مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابوعلی بلعمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
ابوعلی بلعمی (متوفی حدود 383)، مورخ و ادیب ایرانی است که وزارت [[عبدالملك بن نوح]] و [[منصور بن نوح]] از پادشاهان سامانی را بر عهده داشت و به دستور منصور بن نوح «[[تاریخ طبرى]]» را از عربى به فارسى ترجمه كرد. بلعمى در این ترجمه بسیارى از موارد «تاریخ طبرى» را تلخیص كرده و در موارد بسیاری از منابع دیگری استفاده كرد به گونه ای که كتاب او حكم تألیف جدیدى را پیدا كرده است.
+
{{خوب}}
 +
'''«ابوعلی محمد بلعمی»''' (متوفی حدود ۳۸۳ ق) فرزند [[ابوالفضل بلعمی]]، مورخ و ادیب [[ایران|ایرانی]] و از وزرای دانشمند دربار سامانی است. او به دستور منصور بن نوح سامانی کتاب «[[تاریخ طبرى]]» را از عربى به فارسى ترجمه کرد که به «[[تاریخ بلعمی (کتاب)|تاریخ بلعمی]]» معروف است.  
  
 
==ولادت==
 
==ولادت==
  
−
محمد بن محمد بن عبيدالله التميمي البلعمي معروف به ابوعلي بلعمي در بخارا تولد يافت. در ارتباط با دوران كودكي و ايام ابتدايي زندگي­اش اطلاع چنداني در دست نيست. وي فرزند بلعمي بزرگ، ابوالفضل محمد بن عبيدالله بلعمي (م 329) است.<ref>تهراني، آغا بزرگ، الذريعه، بيروت، دارالاضواء، بي تا، ج3، ص222 و صفا، ذبيح الله، تاريخ ادبيات ايران، فردوس،‌ 1378، هشتم، ج1، ص 619.</ref> که از وزیران سامانیان است
+
محمد بن محمد بن عبیدالله التمیمی البلعمی معروف به ابوعلی بلعمی در بخارا تولد یافت. در ارتباط با دوران کودکی و ایام ابتدایی زندگی­ اش اطلاع چندانی در دست نیست. وی فرزند بلعمی بزرگ، [[ابوالفضل بلعمی|ابوالفضل محمد بن عبیدالله بلعمی]] (م، ۳۲۹ ق) از وزیران سامانیان است.<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۲۲؛ ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات ایران، ج۱، ص ۶۱۹.</ref>  
  
−
علت شهرت او به بلعمى به خاطر انتساب او و نیاكان وى به بلعمان از قراء مرو بود.
+
علت شهرت او به بلعمى به خاطر انتساب او و نیاکان وى به بلعمان از قراء مرو بود.
  
 
==دوران وزارت==
 
==دوران وزارت==
−
ابوعلی نخستین بار در 349 هجری به جای ابومنصور یوسف بن اسحاق به وزارت عبدالملک بن نوح رسید. برکناری ابومنصور و سپرده شدن وزارت به ابوعلی با سعایت آلپ تَکین (متوفی حدود 359) که فرمانده خراسان بود صورت گرفت و همین کار اتحاد و دوستی بیشتری بین ابوعلی و آلپ تکین برقرار کرد، و او حامی ابوعلی شد و این دو بر آن شدند که هیچ کاری بی رایزنی یکدیگر انجام ندهند.<ref name = "jahane islam">دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلي حداد عادل، تهران، بنياد دايرة المعارف اسلامي، مدخل بلعمی از شهناز رازپوش</ref>
+
ابوعلی بلعمی نخستین بار در سال ۳۴۹ هجری به جای ابومنصور یوسف بن اسحاق به وزارت عبدالملک بن نوح رسید. برکناری ابومنصور و سپرده شدن وزارت به ابوعلی با پشتیبانی آلپ تَکین (متوفی حدود ۳۵۹) که فرمانده [[خراسان]] بود صورت گرفت و همین کار اتحاد و دوستی بیشتری بین ابوعلی و آلپ تکین برقرار کرد، و او حامی ابوعلی شد و این دو بر آن شدند که هیچ کاری بی رایزنی یکدیگر انجام ندهند.<ref name="jahane islam">دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، مدخل "بلعمی".</ref>
  
−
ابوعلی پس از عبدالملک بن نوح وزیر منصور بن نوح سامانی شد اما مدت وزارت او در دربار منصور روشن نیست. و در این دوره وزارت، گاه از آنِ ابوعلی و زمانی در دست ابوجعفر عتبی بوده است.<ref name="jahane islam"/>
+
ابوعلی پس از عبدالملک بن نوح، وزیر منصور بن نوح سامانی شد، اما مدت وزارت او در دربار منصور روشن نیست. در این دوره، وزارت، گاه از آنِ ابوعلی و زمانی در دست ابوجعفر عتبی بوده است.<ref name="jahane islam" />
  
−
==ابوعلي بلعمي و ترجمه تاريخ طبري==
+
ابوعلی بلعمی همانند پدرش [[ابوالفضل بلعمی]]، در نشر زبان فارسی تأثیر بسیار گذاشت و با ادیبان آن دوره از جمله ابوبکر خوارزمی (م، ۳۸۳ یا ۳۹۰ ق) دوستی و مکاتبه داشت.<ref name="jahane islam" />
−
 
 
−
ابوعلي بلعمي همانند پدرش در نشر زبان فارسي تاثير بسيار گذاشت و با اديبان آن دوره از جمله ابوبكر خوارزمي (م383 يا 390) دوستي و مكاتبه داشت.<ref name="jahane islam"/>
 
−
 
 
−
يكي از كارهاي باارزش و ماندگار ابوعلي بلعمي، ترجمه و تلخيص تاريخ الرسل والملوك يا تاريخ طبري است. اين كتاب تاريخي به دستور منصور بن نوح ساماني كه حكومت را پس از برادرش عبدالملك در دست داشت، در سال 352 كه هنوز نيم قرن از وفات طبري نگذشته بود به فارسي ترجمه و تلخيص شد.<ref>آقا بزرگ تهراني، پيشين،‌ ج3، ص 222.</ref>
 
−
 
 
−
اين ترجمه كه شامل تمام تاريخ طبري است، ترجمه صرف و بدون تغيير اين كتاب نيست. تفاوت كار بلعمي با طبري در اين است كه بلعمي نام روات و اسناد را حذف كرده و از ذكر روايات مختلف در يك مورد كه در اصل عربي ذكر شده، احتراز كرده است. او از اختلاف روايت­ هاي بر يك روايت كه در نزد مولف يا مترجم مرجح به نظر رسيده، اكتفا جسته است و هر جا روايتي ناقص يافته آن را از مآخذ ديگر و در متن كتاب نقل كرده است و اشاره نموده كه محمد بن جرير طبري اين روايت را نياورده است.<ref>طبري، محمد بن جرير، تاريخ طبري، ترجمه ابوالقاسم پاينده، تهران، اساطير، 1375، پنجم موخره، ج16، ص 56-55 به قلم مترجم.</ref> ديويد مورگان نيز معتقد است «اين اثر ابوعلي بلعمي را نمي­توان تنها ترجمه صرف كتاب تاريخ طبري دانست.<ref>مورگان، ديويد، ايران در قرون وسطي، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، 1373، ص 29.</ref>
 
−
 
 
−
سيد ابوالقاسم فروزاني مي­ نويسد: «از آنجا كه ترجمه ­اي كه بلعمي از كتاب تاريخ الرسل والملوك به عمل آورده با حذف اسناد طولاني و نيز روايات متعدد در باب حادثه واحد همراه بوده و نيز در بعضي موارد به خصوص در مورد تاريخ باستاني ايران نكته ­هايي در بردارد كه در اصل كتاب تاريخ طبري نيست، مي­توان اين ترجمه را كه به تاريخ بلعمي معروف است كتاب تاريخ مستقلي به شمار آورد و قديمي­ترين تاريخ عمومي فارسي دانست.<ref>فروزاني، سيد ابوالقاسم، تاريخ تحولات سياسي اجتماعي اقتصادي و فرهنگي ايران در دوره سامانيان، تهران، سمت، 1387، چهارم، ص 184.</ref> اثر بلعمي علاوه بر اضافاتي كه درباره پيدايش جهان و عقايد ايرانيان در باب آغاز آفرينش آدم علیه السلام و... دارد، حوادث را تا سال 355 هجري ذكر كرده است در حالي كه در تاريخ طبري حوادث تنها تا سال 302 آمده است بنابراين اين بخش، پيوستي بر تاريخ طبري محسوب مي­شود.
 
−
 
 
−
ترجمه تاريخ طبري كه برخي نام آن را «تاريخنامه طبري» خوانده­اند، ماخذ و مرجع بسياري از ترجمه­ هاي ديگر؛ مانند ترجمه تركي شده است. زيرا به واسطه اطناب و تفصيل تاريخ طبري و زيادي حجم آن و اختصار و شيوايي ترجمه بلعمي مورد توجه قرار گرفته است.<ref>طبري، پيشين، مقدمه، ص 56 به قلم مترجم.</ref>
 
−
 
 
−
برخي معتقدند ترجمه تاريخ طبري توسط ابوعلي بلعمي شخصا صورت نگرفته، اين ترجمه توسط دبيران وي انجام گرفته است. محمد روشن مصحح تاريخ ­نامه طبري مي­ نويسد: «ابوعلي بلعمي از پايه و مايه دانش، بهره چنداني نداشته و در اين كار واسطه­اي بيش نبوده و ترجمه ناب اين اثر توسط دبيران و منشيان دانشمند و گمنام ديوان سامانيان انجام شده است. سه تن يا سه گروه در اين كار اهتمام ورزيده­اند».<ref>بلعمي، ابوعلي، تاريخ نامه طبري، تهران، سروش، سوم، مقدمه محمد روشن، ج1، ص 12.</ref> اما برخي معتقدند براي اين ادعا دليل كافي در دست نيست.<ref>دانشنامه جهان اسلام، ص 52 به نقل از استوري، چارلز امبروز،‌ ادبيات فارسي بر مبناي تاليف استوري،‌ ترجمه آرين پور و ايزدي و كشاورز، تهران، منزوي، 1362 ج2، ص 427.</ref>
 
−
 
 
−
در ارتباط با نام اين كتاب نيز بايد گفت برخي نام [[تاريخ بلعمي]]<ref>فروزاني، پيشين، ص 184.</ref> را براي اين اثر مورد استفاده قرار مي­دهند. اما برخي نام «ترجمه تاريخ طبري»<ref>قدياني، عباس، فرهنگ جامع تاريخ ايران، تهران، آرون، 1387، ششم، ج1، ص 78.</ref> و يا «تاريخنامه طبري» را درست مي­دانند. مصحح اين اثر در مقدمه آن، ذكر عنوان «تاريخ بلعمي» را براي اين كتاب نادرست شمرده است. ايشان آورده است: «سپاس خداي را كه تاريخنامه طبري كه به نادرست در پاره­اي از نگاشته­ هاي پارسي «تاريخ بلعمي» خوانده شده است... به انجام رسيد».<ref>بلعمي، ابوعلي، پيشين،‌ ج1، ص 11.</ref>
 
  
 +
یکی از کارهای باارزش و ماندگار ابوعلی بلعمی، ترجمه و تلخیص «تاریخ الرسل والملوک» یا [[تاریخ طبری]] به دستور منصور بن نوح سامانی بود. او این کار را در سال ۳۵۲ ق. انجام داد که هنوز نیم قرن از وفات [[محمد بن جریر طبری|طبری]] نگذشته بود.<ref>آقا بزرگ تهرانی، پیشین،‌ ج۳، ص ۲۲۲.</ref> می توان این ترجمه را که به «[[تاریخ بلعمی (کتاب)|تاریخ بلعمی]]» معروف است، کتاب تاریخ مستقلی به شمار آورد و قدیمی­ترین تاریخ عمومی فارسی دانست.
 
==وفات==
 
==وفات==
−
تاریخ مرگ بلعمی چندان روشن نیست . گردیزی آن را در 363 ضبط کرده است که ظاهراً درست نیست ، چون عتبی ذیل رویدادهای 383 از ابوعلی یاد کرده است. بنابراین، مرگ بلعمی باید در این سال یا پس از آن روی داده باشد.<ref name="jahane islam"/>
+
تاریخ وفات ابوعلی بلعمی چندان روشن نیست. گردیزی در کتاب «زین الاخبار» آن را در ۳۶۳ ق. ضبط کرده است که ظاهراً درست نیست، چون عتبی در «تاریخ یمینی» ذیل رویدادهای ۳۸۳ ق. از ابوعلی یاد کرده است. بنابراین، مرگ بلعمی باید در این سال یا پس از آن روی داده باشد.<ref name="jahane islam" />
−
 
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}  
 
{{پانویس}}  
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
*[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=46899  يدالله حاجي زاده، خاندان بلعمي، سایت پژوهه]، بازیابی: 4 بهمن 1391.
+
*"خاندان بلعمی"، یدالله حاجی زاده، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، بازیابی: ۴ بهمن ۱۳۹۱.
−
*انجمن مفاخر فرهنگی، [[اثر آفرینان]]، ج 2، ص 69.
+
*انجمن مفاخر فرهنگی، [[اثر آفرینان]]، ج ۲، ص ۶۹.
−
*دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلي حداد عادل، تهران، بنياد دايرة المعارف اسلامي، مدخل بلعمی از شهناز رازپوش
+
*دانشنامه جهان اسلام، مدخل "بلعمی"، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
−
 
