌‌شد و نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی‌‌ و دلسوز بود. او تقوای علمی ‌‌داشت و اهل انصاف و حق‌گویی بود و در گفتگوهای علمی ‌‌دنبال حقیقت بود و از خودپسندی دوری می‌‌گزید.
  • ج. محور بودن اصول عقاید؛ اصول دین و عقاید، سنگ زیرین آموزه‌های مدرسه خوانساری‌ها بود. از این رو، اخلاق و فقه بر مبنای اصول عقاید پی‌ریزی می‌‌شدند و به همین دلیل، آقا حسین خوانساری رساله‌ای در «جبر و اختیار» و ترجمه «نهج البلاغه» علامه حلی در باب امامت و رساله‌ای درباره رجعت نگاشت.
  • د. حضور در زمان؛ از خصویات مدرسه خوانساری‌ها، همراهی با زمان و حضور در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بود.[۶]

شیوه تدریس:

  • الف. پیش مطالعه؛ او به طلاب و شاگردان پیشنهاد می‌‌کرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. و این سنت حسنه و نیکو تا به حال در حوزه‌های علمیه رواج دارد.
  • ب. مجتهدپروری؛ از ویژگی‌های حوزه‌های آن روز شاگردپروری و کوشش در رساندن آنان به مرتبه اجتهاد علمی ‌‌بود. در مدرسه آقا حسین، روحیه اندیشه‌وری در شاگردان تقویت می‌‌شد و آنان تشویق می‌‌شدند به خود برگردند و استعدادهای ناشکفته خود را آشکار کنند.
  • ج. نظارت بر یادگیری؛ در حوزه محقق خوانساری، استاد نکته‌های درسی مشکل و پیچیده را از شاگردان می‌‌پرسید و یافته و جواب‌های آنان را تصحیح می‌‌کرد.
  • د. میدان دادن به طلاب؛ به طلاب فرصت داده می‌‌شد بپرسند و دریافت‌های خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را داشتند که این، روحیه علمی‌‌ و کاوش را در آنان تقویت می‌‌کرد.[۷]

آثار و تألیفات

آقا حسین خوانساری در دو زمینه حکمت و فقه، شهرت فراوانی داشته است؛ وی به عنوان یک فیلسوف و فقیه و ادامه‌دهنده مکتب فلسفی اصفهان بود. بیشتر آثار او به صورت شرح و حاشیه بر کتاب‌های مهم فلسفی و تألیف رساله‌های کوتاه فلسفی بود و در فقه هم شرح بر کتاب دروس شهید اول را دارد که به لحاظ تتبع و دقت، مورد ستایش قرار گرفته است.

در زمینه گرایش‌های موجود در تفکر شیعه، آقا حسین نماینده تفکر فلسفی و حکمی ‌‌است که ادامه‌دهنده مکتب فلسفی شیراز و اصفهان است. آقا حسین اندیشه‌های فلاسفه مشاء را همراه با مسائل ذوقی که طی دو قرن از آغاز صفوی بر آن افزود شد، تدریس می‌‌کرد. او علاوه بر فلسفه به فقه نیز تسلط کامل داشته است و فقه‌اش نیز امتداد مکتب اجتهاد عمومی‌ ‌فقهای شیعه می‌‌باشد.

آثار علمی او عبارتند از:

  1. مشارق الشموس فی شرح الدروس؛ کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس» می‌‌باشد که شرح کتاب دروس شهید اول است».[۸]
  2. اجوبة المسائل؛
  3. رساله در خمس؛
  4. حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون؛
  5. ترجمه صحیفه سجادیه؛
  6. ترجمه قرآن کریم؛
  7. تفسیر سوره حمد؛
  8. تاریخ وفیات العلماء؛
  9. الجبر و الاختیار؛
  10. شرح کافیه ابن حاجب؛
  11. شرح هیئت فارسی قوشچی؛
  12. حاشیه اولی بر شفای ابن سینا؛
  13. حاشیه ثانیه بر شفای ابن سینا؛
  14. حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس؛
  15. حاشیه بر محاکمات فخر رازی؛
  16. حواشی بر حاشیه قدیمه دوانی بر شرح تجرید؛
  17. تعلیقاب بر حاشیه جلالیه شرح مطالع؛
  18. رساله در شبهه طفره؛
  19. رساله ایمان و کفر؛
  20. جواب پرسش‌های شاگردش میرزا محمد شیروانی؛
  21. الجزء الذی لایتجزّی؛
  22. رساله در نفی وجوب مقدمه واجب؛
  23. المائدة السلیمانیة فی الأطعمة والأشربة.[۲]

اشعار آقا حسین خوانساری:

آقا حسین خوانساری به عربى و فارسى نیز شعر مى‌سرود. صاحب ریاض العلماء مى ‌نویسد: «... و هو شاعر منشى‌ء حسن الشعر والانشاء بالعربیة والفارسیة، وانشاءاته واسفاره مشهورة على الالسنة مسطورة فی المجامیع».[۹]

نصر آبادی در تذکره چهار رباعی از رباعیات آقا حسین خوانساری را می آورد که رباعی زیر یکی از آنهاست:

اى باد صبا طرب فزا می‌آیى‌ از طرف کدامین کف پا می‌آیى‌

از کوى که برخاسته‌‌اى راست بگو اى گرد به چشمم آشنا می‌آیى‌[۱]

شعر زیبای دیگر او این رباعی است:

تا دست به همت رسائی نزنی بر همت خلق پش پایی نزنی

چون حلقه مباش در جهان دست تهی تا هر ساعت درِ سرائی نزنی[۱۰]

جایگاه خوانساری در دربار صفوی

آقا حسین خوانساری در دوران پادشاهى شاه سلیمان صفوى (۱۰۷۷ - ۱۱۰۵ق) اعتبار بسیار و بر شخص شاه نفوذ فراوان داشت و این ارجمندى او دستمایه‌اى وافر براى ترویج دانشهاى عقلی و حمایت از حکمت و حکیمان گشت. وی پس از میر سید محمد معصوم (م ۱۰۹۵ق) شیخ الاسلام اصفهان شد.[۱]

شاه سلیمان جبّه گرانبهاى خود را براى او فرستاد و در یکى از سفرها نیابت سلطنت و رسیدگى به کارهاى کشورى را به وى واگذار کرد.[۱۱]

وفات و مدفن

مرحوم آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن ۸۲ سالگی در اصفهان از دنیا رفت،[۱۲] و پیکر مطهرش در قبرستان تخت فولاد مدفون شد.

آقا حسین.jpg

شاه سلیمان صفوی که ارادت خاصی به آقا حسین خوانساری داشت، دستور داد بقعه‌ای عالی بر فراز قبر وی بنا کنند.[۱] پس از آقا حسین خوانساری افراد بسیاری از جمله فرزندش آقا جمال خوانساری پس از او در آن بقعه دفن گردیدند، تا جایی که امروز به «قبة العلماء» معروف است.[۱۳]


پیام رهبری به مناسبت کنگره محققان خوانساری

«بسم الله الرحمن الرحیم، سنت حسنه تجلیل از چهره‌های علمی ‌‌برجسته تاریخ شیعه، باید یکی از بابرکت‌ترین و مفیدترین سنت‌ها در این مقوله به شمار آید. حقیقت آن است که در بخش‌های از تاریخ پربار فرهنگ و علوم اسلامی، شخصیت های بزرگ و موثری بوده‌اند که نسل کنونی علمی‌‌ و فرهنگی کشور را نام و یاد آنان آشنا نیست و از آثار علمی‌‌ و ثمرات اندیشه بلند آنان، بهره شایسته را نمی‌‌برد.

حوزه‌های علمی ‌‌شیعه، چه در دوران رونق حوزه علمیه نجف و کربلا و چه پیش از آن در روزگار شکوفایی علمی‌‌ و فرهنگی اصفهان و برخی شهرهای دیگر در دوران صفویه، مجموعه بزرگی از فقهای نامدار و فیلسوفان و متکلمین بزرگ را در خود پرورش داده است که هر یک از آنان می‌‌تواند برای جامعه علمی ‌‌امروز بخصوص فرزانگان و علم‌جویان حوزه‌های علمیه، الگو و راهگشای آموزنده باشند.

ویژگی این دانشمندان گمنام، غالبا جامعیت آنان و برجستگی شگفت‌آورشان در علوم گوناگون مانند فقه و فلسفه و تفسیر و علوم ریاضی و حتی شعر و ادب است. این تفنن و تنوع در معلومات همچنان که از آفاق ذهنی گسترده حوزه‌های علمیه خبر می‌‌دهد، نمایشگر ذهن خلاق و فکر بلند و استعداد وافر این بزرگان نیز هست.

بی‌شک در فهرست این ستارگان غالبا ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساری‌ها، به ویژه محقق برجسته و کم‌نظیر مرحوم آقا حسین خوانساری می‌باشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس که نام‌آوران بزرگی همچون وحید بهبهانی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الکل فی الکل» و امثال آن یاد کرده‌اند.

او و فرزندش، حکیم و فقیه و اصولی و متکلم و ریاضی‌دان و محدث و ادیب بوده و سهم وافری در شکوفای و درخشش حوزه فرهنگی و علمی ‌‌اصفهان در دوران میانی و پایانی صفویه داشته‌اند. اگر چه برخی از مولفات فقهی آنان در معرض استفاده از اهل فن بوده است ولی مجموعه آثار آنان هرگز به صورت قابل قبول در دسترس دانش پژوهان علوم اسلامی‌‌ قرار نگرفته است. برپایی مراسم تجلیل از این بزرگان، می‌‌تواند نام نیک و یاد مبارک آنان را زنده کند و سهم آنان را در پیشرفت دانش و فرهنگ و معرفت افزایش بخشد. رحمت خداوند بر آنان و بر احیاءکنندگان نام بلند آنان».[۱۴]

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ دانشنامه تخت فولاد، ج ۱، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علی اکبر زمانی نژاد، در دسترس در درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ مجموعه گلشن ابرار، جلد ۴، زندگی نامه "محقق خوانساری" از مسیب کیانی
  3. ↑ تخت فولاد اصفهان، ص۶۱ و ۶۲
  4. ↑ رحلت عالم بزرگ و فقیه جلیل "محقق خوانساری" (۱۰۹۹ ق)، راسخون، بازیابی:۲۵ شهریور ۱۳۹۳
  5. ↑ گلشن ابرار به نقل از ریاض العلما، ج ۲، ص ۵۷.
  6. ↑ گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش ۹۰ـ۸۹، ص ۱۳.
  7. ↑ گلشن ابرار به نقل از مجله حوزه، ش ۹۰ـ۸۹، ص ۴۵.
  8. ↑ گلشن ابرار به نقل از آشنایی با علوم اسلامی، ج ۳، ص ۹۶ و نگاهی به خوانسار، ص ۵.
  9. ↑ افندی، ج‌۲، ص‌ ۵۷.
  10. ↑ گلشن ابرار، به نقل از فوائد الرضویه، ص ۱۵.
  11. ↑ تخت فولاد اصفهان، ص۶۱
  12. ↑ آقا حسین خوانساری، احسن الحدیث، بازیابی:۲۵ شهریور ۱۳۹۳
  13. ↑ تخت فولاد اصفهان، ص۶۲
  14. ↑ گلشن ابرار به نقل از روزنامه کیهان، (۳۰/۶/۱۳۷۸)، ص ۱۴.

منابع

  • گلشن ابرار، ج ۴، زندگینامه "محقق خوانساری" از مسیب کیانی.
  • دانشنامه تخت فولاد، ج ۱، مدخل "آقا حسین خوانساری" از علی‌اکبر زمانی‌نژاد.
  • "آقا حسین خوانساری"، پایگاه احسن الحدیث.
  • تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۳.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=آقا_حسین_خوانساری&oldid=151005»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا