ایام الله: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
'''«ایّام اللّه»''' از تعابیر [[قرآن|قرآنی]] است که اشاره به روزهاى بزرگ تاریخى هنگام پیدایش‌ نعمت‌ها یا عذاب‌هاى ویژه دارد. براى بزرگداشت چنین حوادثى که در روزهایى خاص رخ داده، به [[خدا]] نسبت داده‌ شده است.
 +
==واژه‌شناسی==
 +
«ایّام» جمع یوم، به معناى روز است و براى بزرگداشت حوادثى که در روزهایى خاص رخ داده، اعم از نعمت ها و بلاها، ظرف ظهور آنها به [[الله]] نسبت داده‌ مى‌شود.<ref> نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌.</ref> یوم در «ایام‌اللّه» با یوم ربوبى که با‌ هزار سال برابر‌ است ([[سوره حج]]/۲۲،۴۷؛ [[سوره سجده]]/۳۲،۵) و نیز با روزى که برابر با پنجاه هزار سال است ([[سوره معارج]]/۷۰،۴)، فرق‌ دارد.
  
ايام اللّه: روزهاى بزرگ تاريخى، هنگام پيدايش‌ رحمت ها يا نقمت هاى ويژه.
+
این واژۀ ترکیبى، تنها دوبار در [[قرآن کریم]] به صراحت آمده است:  
  
ايام جمع يوم، به معناى روز است و براى بزرگداشت حوادثى كه در روزهايى خاص رخ داده، اعم از نعمت ها و بلاها، ظرف ظهور آنها به [[خدا]] نسبت داده‌ مى‌شود.<ref> نثر طوبى، ج‌2، ص‌604‌.</ref> يوم در «ايام‌اللّه» با يوم ربوبى كه با‌ هزار سال برابر‌ است ([[سوره حج]]/22،47؛ [[سوره سجده]]/32،5) و نيز با روزى كه برابر با پنجاه هزار سال است ([[سوره معارج]]/70،4) فرق‌ دارد.
+
* خداوند پس از آن که یکى از وظایف [[حضرت موسى]] علیه السلام را خارج ساختن قوم [[بنی اسرائیل]] از تاریکى به روشنایى مى‌شناساند، به یکى دیگر از مأموریت هاى مهم آن حضرت، یعنى یادآورى روزهاى خدا (ایام اللّه) به قوم خود اشاره کرده است: {{متن قرآن|«... وَذَکِّرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ»}}.([[سوره ابراهیم]]/۱۴،۵)
  
اين واژه تركيبى تنها دوبار در [[قرآن كریم]] به صراحت آمده است:  
+
* پروردگار در خطابى به [[رسول خدا]] صلى الله علیه وآله، به روش برخورد مؤمنان با کافران اشاره کرده و از آنها مى‌خواهد از کسانى که روزهاى سخت و ناگوار خدا (ایام اللّه) را باور ندارند درگذرند تا خداوند خود سزاى کردار بد ایشان را بدهد: {{متن قرآن|«قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یغْفِرُوا لِلَّذِینَ لَا یرْجُونَ أَیامَ اللَّهِ لِیجْزِی قَوْمًا بِمَا کانُوا یکسِبُونَ»}}. ([[سوره جاثیه]]/۴۵،۱۴)
  
* خداوند پس از آن كه يكى از وظايف [[حضرت موسى]] عليه السلام را خارج ساختن قوم خود از تاريكى به روشنايى مى‌شناساند به يكى ديگر از مأموريت هاى مهم آن حضرت، يعنى يادآورى روزهاى خدا (ايام اللّه) به قوم خود اشاره كرده است: {{متن قرآن|«...وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ»}}.([[سوره ابراهيم]]/14،5)
+
شاید بتوان گفت آیاتى که به نحوى در مورد [[عذاب الهى]] و نابودى پیشینیان است، مربوط به این موضوع باشد، همان‌ گونه که برخى از مفسران، ایام موجود در آیه ۱۰۲ [[سوره یونس]] {{متن قرآن|«فَهَل ینتَظِرونَ اِلاّ مِثلَ اَیامِ الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلِهِم...»}} را همانند «ایام‌اللّه» در آیه ۵ [[سوره ابراهیم]] دانسته‌اند.<ref> تفسیر قرطبى، ج‌۸‌، ص‌۲۴۷؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۴۴۹.</ref> در این [[آیه]] خداوند با لحنى تهدیدآمیز به انتظار سرنوشتى همانند طغیانگران پیشین براى گروه بى‌ایمان اشاره مى‌کند.
  
* پروردگار در خطابى به [[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله به روش برخورد مؤمنان با كافران اشاره كرده و از آنها مى‌خواهد از كسانى كه روزهاى سخت و ناگوار خدا (ايام اللّه) را باور ندارند درگذرند تا خداوند خود سزاى كردار بد ايشان را بدهد: {{متن قرآن|«قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذِينَ لَا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللَّهِ لِيَجْزِيَ قَوْمًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ»}}. ([[سوره جاثيه]]/45،14)
+
==تبیین ایام‌اللّه==
  
شايد بتوان گفت آياتى كه به نحوى در مورد عذاب الهى و نابودى پيشينيان است مربوط به موضوع باشد، همان‌ گونه كه برخى از مفسران ايام موجود در آيه 102 [[سوره يونس]]/10 را همانند «ايام‌اللّه» در آيه 5 [[سوره ابراهيم]]/14 دانسته‌اند.<ref> تفسير قرطبى، ج‌8‌، ص‌247؛ تفسير ابن‌كثير، ج‌2، ص‌449.</ref>
+
گرچه برخى، «ایام الله» را یوم ربوبى دانسته‌اند<ref> شرح المنظومه، ج‌۲، ص‌۲۹۲.</ref>؛ ولى مفسران ذیل آیه ۵ [[سوره ابراهیم]]/۱۴، نظریه هایی را مطرح کردند:
  
در آيه مذكور خداوند با لحنى تهديدآميز به انتظار سرنوشتى همانند طغيانگران پيشين براى گروه بى‌ايمان اشاره مى‌كند: {{متن قرآن|«فَهَل يَنتَظِرونَ اِلاّ مِثلَ اَيّامِ الَّذينَ خَلَوا مِن قَبلِهِم...»}}.
+
* مراد از ایام‌اللّه، نعمت هاى الهى است؛ یعنى حوادث و وقایع مهمى از نعمت هاى الهى که براى [[پیامبران]] و امت هاى پیشین اتفاق افتاده است؛ مانند: رهایى قوم موسى علیه السلام از [[فرعون]]<ref>جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۳۹؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.</ref>، فرستادن مَنّ (گز‌انگبین) و سَلْوى (بلدرچین) براى آنها و سایه‌افکندن ابر برایشان <ref> جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۴۰؛ التفسیر الکبیر، ج‌۱۹، ص‌۸۴‌.</ref>، بیرون آمدن قوم [[حضرت نوح]] علیه السلام از کشتى و برخوردارى آنان از برکات و رهایى [[حضرت ابراهیم]] علیه السلام از آتش.<ref> نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌.</ref>
 +
* مقصود از ایام‌اللّه، نقمت هاى الهى است؛ یعنى حوادث و وقایع مهمى از عذاب هاى الهى که براى امت هاى پیشین رخ داده است<ref> تفسیر ماوردى، ج‌۳، ص‌۱۲۲؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.</ref>؛ مانند عذابى که بر [[قوم عاد]]، [[قوم ثمود]]<ref> جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۳۹؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.</ref>، قوم [[حضرت نوح]] علیه السلام <ref>جامع‌البیان، مج‌۷، ج‌۱۱، ص‌۲۲۷؛ مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۰۹.</ref> و نظایر آنها فرود آمد.
 +
* ایام‌اللّه اشاره به هر دو است، با این تعابیر: الف. مراد از ایام اللّه، سنن الهى و افعال او در حق بندگان است؛ خواه انعام باشد یا انتقام.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۴۶۷.</ref> ب. ترساندن از عذاب هایى که بر سر اقوام گذشته آمده است و یادآورى عفو الهى در مورد‌ دیگران.<ref> معانى القرآن، ج‌۲، ص‌۶۸.</ref>
 +
*همچنین ایام الله را ظهور سلطنت الهى دانسته اند؛ خواه با قهر و غلبه مانند روز [[مرگ]] و روز [[قیامت]] و روز عذاب، یا با ظهور رحمت و نعمت که در ایام دیگر به آن روشنى نبوده است.<ref>نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌؛ المیزان، ج‌۱۲، ص‌۱۸.</ref>
  
==تبيين ايام‌اللّه==
+
برخى از مفسران نیز منافاتى بین این تفاسیر نمى‌بینند زیرا نعمت بر مؤمن در حکم نقمتِ بر کافر است و «ایام» مذکور براى قومى‌ نعمت و براى قومى دیگر نقمت است.<ref>الصافى، ج‌۳، ص‌۸۰‌.</ref>
  
گرچه برخى، ايام الله را يوم ربوبى دانسته‌اند<ref> شرح المنظومه، ج‌2، ص‌292.</ref>؛ ولى مفسران ذيل آيه 5 [[سوره ابراهيم]]/14، سه نظريه را مطرح كردند:
+
[[رسول خدا]] صلى الله علیه وآله درباره سخن خدا: {{متن قرآن|«وَذَکّرْهُمْ بِأَیامِ اللَّه...»}} فرمود: مراد از روزهاى خداوند، نعمتها و بلاها و عذاب هاى خداوند‌ است.<ref>الامالى، ص‌۴۹۱.</ref>
  
# مراد از ايام‌اللّه نعمت هاى الهى است؛ يعنى حوادث و وقايع مهمى از نعمت هاى الهى كه براى [[پيامبران]] و امت هاى پيشين اتفاق افتاده است؛ مانند: رهايى قوم موسى عليه السلام از آل‌فرعون<ref>جامع‌البيان، مج‌8‌، ج‌13، ص‌239؛ التبيان، ج‌6‌، ص‌274.</ref>، فرستادن منّ (گز‌انگبين) و سَلْوى (بلدرچين) براى آنها و سايه‌افكندن ابر برايشان <ref> جامع‌البيان، مج‌8‌، ج‌13، ص‌240؛ التفسير الكبير، ج‌19، ص‌84‌.</ref>، بيرون آمدن قوم [[حضرت نوح]] علیه السلام از كشتى و برخوردارى آنان از سلام و بركات و رهايى [[حضرت ابراهيم]] علیه السلام از آتش.<ref> نثر طوبى، ج‌2، ص‌604‌.</ref>
+
در روایات، مصادیقى براى ایام اللّه ذکر شده‌است؛ در [[حدیث|حدیثى]] از [[امام باقر]] علیه السلام نقل شده که ایام‌اللّه سه روز است: روز قیام [[امام زمان|قائم]] علیه السلام، روز [[رجعت]] و روز قیامت <ref>الخصال، ج‌۱، ص‌۱۰۸.</ref> و از قول [[علی بن ابراهیم قمی]] به‌ جاى روز رجعت، روز مرگ آمده‌ است.<ref>تفسیر قمى، ج‌۱، ص‌۳۹۷.</ref>
# مقصود از ايام‌اللّه نقمت هاى الهى است؛ يعنى حوادث و وقايع مهمى از عذاب هاى الهى كه براى امت هاى پيشين رخ داده است<ref> تفسير ماوردى، ج‌3، ص‌122؛ التبيان، ج‌6‌، ص‌274.</ref>؛ مانند عذابى كه بر [[قوم عاد]]، [[قوم ثمود]]<ref> جامع‌البيان، مج‌8‌، ج‌13، ص‌239؛ التبيان، ج‌6‌، ص‌274.</ref>، قوم [[حضرت نوح]] علیه السلام <ref>جامع‌البيان، مج‌7، ج‌11، ص‌227؛ مجمع‌البيان، ج‌5‌، ص‌209.</ref> و نظاير آنها فرود آمد.
 
# ايام‌اللّه اشاره به هر دو است، با اين تعابير:
 
 
 
* مراد از ايام اللّه سنن الهى و افعال او در حق بندگان است؛ خواه انعام باشد يا انتقام.<ref>مجمع‌البيان، ج‌6‌، ص‌467.</ref>
 
* ترساندن از عذاب هايى كه بر سر اقوام گذشته آمده است و يادآورى عفو الهى در مورد‌ ديگران.<ref> معانى القرآن، ج‌2، ص‌68.</ref>
 
 
 
ظهور سلطنت الهى؛ خواه با قهر و غلبه مانند روز[[ مرگ]] و [[روز قيامت]] و روز عذاب يا با ظهور رحمت و نعمت كه در ديگر ايام به آن روشنى نبوده است.<ref>نثر طوبى، ج‌2، ص‌604‌؛ الميزان، ج‌12، ص‌18.</ref>
 
 
 
برخى از مفسران نيز منافاتى بين اين تفاسير نمى‌بينند زيرا نعمت بر مؤمن در حكم نقمتِ بر كافر است و «ايام» مذكور براى قومى‌ نعمت و براى قومى ديگر نقمت است.<ref>الصافى، ج‌3، ص‌80‌.</ref>
 
 
 
[[رسول خدا]] صلى الله عليه و آله درباره سخن خدا: {{متن قرآن|«وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّه...»}} فرمود: مراد از روزهاى خداوند، نعمتها، بلاها و عذاب هاى خداوند‌ است.<ref>الامالى، ص‌491.</ref>
 
 
 
در روايات، مصاديقى براى ايام اللّه ذكر شده‌است؛ در [[حدیث|حديثى]] از [[امام باقر]] عليه السلام نقل شده كه ايام‌اللّه سه روز است: روز قيام [[امام زمان|قائم]] علیه السلام، روز [[رجعت]] و روز قيامت <ref>الخصال، ج‌1، ص‌108.</ref> و از قول على‌ بن‌ ابراهيم به‌ جاى روز رجعت روز مرگ آمده‌ است.<ref>تفسير قمى، ج‌1، ص‌397.</ref>
 
 
 
هدف از يادآورى روزهاى سرنوشت ساز انبياى پيشين و چگونگى نجات مؤمنان و نابودى كافران، پندگيرى <ref>المنير، ج‌13، ص‌209، 212.</ref> و هوشيارى ملت هاست و با الهام از همين پيام آسمانى است كه خاطره روزهاى بزرگ تاريخ [[اسلام]] جاودانه شده است. <ref> نمونه، ج‌10، ص‌275‌ـ‌276.</ref>
 
  
 +
هدف از یادآورى روزهاى سرنوشت ساز انبیاى پیشین و چگونگى نجات مؤمنان و نابودى کافران، پندگیرى <ref>تفسیر المنیر، ج‌۱۳، ص‌۲۰۹، ۲۱۲.</ref> و هوشیارى ملت هاست و با الهام از همین پیام آسمانى است که خاطره روزهاى بزرگ [[تاریخ اسلام]] جاودانه شده است. <ref> تفسیر نمونه، ج‌۱۰، ص‌۲۷۵‌ـ‌۲۷۶.</ref>
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
<references/>
 
<references/>
 
 
==منابع==
 
==منابع==
محمد اكبرى كارمزدى، مقاله «ايام الله»، دائرة المعارف قرآن کريم، ج5، ص160-162.
+
*"ایام الله"، [[دائرة المعارف قرآن کریم]]، محمد اکبرى کارمزدى، ج۵، ص۱۶۰-۱۶۲.
 
 
 
[[رده: واژگان قرآنی]]
 
[[رده: واژگان قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۲

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«ایّام اللّه» از تعابیر قرآنی است که اشاره به روزهاى بزرگ تاریخى هنگام پیدایش‌ نعمت‌ها یا عذاب‌هاى ویژه دارد. براى بزرگداشت چنین حوادثى که در روزهایى خاص رخ داده، به خدا نسبت داده‌ شده است.

واژه‌شناسی

«ایّام» جمع یوم، به معناى روز است و براى بزرگداشت حوادثى که در روزهایى خاص رخ داده، اعم از نعمت ها و بلاها، ظرف ظهور آنها به الله نسبت داده‌ مى‌شود.[۱] یوم در «ایام‌اللّه» با یوم ربوبى که با‌ هزار سال برابر‌ است (سوره حج/۲۲،۴۷؛ سوره سجده/۳۲،۵) و نیز با روزى که برابر با پنجاه هزار سال است (سوره معارج/۷۰،۴)، فرق‌ دارد.

این واژۀ ترکیبى، تنها دوبار در قرآن کریم به صراحت آمده است:

  • خداوند پس از آن که یکى از وظایف حضرت موسى علیه السلام را خارج ساختن قوم بنی اسرائیل از تاریکى به روشنایى مى‌شناساند، به یکى دیگر از مأموریت هاى مهم آن حضرت، یعنى یادآورى روزهاى خدا (ایام اللّه) به قوم خود اشاره کرده است: «... وَذَکِّرْهُمْ بِأَیامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِکلِّ صَبَّارٍ شَکورٍ».(سوره ابراهیم/۱۴،۵)
  • پروردگار در خطابى به رسول خدا صلى الله علیه وآله، به روش برخورد مؤمنان با کافران اشاره کرده و از آنها مى‌خواهد از کسانى که روزهاى سخت و ناگوار خدا (ایام اللّه) را باور ندارند درگذرند تا خداوند خود سزاى کردار بد ایشان را بدهد: «قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یغْفِرُوا لِلَّذِینَ لَا یرْجُونَ أَیامَ اللَّهِ لِیجْزِی قَوْمًا بِمَا کانُوا یکسِبُونَ». (سوره جاثیه/۴۵،۱۴)

شاید بتوان گفت آیاتى که به نحوى در مورد عذاب الهى و نابودى پیشینیان است، مربوط به این موضوع باشد، همان‌ گونه که برخى از مفسران، ایام موجود در آیه ۱۰۲ سوره یونس «فَهَل ینتَظِرونَ اِلاّ مِثلَ اَیامِ الَّذینَ خَلَوا مِن قَبلِهِم...» را همانند «ایام‌اللّه» در آیه ۵ سوره ابراهیم دانسته‌اند.[۲] در این آیه خداوند با لحنى تهدیدآمیز به انتظار سرنوشتى همانند طغیانگران پیشین براى گروه بى‌ایمان اشاره مى‌کند.

تبیین ایام‌اللّه

گرچه برخى، «ایام الله» را یوم ربوبى دانسته‌اند[۳]؛ ولى مفسران ذیل آیه ۵ سوره ابراهیم/۱۴، نظریه هایی را مطرح کردند:

  • مراد از ایام‌اللّه، نعمت هاى الهى است؛ یعنى حوادث و وقایع مهمى از نعمت هاى الهى که براى پیامبران و امت هاى پیشین اتفاق افتاده است؛ مانند: رهایى قوم موسى علیه السلام از فرعون[۴]، فرستادن مَنّ (گز‌انگبین) و سَلْوى (بلدرچین) براى آنها و سایه‌افکندن ابر برایشان [۵]، بیرون آمدن قوم حضرت نوح علیه السلام از کشتى و برخوردارى آنان از برکات و رهایى حضرت ابراهیم علیه السلام از آتش.[۶]
  • مقصود از ایام‌اللّه، نقمت هاى الهى است؛ یعنى حوادث و وقایع مهمى از عذاب هاى الهى که براى امت هاى پیشین رخ داده است[۷]؛ مانند عذابى که بر قوم عاد، قوم ثمود[۸]، قوم حضرت نوح علیه السلام [۹] و نظایر آنها فرود آمد.
  • ایام‌اللّه اشاره به هر دو است، با این تعابیر: الف. مراد از ایام اللّه، سنن الهى و افعال او در حق بندگان است؛ خواه انعام باشد یا انتقام.[۱۰] ب. ترساندن از عذاب هایى که بر سر اقوام گذشته آمده است و یادآورى عفو الهى در مورد‌ دیگران.[۱۱]
  • همچنین ایام الله را ظهور سلطنت الهى دانسته اند؛ خواه با قهر و غلبه مانند روز مرگ و روز قیامت و روز عذاب، یا با ظهور رحمت و نعمت که در ایام دیگر به آن روشنى نبوده است.[۱۲]

برخى از مفسران نیز منافاتى بین این تفاسیر نمى‌بینند زیرا نعمت بر مؤمن در حکم نقمتِ بر کافر است و «ایام» مذکور براى قومى‌ نعمت و براى قومى دیگر نقمت است.[۱۳]

رسول خدا صلى الله علیه وآله درباره سخن خدا: «وَذَکّرْهُمْ بِأَیامِ اللَّه...» فرمود: مراد از روزهاى خداوند، نعمتها و بلاها و عذاب هاى خداوند‌ است.[۱۴]

در روایات، مصادیقى براى ایام اللّه ذکر شده‌است؛ در حدیثى از امام باقر علیه السلام نقل شده که ایام‌اللّه سه روز است: روز قیام قائم علیه السلام، روز رجعت و روز قیامت [۱۵] و از قول علی بن ابراهیم قمی به‌ جاى روز رجعت، روز مرگ آمده‌ است.[۱۶]

هدف از یادآورى روزهاى سرنوشت ساز انبیاى پیشین و چگونگى نجات مؤمنان و نابودى کافران، پندگیرى [۱۷] و هوشیارى ملت هاست و با الهام از همین پیام آسمانى است که خاطره روزهاى بزرگ تاریخ اسلام جاودانه شده است. [۱۸]

پانویس

  1. نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌.
  2. تفسیر قرطبى، ج‌۸‌، ص‌۲۴۷؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۴۴۹.
  3. شرح المنظومه، ج‌۲، ص‌۲۹۲.
  4. جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۳۹؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.
  5. جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۴۰؛ التفسیر الکبیر، ج‌۱۹، ص‌۸۴‌.
  6. نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌.
  7. تفسیر ماوردى، ج‌۳، ص‌۱۲۲؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.
  8. جامع‌البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۳، ص‌۲۳۹؛ التبیان، ج‌۶‌، ص‌۲۷۴.
  9. جامع‌البیان، مج‌۷، ج‌۱۱، ص‌۲۲۷؛ مجمع‌البیان، ج‌۵‌، ص‌۲۰۹.
  10. مجمع‌البیان، ج‌۶‌، ص‌۴۶۷.
  11. معانى القرآن، ج‌۲، ص‌۶۸.
  12. نثر طوبى، ج‌۲، ص‌۶۰۴‌؛ المیزان، ج‌۱۲، ص‌۱۸.
  13. الصافى، ج‌۳، ص‌۸۰‌.
  14. الامالى، ص‌۴۹۱.
  15. الخصال، ج‌۱، ص‌۱۰۸.
  16. تفسیر قمى، ج‌۱، ص‌۳۹۷.
  17. تفسیر المنیر، ج‌۱۳، ص‌۲۰۹، ۲۱۲.
  18. تفسیر نمونه، ج‌۱۰، ص‌۲۷۵‌ـ‌۲۷۶.

منابع