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 +
[[رده:علمای قرن چهارم]]
 
[[رده:دولتمردان]]
 
[[رده:دولتمردان]]
 
[[رده:تاریخ نویسان]]
 
[[رده:تاریخ نویسان]]
−
[[رده:علمای قرن چهارم]]
 
 
[[رده:ادیبان]]
 
[[رده:ادیبان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۰۹

Confirm3.jpg

«ابوعلی محمد بلعمی» (متوفی حدود ۳۸۳ ق) فرزند ابوالفضل بلعمی، مورخ و ادیب ایرانی و از وزرای دانشمند دربار سامانی است. او به دستور منصور بن نوح سامانی کتاب «تاریخ طبرى» را از عربى به فارسى ترجمه کرد که به «تاریخ بلعمی» معروف است.

ولادت

محمد بن محمد بن عبیدالله التمیمی البلعمی معروف به ابوعلی بلعمی در بخارا تولد یافت. در ارتباط با دوران کودکی و ایام ابتدایی زندگی­ اش اطلاع چندانی در دست نیست. وی فرزند بلعمی بزرگ، ابوالفضل محمد بن عبیدالله بلعمی (م، ۳۲۹ ق) از وزیران سامانیان است.[۱]

علت شهرت او به بلعمى به خاطر انتساب او و نیاکان وى به بلعمان از قراء مرو بود.

دوران وزارت

ابوعلی بلعمی نخستین بار در سال ۳۴۹ هجری به جای ابومنصور یوسف بن اسحاق به وزارت عبدالملک بن نوح رسید. برکناری ابومنصور و سپرده شدن وزارت به ابوعلی با پشتیبانی آلپ تَکین (متوفی حدود ۳۵۹) که فرمانده خراسان بود صورت گرفت و همین کار اتحاد و دوستی بیشتری بین ابوعلی و آلپ تکین برقرار کرد، و او حامی ابوعلی شد و این دو بر آن شدند که هیچ کاری بی رایزنی یکدیگر انجام ندهند.[۲]

ابوعلی پس از عبدالملک بن نوح، وزیر منصور بن نوح سامانی شد، اما مدت وزارت او در دربار منصور روشن نیست. در این دوره، وزارت، گاه از آنِ ابوعلی و زمانی در دست ابوجعفر عتبی بوده است.[۲]

ابوعلی بلعمی همانند پدرش ابوالفضل بلعمی، در نشر زبان فارسی تأثیر بسیار گذاشت و با ادیبان آن دوره از جمله ابوبکر خوارزمی (م، ۳۸۳ یا ۳۹۰ ق) دوستی و مکاتبه داشت.[۲]

یکی از کارهای باارزش و ماندگار ابوعلی بلعمی، ترجمه و تلخیص «تاریخ الرسل والملوک» یا تاریخ طبری به دستور منصور بن نوح سامانی بود. او این کار را در سال ۳۵۲ ق. انجام داد که هنوز نیم قرن از وفات طبری نگذشته بود.[۳] می توان این ترجمه را که به «تاریخ بلعمی» معروف است، کتاب تاریخ مستقلی به شمار آورد و قدیمی­ترین تاریخ عمومی فارسی دانست.

وفات

تاریخ وفات ابوعلی بلعمی چندان روشن نیست. گردیزی در کتاب «زین الاخبار» آن را در ۳۶۳ ق. ضبط کرده است که ظاهراً درست نیست، چون عتبی در «تاریخ یمینی» ذیل رویدادهای ۳۸۳ ق. از ابوعلی یاد کرده است. بنابراین، مرگ بلعمی باید در این سال یا پس از آن روی داده باشد.[۲]

پانویس

  1. ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۳، ص۲۲۲؛ ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات ایران، ج۱، ص ۶۱۹.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، مدخل "بلعمی".
  3. ↑ آقا بزرگ تهرانی، پیشین،‌ ج۳، ص ۲۲۲.

منابع

  • "خاندان بلعمی"، یدالله حاجی زاده، دانشنامه پژوهه، بازیابی: ۴ بهمن ۱۳۹۱.
  • انجمن مفاخر فرهنگی، اثر آفرینان، ج ۲، ص ۶۹.
  • دانشنامه جهان اسلام، مدخل "بلعمی"، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابوعلی_بلعمی&oldid=147044»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا