شیخ مجتبی قزوینی

آیت‌الله مجتبی قزوینی (۱۳۸۶ - ۱۳۱۸ ق)، فقیه و حکیم شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان میرزا مهدی اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری بود. او حدود ۴۰ سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس اصول و فقه و فلسفه پرداخت و عالمان بزرگی چون آیت‌الله سید علی خامنه‌ای و سید علی حسینی سیستانی را تربیت نمود. کتاب «بیان الفرقان» از مهمترین آثار اوست.

نام کامل	مجتبی قزوینی خراسانی
زادروز	۱۳۱۸ قمری
زادگاه	قزوین
وفات	۱۳۸۶ قمری
مدفن	مشهد، حرم امام رضا علیه‌السلام
اساتید	میرزا مهدی اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری، سید موسی زرآبادی، حاج آقا حسین قمی،...
شاگردان	سید علی حسینی خامنه ای، سید علی حسینی سیستانی، محمدباقر ملکی میانجی ، شیخ ابوالقاسم خزعلی،...
آثار	بیان الفرقان، رساله‏‌ای در معرفةالنفس، رساله‌‏ای در نقد اصول‏ یازده‌گانه ملاصدرا، رساله‌هایی در برخی علوم غریبه،...

تحصیل و استادان

شیخ مجتبی قزوینی خراسانی، فرزند میرزا احمد تنکابنی در سال ۱۳۱۸ ق. در قزوین متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در شهر قزوین به پایان برد و بعد به همراه پدرش راهی نجف اشرف گشت و حدود ۷ سال در آن سامان مقدس بماند و از اساتید و عالمان بزرگی چون سید محمدکاظم یزدی و میرزا محمدتقی شیرازی و میرزای نائینی کسب فیض کرد.

در سال ۱۳۳۷ه.ق در ۱۹ سالگی به قزوین باز می‌گردد و نزد شوهر خواهر خویش سید موسی زرآبادی (۱۲۹۴- ۱۳۵۳ ه.ق) به مدت دو سال به کسب معارف الاهی و اخلاقی و تحصیل علوم غریبه می‌پردازد و ریشه‌های مخالفت با حکمت در وجودش شکل می‌گیرد.

پس از آن دو سال نیز به خدمت شیخ عبدالکریم حائری در قم می‌رسد و سرانجام در ۱۳۴۱ در سن ۲۳ سالگی به مشهد مشرّف می‌شود و به حلقه درس میرزا مهدی اصفهانی می‌پیوندد و از محضر آقا بزرگ حکیم و شیخ اسدالله یزدی نیز در حکمت و از میرزا محمد آقازاده و حاج آقا حسین قمی در فقه استفاده می‌نماید.

تدریس و شاگردان

شیخ مجتبی قزوینی پس از بهره مندی کامل از رشته های مختلف علوم معقول و منقول و کمال پذیری با ریاضات و عبادات، خود انسانی بزرگ و کامل گشت و از سال ۱۳۴۷ ق. در حوزه علمیه مشهد، شروع به تدریس کرد و ۴۰ سال در مرکز علمی مشهد بدین مهم اشتغال داشت و پدرانه و با رفتاری مهربان به حال و احوال طلاب رسیدگی می کرد.

شیخ مجتبی قزوینی اصول و فقه و متون مهم فلسفه و فلسفهء انتقادی و معارف ناب قرآنی‏ تدریس می‏ کرد، و در کار تربیت خواستاران و تعلیم طالبان می‏ کوشید. او فلسفه را همراه با نقدش تدریس می‌نمود و به کتب فلسفی و اصطلاحات آن فی الجمله وقوف داشت. روش تدریس او در حکمت و فلسفه بسیار آموزنده، و پرورنده استعداد و نشان دهندهء راه تفکر اجتهادی در مقام تعقل بود. وی شاگردان زیادی را در شهرهای مختلف تربیت کرده است، از جمله:

• سید علی حسینی خامنه‌ای (مقام معظم رهبری)
• سید علی حسینی سیستانی
• سید جمال الدین استرآبادی
• محمدباقر ملکی میانجی
• سید حسن ابطحی
• شیخ ابوالقاسم خزعلی
• سید عباس سیدان
• محمد واعظ‌زاده خراسانی
• شیخ عبدالنبی کجوری
• سید محمود مجتهدی
• محمدکاظم مدیرشانه‌چی
• سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد
• محمدرضا حکیمی
• محمد مهدی رکنی یزدی
• عباس واعظ طبسی

آثار و تألیفات

• بیان الفرقان (به فارسی) در ۵ جلد؛ که مهمترین اثر بر جای مانده آیت الله قزوینی است که به بررسی توحید و معاد و نبوت و امامت از منظر قرآن کریم می‌پردازد.
• رساله‏ ای در معرفه النفس؛ شامل: بیان نظریه ارسطویی و نقد آن؛ و نظریه «مادیة الحدوث بودن نفس» و نقد آن؛ و نظریه مادیین درباره نفس و نقد آن؛ و سرانجام تبیین معرفة النفس قرآنی.
• رساله ‏ای در نقد علمی و فلسفی اصول‏ یازده گانه ملاصدرای شیرازی، در مبانی فلسفی‏ خویش.
• نسخه‏ هایی در برخی علوم غریبه.

فعالیت‌های اجتماعی

آیت الله شیخ مجتبی قزوینی در عین حال که مستغرق در عوالم روحانی و معنوی بودند، هیچگاه از انجام تکالیف سیاسی و اجتماعی غفلت نمی کردند و از همان ابتدای شروع نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۲ حکم کردند: «حاج آقا روح الله در همه زمین مرجع است و همه باید به ایشان رجوع کنند!» و پیوسته از ایشان حمایت کامل داشتند و حتی تصویر امام خمینی را در منزل خود که محل آمد و شد روحانیون و طلاب بود، در بالای سر خود نصب کرده بودند.

آن مرحوم در نهضت انقلاب ایران بسیار فعّال بوده و در جهت‌دهی نهضت به سوی رهبر عظیم الشأن نهضت اسلامی ـ با وجود اختلاف فکری ـ از خود گذشتگی بسیاری نشان داد. در مشهد مقدس، رهبری حرکت طلاب حوزه در مسیر نهضت امام خمینی (ره) را عمدتاً مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی بر عهده داشت.

وفات

مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی پس از سال ها تلاش و کوشش در راه دین، در روز دوشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ (۲۲ ذی الحجه ۱۳۸۶) پس از تحمل یک بیماری طولانی، درگذشت. پیکر ایشان در حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) در صحن عتیق به خاک سپرده شد.
با توسعه صحن انقلاب و ایجاد رواق دارالحجه، اکنون قبر ایشان در نزدیکی راه پله‌های دو رواق دارالولایه و حضرت معصومه سلام الله علیها واقع شده است.

منابع

• "شیخ مجتبی قزوینی"، سایت عرفان و حکمت.
• سایت خبرگزاری حوزه.
• دانشنامه موضوعی قرآن، در سترس در: سایت دین آنلاین.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  ابوالقاسم خزعلی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی و مجتبی قزوینی

• 

  از راست: 1. شهید محمد (قاسم) صادقی، 2. دوست محمدی، 3. ناصر مکارم شیرازی ، 4. محمد رازی، 5. سعید اشراقی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی، 6. مجتبی قزوینی، 7. حسن علی مروارید، 8. مهدی نوقانی و 9. سید محمد علم الهدی