مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن شعبه حرانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{بخشی از یک کتاب}} <keywords content='کلید واژه: ابن شعبه حرانی، آثار ابن شعبه حرانی، تش...' ایجاد کرد)
 
 
(۱۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{خوب}}
 +
'''«حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى»'''، فقیه و محدث بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. ابن شعبه حرانى نزد علمای رجال و تراجم توثیق شده و کتاب معروفش «[[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]» مورد تمجید و توجه آنان قرار گرفته است.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى
 +
||تصویر =
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =  حلب، سوریه
 +
|وفات =  قرن چهارم قمری
 +
|مدفن = 
 +
|اساتید =  [[محمد بن همام اسکافی]]،،...
 +
|شاگردان = [[شیخ مفید]]،...
 +
|آثار = [[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]، التمحیص،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابو محمد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى حلبى، اهل «حرّان» بود که یکى از روستاهاى اطراف شهر حلب در [[سوریه]] است. حرّانی منسوب به خاندان شعبه است که در اصل اهل حلب بودند و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده‌اند. تاریخ تولدش ذکر نشده، ولى طبق منابع تاریخى، قبل از سال ۳۸۱ قمری زنده بوده است.
  
 +
ابن شعبه حرانی از معاصران [[شیخ صدوق]] ‏(متوفاى ۳۸۱ ق) است و از [[محمد بن همام اسکافی|محمد بن همام]]‏ (متوفاى ۳۳۶ ق) روایت نقل می‌کند و از مشایخ [[شیخ مفید]] (متوفاى ۴۱۳ ق) نیز به شمار می‌آید.<ref>امین، أعیان الشیعة، ج ‏۵، ص ۱۸۵.</ref>
  
 +
در منابع کهن رجالی [[شیعه]] درباره وی اطلاعی وجود ندارد. براساس نوشته حسین بن علی ‌بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن‌شعبه از قدمای اصحاب [[امامیه]] محسوب شده و شیخ مفید از تُحف‌العقولِ وی، مطالبی نقل کرده است.<ref> رجوع کنید به شیخ عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ۱۳۵۸، چاپ افست قم، ج۱، ص۳۲۹ـ۳۳۰</ref> [[آقا بزرگ طهرانی]] از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از مشایخ شیخ مفید بوده<ref>الذریعه، ج۳، ص۴۰۰</ref>، ولی بنابر منابع رجالی، مرحوم مفید، شیخی بدین نام نداشته است.
  
 +
==استادان و شاگردان==
  
−
'''منبع:''' تلخيص از كتاب گلشن ابرار، جلد 4، صفحه 27
+
از تحصیل و جلسات درس ابن شعبه حرانى جز اطلاعات اندکى در دست نیست و فقط در تراجم به [[محمد بن همام اسکافی|ابوعلى محمد بن همام بغدادى]] (متوفاى ۳۳۶ ق)، از محدثان و فقیهان بزرگ شیعى اشاره شده که حرانى نزد وى شاگردى کرد و از او [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه روایت]] دریافت داشت.
  
−
'''نویسنده:''' محمداسماعيل نباتيان
+
همچنین مهم‌ترین شخصیتى که برخی به عنوان شاگرد او نام برده اند، [[شیخ مفید]] (متوفاى ۴۱۳ ق) می باشد.
  
−
==ابن شعبه حرانی==
+
==آثار و تألیفات‌==
  
−
'''تشیع در عصر ابن شعبه حرانی'''
+
*[[تحف العقول (کتاب)|تحف العقول عن آل‌ الرسول]]: یکى از مهمترین تألیفات وى کتاب «تحف العقول» است که بسیار مورد توجه علماى [[شیعه]] قرار گرفته است. این کتاب مجموعه‌اى ارزشمند از سخنان و نصایح [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (ص) و [[اهل البیت|اهل بیت]] (ع) می‌باشد.
 +
*[[التمحیص (کتاب)|التمحیص]]: کتابی درباره سبب و شیوه‌های آزمایش‌های الهی مؤمنان است. در مورد انتساب التمحیص میان صاحب‌نظران اختلاف وجود دارد؛ برخی عالمان، مانند [[شیخ حر عاملی]] و [[میرزا عبدالله افندی|افندی اصفهانی]]، «التمحیص» را به حرانی نسبت داده‌اند. اما برخی دیگر مانند [[علامه مجلسی]] و [[محدث نوری]]، این کتاب را از آثار [[محمد بن همام اسکافی|ابوعلى محمد بن همام]] دانسته اند، زیرا حرانی این کتاب را از محمد بن همام روایت مى‌کند.
  
−
از زمان رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تا حدود سال 300 هـ.ق شیعیان وضع ناگوار و موقعیت تأثرآوری داشتند. در دولت بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز سعی شد که از نفوذ امامان جلوگیری به عمل آید و رابطه آن‌ها با شیعیان قطع شود؛ از این رو شیعیان در سراسر جهان [[اسلام]] به شدت مورد فشار و محدودیت بودند. از اواسط قرن چهارم هجری، شیعیان به میزان قابل توجهی از محدودیت‌ها رهایی یافتند؛ زیرا از طرفی، خلفای فاطمی ‌که شیعه اسماعیلی بودند در مصر دولت نیرومندی تشکیل داده و از سلطه فراگیر دولت عباسی کاسته بودند.
+
==در نظر عالمان==
 +
حرّانى، به تصدیق بسیارى از فرهیختگان، عالمى فاضل و عامل بود و در [[فقه]] و [[حدیث]] مورد توجه عالمان قرار داشت، به ویژه در حدیث که «[[تحف العقول]]» او بیانگر تبحر و وثاقتش در نقل حدیث است، به طورى که [[علامه مجلسى]] روایات او را با این که سلسه سندش ذکر نشده، مقبول مى داند. علامه مجلسی درباره تحف می‌نویسد: «... نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مؤلف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».<ref> بحارالانوار، مقدمه، فصل دوم.</ref>
  
−
از طرف دیگر، سیف الدوله حمدانی شیعی در شام به قدرت رسیده بود. همچنین غوریان، صفاریان، طاهریان و علویان مازندران پرچم استقلال برداشته بودند و از همه مهمتر، ظهور دولت مقتدر آل‌بویه بود که از شیعیان به شمار می‌آمدند. این عوامل و زمینه‌ها موجب شد که شیعیان به بیان عقاید پرداخته و به تشکیل جمعیت‌ها و تأسیس حوزه‌های علمی ‌و نشر معارف اهل بیت علیهم‌السلام مبادرت ورزند.<ref> ر.ک: مفاخر اسلام، ج3، ص 240ـ239.</ref>
+
همچنین با نگاهى به مقدمه تحف و روایات مذکور در آن و نیز مناجات و توصیه ها به دست مى آید که او در [[اخلاق]] و [[حقوق اسلامی]] نیز دستى داشته و با طرحى نو، مجموعه روایات اخلاقى، حِکَمى و حقوقى را ارائه نموده است.
  
−
و باعث شد علوم شیعی مانند [[فقه]] و [[کلام]] و [[حدیث]] شیعی به شدت رشد کند؛ به گونه‌ای که آثار این دوره همواره مهمترین منابع حدیثی و کلامی‌ شیعی قلمداد شده‌اند. در این راستا، شیخ صدوق «[[من لایحضره الفقیه]]» و ثقة‌الاسلام کلینی «الکافی» را تألیف کرد و [[شیخ مفید]] عقل‌گرایی را در شیعه رواج داد و سید مرتضی اولین کتاب در اصول فقه «الذریعه» را نگاشت.
+
[[شیخ مفید]]، ضمن تمجید از حرانی، درباره کتاب تحف العقول می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله؛ تحف العقول کتابی است که دهر همانند آن را نشنیده است.»<ref> سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص ۴۱۴.</ref>
  
−
'''تولد و تحصیل حرانی'''
+
[[شیخ حر عاملى]] در کتاب «[[أمل الآمل]]» درباره ایشان مى ‏فرماید: «ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»
  
−
ابن شعبه اهل شهر «حران» بود. حران شهری است بر سر راه موصل، شام و روم. اهالی آن صابئی بوده‌اند و بسیاری از ریاضی‌دانان و پزشکان پیش و پس از [[اسلام]] از این شهر برخاسته‌اند. به ویژه اکثر مترجمان کتاب‌های حکمی‌ و طبعی در دو دوره «نهضت ترجمه» از اهالی حران بودند. گفته‌اند حران تعریف «هاران» اسم برادر [[حضرت ابراهیم]] علیه‌السلام است که آن را بنا نهاد. بنا به نقلی، حران اولین شهری است که پس از طوفان نوح ساخته شد.<ref> یاقوت الحموی، معجم البلدان، تحقیق فرید عبدالعزیز الجندی (بیروت: دارالکتب العلمیه، 1410 هـ.ق)، ج 2، ص 271.</ref>
+
[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندی اصفهانی]] در «[[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]]» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».
  
−
حسن بن علی در چنین محیط و فضای علمی‌ به دنیا آمد. البته ثبت زمان تاریخ تولدش از قلم تاریخ افتاده است، ولی طبق منابع تاریخی، قبل از سال 381 هـ.ق‌ زنده بوده است.<ref> عمر رضا کهاله، معجم المولفین (بیروت، دار احیاء التراث العربی)، ج 3 و 4، ص 252.</ref> او به خاطر علاقه به احادیث اهل بیت علیهم‌السلام، به تحصیل در حدیث عصمت گمارد. همچنین در علم [[فقه]] نیز نزد عالمان زمانش شاگردی نمود و در آن تبحر یافت که عالمان بعد، او را فقیهی فاضل خوانده‌اند. متأسفانه از مکان و کم و کیف تحصیل او در منابع تاریخی سخنی به میان نیامده است.
+
[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر خوانساری]] نیز در «[[روضات الجنات (کتاب)|روضات الجنات]]» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی، فقیهى اندیشمند و متبحرى بزرگ و شخصیتى سرشناس است. او کتابى به رشته تحریر در آورده که اصحاب و فقهاى شیعه همه بر آن اعتماد کرده ‏اند».<ref> روضات الجنات، ج ۲، ص ۲۹۰.</ref>
  
−
'''شخصیت علمی‌ و اخلاقی حرانی'''
+
[[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمى]] نیز در دو کتاب «الکنى و الالقاب» و «الفوائد الرضویه» خود از حرانى یاد مى کند و مى نویسد: «ابومحمد حسن بن على بن شعبه حرانى فاضل محدث، عالم عامل، فقیه جلیل، صاحب کتاب «تحف العقول» و آن کتابى نفیس و پرفایده و مشهور پیش علماست.»<ref>الفوائد الرضویه، ص ۱۰۹.</ref>
−
 
+
==پانویس==
−
حرانی، به تصدیق بسیاری از فرهیختگان، عالمی ‌فاضل و عامل بود و در فقه و حدیث مورد توجه عالمان قرار داشت، به ویژه در حدیث که دو اثر «[[تحف العقول]]» و «التمحیص» بیانگر تبحر او در علم حدیث و وثاقتش در نقل حدیث است، به طوری که [[علامه مجلسی]] روایات او را با این که سلسله سندش ذکر نشده، مقبول می‌داند.<ref> مرتضی انصاری، المکاسب، (قم: کنگره شیخ انصاری، 1415 هـ.ق‌) ج1، ص 12ـ5.</ref> و یا شیخ انصاری کتاب گرانمایه «المکاسب» را با روایتی از «تحف در باب معاملات آغاز می‌کند که درباره صناعات و تجارات و بیع و وجه [[حلال]] و [[حرام]] آن‌ها است.<ref> همان.</ref>
 
−
 
 
−
همچنین با نگاهی به مقدمه «تحف» و روایات مذکور در آن و نیز مناجات و توصیه‌ها بدست می‌آید که او در اخلاق و حقوق نیز دستی داشته با طرحی نو، مجموعه روایات اخلاقی، حکمی‌ و حقوقی را ارائه نموده است، به طوری که بیش از هزار سال این کتاب و روایات آن، نقل محافل علمی، منابر وعظ و مجالس اخلاقی بوده است و این خود نشان از رفعت مقام و جلالت جاه علمی‌ و تقوای اوست.
 
−
 
 
−
'''استاد حرانی'''
 
−
 
 
−
حرانی از محضر محدثان و فقیهان بزرگ عصر خود بهره برد و در علوم حدیث و فقه تبحر یافت، به طوری که همه عالمانی که از او یاد کرده‌اند، وی را فقیه و محدث فاضل شیعه معرفی نموده‌اند. متأسفانه از تحصیل و استادان وی جز اطلاعات اندکی در دست نیست و فقط در تراجم به ابوعلی محمد بن همام، از محدثان و فقیهان بزرگ شیعی اشاره شده که حرانی نزد وی شاگردی کرد و از او اجازه روایت دریافت داشت.
 
−
 
 
−
'''ابوعلی محمد بن همام کاتب اسکافی'''
 
−
 
 
−
وی از عالمان و محدثان نیمه اول قرن چهارم و از مشایخ بزرگ شیعه در [[بغداد]] (متوفی 332 هـ.ق‌) است. فقه و حدیث را از مفاخر بزرگی چون احمد بن بشر فراگرفت و جمعی از فقیهان و محدثان مشهور، از جمله [[ابن قولویه]]، [[شیخ صدوق]] و ابن شعبه حرانی را تربیت کرد. از آثار او کتاب «الانوار فی تاریخ الأئمه» است.<ref> مفاخر اسلام، ج 3، ص 46.</ref>
 
−
 
 
−
'''شاگردان حرانی'''
 
−
 
 
−
از تدریس و جلسات درس وی خبر قابل توجهی در دست نیست. به یقین، با آن تبحر و عمق علمی‌اش در حدیث و فقه ـ که بسیاری از عالمان بعدی بر آن صحه گذاشته‌اند ـ باید مجلس پر رونق و شاگردان ممتازی داشته باشد که تاریخ، شاگردان او غیر از [[شیخ مفید]] را از ما پنهان داشته است.
 
−
 
 
−
'''محمد بن محمد بن نعمان عکبرائی بغدادی'''
 
−
 
 
−
(شیخ مفید ـ متوفی 412 هـ.ق) وی از فقیهان و متکلمان بزرگ شیعه است که در زمان خود شیعیان را از پراکندگی و اوضاع اسف بار رهایی بخشید و به اوج عزت رساند.<ref> همان، ص 240.</ref> عالمان شیعه و سنی به فضل و علم او اعتراف کرده‌اند.<ref> ر.ک: همان، ص 253ـ242.</ref> شیخ مفید در واقع موسس مکتب عقل‌گرایی در [[شیعه]] بود و آن را بسط و گسترش داد. او از حرانی روایت نقل کرده و حرانی از مشایخ او به شمار می‌رود.
 
−
 
 
−
'''جایگاه حرانی نزد علما'''
 
−
 
 
−
بسیاری از دانشوران از حرانی به بزرگی، فضل و علم یاد کرده‌اند و روایت بدون سند او را در «[[تحف العقول]]» پذیرفته‌اند. [[شیخ مفید]]؛ شاگرد حرانی، ضمن تمجید از استاد، درباره کتاب [[تحف العقول]] می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله».<ref> سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (بیروت: دارالرائد العربی، 1401 هـ.ق)، ص 414.</ref>
 
−
 
 
−
شیخ ابراهیم قطیفی ـ از عالمان قرن دهم هجری ـ در کتاب «الوافیه» ضمن نقل روایتی از «التمحیص»، می‌نویسد: «الحدیث الاول ما راواه العالم الفاضل العالم الفقیه ابومحمد الحسن بن علی بن شعبه الحرانی...».
 
−
 
 
−
شیخ حر عاملی در «الامل الآمل» بعد از ستودن مولف تحف به فاضل محدث، درباره کتابش می‌گوید: حسن کثیرالفوائد مشهور.<ref> الامل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی (قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362)، ج 2، ص 74.</ref>
 
−
 
 
−
[[علامه مجلسی]] هم درباره تحف می‌نویسد: «...نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مولف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».<ref> [[بحارالانوار]]، مقدمه، فصل دوم.</ref>
 
−
 
 
−
میرزا عبدالله افندی اصفهانی در «ریاض العلما» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».
 
−
 
 
−
میرزا محمدباقر خوانساری نیز در «روضات الجنات» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی (یا حلبی) فاضلی است فقیه، متبحر، هوشیار، بلندپایه و آبرومند و کتابش مورد اعتماد اصحاب است».<ref> روضات الجنات (قم: اسماعیلیان، بیتا) ج 2، ص 290.</ref>
 
−
 
 
−
'''تألیفات حرانی'''
 
−
 
 
−
از ابن شعبه دو اثر حدیثی بر جای مانده است: «تحف العقول» و «التمحیص».
 
−
 
 
−
'''<I>تحف العقول:</I>'''
 
−
 
 
−
این کتاب به قول مرحوم علی‌اکبر غفاری؛ مصحح و مترجم آن. «شامل رشته‌هایی از مرواریدهای گزیده [[حکمت]] و جنگی از مواعظ و وعده و وعید و پندآموزی‌ها و بهترین اندرزها و خطبه‌ها و زبده سخنان و جوهر ادب است که کام فرزانه را شیرین و نوشنده را سیراب می‌سازد».<ref> [[تحف العقول]]، مقدمه مترجم.</ref>
 
−
 
 
−
حرانی در مقدمه تحف درباره انگیزه‌اش از تألیف این کتاب می‌نویسد: «دیدم دانشمندان و پیشین شیعه از گفتار ایشان (پیامبر و امامان معصوم علیهم‌السلام) کتاب‌هایی پیرامون [[حلال]] و [[حرام]] و فریضه‌ها و سنت پرداخته... ولی به من خبر نرسیده که یکی از دانشمندان شیعه، در این خصوص (حکمت‌ها رسا و اندرزهای شفابخش حضرات معصومین) تألیفی ساخته یا کتابی پرداخته باشد که من از آن آگاه شده و بدان پشت گرم شوم... پس به خوشه‌چینی پرداختم و از این دست مطالبی گرد آوردم و آنچه از خبرهای کمیاب و معانی نیکوی ناب همجنس و مانند و شبیه و نزدیک بدان بود بر آن افزودم».<ref> همان، مقدمه مولف.</ref>
 
−
 
 
−
برای شناخت این کتاب و استفاده مطلوب از آن، ویژگی‌هایش در ذیل بیان می‌شود به امید این که برای طالبان مفید باشد:
 
−
 
 
−
* 1. همان طور که مؤلف کتاب گفته، سلسله سند روایات به دلیل اختصار، حذف شده است. با این وصف، چون بیشتر این روایات آداب و حکم است، خود گواه بر درستی آن‌هاست.
 
−
 
 
−
* 2. تحف مشتمل بر روایات مربوط به آداب، حکم، پند و اندرزهای منقول از پیامبر و امامان علیهم‌السلام ـ غیر از امام دوازدهم ـ است.
 
−
 
 
−
* 3. روایات آن از منابع معتبر شیعه و سنی است ولذا کتاب مورد قبول و تأیید فریقین قرار گرفته است و هیچ کس در آن اختلافی ندارد.
 
−
 
 
−
* 4. روایات بر اساس ترتیب مقامات حجت‌های الاهی تنظیم شده است، یعنی از پیامبر شروع شده و در [[امام حسن عسکری]] علیه‌السلام پایان یافته است.
 
−
 
 
−
* 5. در پایان، آن مناجات قدسی از [[حضرت موسی]] و [[حضرت عیسی]] علیهم‌السلام و مواعظی از حضرت مسیح در «انجیل» ذکر شده است که می‌تواند باعث توجه مسیحیان و یهودیان به این کتاب شود.
 
−
 
 
−
* 6. حسن ختام کتاب، سفارشنامه مفضل بن عمر (از اصحاب [[امام صادق]] علیه‌السلام) به شیعیان است.
 
−
 
 
−
'''<I>التمحیص:</I>'''<ref> این کتاب به ضمیمه کتاب «المومن» حسین بن سعید اهوازی در [[قم]] توسط انتشارات شبستری چاپ شده است.</ref>
 
−
 
 
−
این کتاب شامل روایاتی است که مورد ابتلای مومن است و مورد اعتماد بزرگانی چون [[علامه مجلسی]] در «بحار» و فیض کاشانی در «الوافی»، و دیگران بوده است. با توجه به ناشناخته بودن حرانی، طبعاً در انتساب آثارش به وی نیز شک و تردیدهایی پدیدار شده است.
 
−
 
 
−
در این راستا، دانشوران دو گروه شده‌اند، گروهی آن را تألیف ابن شعبه حرانی و گروه دیگر آن را، تألیف استاد حرانی؛ ابوعلی محمد بن همام دانسته‌اند.
 
−
 
 
−
<I>مخالفان:</I>
 
−
 
 
−
[[علامه مجلسی]] در «بحار» این کتاب را به ابوعلی محمد بن همام نسبت می‌دهد. دلیل او، عبارت «حدثنا ابوعلی محمد بن همام» در ابتدای روایات منقول در این کتاب است».<ref> [[ریاض العلما]]، ترجمه محمدباقر ساعدی (مشهد: انتشارات آستان رضوی، 1366)، ج 1، ص 279.</ref>
 
−
 
 
−
<I>موافقان</I>
 
−
 
 
−
عالمان بسیاری، «تمحیص» را به حرانی نسبت داده‌اند. از جمله شیخ ابراهیم قطیفی در «الفرقه الناجیه». لذا شاگرد مجلسی، میرزا عبدالله افندی در «ریاض العلما»، نظر استادش را محل تأمل دانسته و معتقد است قطیفی اقرب به زمان مولف و اعرف از مولف «بحار» و دیگران به شناخت مولف «التمحیص» است. گذشته از این، اصحاب رجال چون [[شیخ طوسی]] و نجاشی که نزدیک به عهد ابوعلی محمد بن همام بودند، «التمحیص» را از آثار ابوعلی نام برده‌اند و این خود دلیل بر آن است که این کتاب از آثار محمد بن همام نبوده است و بلکه از آثار ابن شعبه حرانی است.<ref> الامل الآمل، ص 74.</ref> [[شیخ حر عاملی]] نیز در «الأمل الآمل» این کتاب را به حرانی منسوب می‌کند.<ref> همان.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 +
==منابع==
 +
*[https://rch.ac.ir/article/Details/9542 "حرانی ابن شعبه"، دانشنامه جهان اسلام، ابوالفضل حافظیان، ج۱۲].
 +
*[http://nbo.ir/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B1%D9%91%D8%A7%D9%86%DB%8C__a-366.aspx#_ftn21 "حسن بن علی ابن شعبه حرّانی"، فرهیختگان تمدن شیعه].
 +
*[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]] [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 +
[[رده: علمای قرن چهارم]]
 +
[[رده: علماء شیعه]]
 +
[[رده:محدثان]]
 +
[[رده:فقیهان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۷

Confirm3.jpg

«حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى»، فقیه و محدث بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. ابن شعبه حرانى نزد علمای رجال و تراجم توثیق شده و کتاب معروفش «تحف العقول عن آل‌ الرسول» مورد تمجید و توجه آنان قرار گرفته است.

نام کامل حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى
زادگاه حلب، سوریه
وفات قرن چهارم قمری

Line.png

اساتید

محمد بن همام اسکافی،،...

شاگردان

شیخ مفید،...

آثار

تحف العقول عن آل‌ الرسول، التمحیص،...

زندگی‌نامه

ابو محمد، حسن بن على بن حسین بن شعبه حرانى حلبى، اهل «حرّان» بود که یکى از روستاهاى اطراف شهر حلب در سوریه است. حرّانی منسوب به خاندان شعبه است که در اصل اهل حلب بودند و محدّثان بزرگی در میان آنان ظهور کرده‌اند. تاریخ تولدش ذکر نشده، ولى طبق منابع تاریخى، قبل از سال ۳۸۱ قمری زنده بوده است.

ابن شعبه حرانی از معاصران شیخ صدوق ‏(متوفاى ۳۸۱ ق) است و از محمد بن همام‏ (متوفاى ۳۳۶ ق) روایت نقل می‌کند و از مشایخ شیخ مفید (متوفاى ۴۱۳ ق) نیز به شمار می‌آید.[۱]

در منابع کهن رجالی شیعه درباره وی اطلاعی وجود ندارد. براساس نوشته حسین بن علی ‌بن صادق بحرانی در رساله‌ای که درباره اخلاق و سلوک تألیف کرده، ابن‌شعبه از قدمای اصحاب امامیه محسوب شده و شیخ مفید از تُحف‌العقولِ وی، مطالبی نقل کرده است.[۲] آقا بزرگ طهرانی از نوشته بحرانی استنباط کرده که حرّانی از مشایخ شیخ مفید بوده[۳]، ولی بنابر منابع رجالی، مرحوم مفید، شیخی بدین نام نداشته است.

استادان و شاگردان

از تحصیل و جلسات درس ابن شعبه حرانى جز اطلاعات اندکى در دست نیست و فقط در تراجم به ابوعلى محمد بن همام بغدادى (متوفاى ۳۳۶ ق)، از محدثان و فقیهان بزرگ شیعى اشاره شده که حرانى نزد وى شاگردى کرد و از او اجازه روایت دریافت داشت.

همچنین مهم‌ترین شخصیتى که برخی به عنوان شاگرد او نام برده اند، شیخ مفید (متوفاى ۴۱۳ ق) می باشد.

آثار و تألیفات‌

در نظر عالمان

حرّانى، به تصدیق بسیارى از فرهیختگان، عالمى فاضل و عامل بود و در فقه و حدیث مورد توجه عالمان قرار داشت، به ویژه در حدیث که «تحف العقول» او بیانگر تبحر و وثاقتش در نقل حدیث است، به طورى که علامه مجلسى روایات او را با این که سلسه سندش ذکر نشده، مقبول مى داند. علامه مجلسی درباره تحف می‌نویسد: «... نظم این کتاب دلالت بر رفعت شأن مؤلف دارد و بیشتر در مواعظ و اصول معلومه‌ای است که محتاج سند نیست».[۴]

همچنین با نگاهى به مقدمه تحف و روایات مذکور در آن و نیز مناجات و توصیه ها به دست مى آید که او در اخلاق و حقوق اسلامی نیز دستى داشته و با طرحى نو، مجموعه روایات اخلاقى، حِکَمى و حقوقى را ارائه نموده است.

شیخ مفید، ضمن تمجید از حرانی، درباره کتاب تحف العقول می‌نویسد: «تحف العقول کتاب لم یسمح الدهر بمثله؛ تحف العقول کتابی است که دهر همانند آن را نشنیده است.»[۵]

شیخ حر عاملى در کتاب «أمل الآمل» درباره ایشان مى ‏فرماید: «ابو محمد، حسن بن على بن شعبه، دانشمندى با فضل و محدثى بزرگ است.»

میرزا عبدالله افندی اصفهانی در «ریاض العلماء» درباره حرانی می‌نویسد: «عالم، فقیه و محدث».

سید محمدباقر خوانساری نیز در «روضات الجنات» می‌نویسد: «حسن بن علی بن حسین شعبه حرانی، فقیهى اندیشمند و متبحرى بزرگ و شخصیتى سرشناس است. او کتابى به رشته تحریر در آورده که اصحاب و فقهاى شیعه همه بر آن اعتماد کرده ‏اند».[۶]

شیخ عباس قمى نیز در دو کتاب «الکنى و الالقاب» و «الفوائد الرضویه» خود از حرانى یاد مى کند و مى نویسد: «ابومحمد حسن بن على بن شعبه حرانى فاضل محدث، عالم عامل، فقیه جلیل، صاحب کتاب «تحف العقول» و آن کتابى نفیس و پرفایده و مشهور پیش علماست.»[۷]

پانویس

  1. ↑ امین، أعیان الشیعة، ج ‏۵، ص ۱۸۵.
  2. ↑ رجوع کنید به شیخ عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ۱۳۵۸، چاپ افست قم، ج۱، ص۳۲۹ـ۳۳۰
  3. ↑ الذریعه، ج۳، ص۴۰۰
  4. ↑ بحارالانوار، مقدمه، فصل دوم.
  5. ↑ سید حسن صدر، تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص ۴۱۴.
  6. ↑ روضات الجنات، ج ۲، ص ۲۹۰.
  7. ↑ الفوائد الرضویه، ص ۱۰۹.

منابع

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابن_شعبه_حرانی&oldid=145906»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا