رعایت سطح مخاطب عام متوسط است
رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن حمزه طوسی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ ابن حمزه را به ابن حمزه طوسی که تغییرمسیر بود منتقل کرد)
 
(۸ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌؛ معروف به عمادالدين طوسى، فقیه امامی قرن 5-6 هجری قمری و اهل خراسان است.<ref>آشنايى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص 298./ دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "ابن حمزه" از احمد پاکتچی </ref> بعضى او را هم طبقه شاگردان شيخ دانسته و بعضى دوره او را از اين هم متاخرتر دانسته اند. نياز به تحقيق بيشترى است. سال وفاتش دقيقاً معلوم نيست، شايد در حدود نيمه دوم قرن ششم درگذشته است. اهل خراسان است. كتابش با نام «وسيله» در فقه معروف است.<ref>آشنايى با علوم اسلامى، ص 298.</ref> و به همین خاطر او را «صاحب الوسيله» نيز گفته اند و چون زندگى او معاصر با [[شيخ طوسى]] يا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى يا ابوجعفر متاخر گفته اند.(چون كنيه شيخ طوسى نيز ابوجعفر بوده است.) او معاصر با شيخ منتجب الدين رازى است.
+
{{خوب}}
 +
'''«عمادالدین محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌»''' (زنده در ۵۸۵ ق)، معروف به «ابن‌ حمزه»، از فقهای بزرگ [[شیعه]] در قرن ششم هجری است. معروفترین کتاب [[فقه|فقهی]] او «الوسیلة الی نیل الفضیلة» است که به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته‌اند.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = قرن ۵ قمری
 +
|زادگاه =  [[خراسان]]
 +
|وفات =  قرن ۶ قمری
 +
|مدفن =  [[نجف]]
 +
|اساتید =  محمد بن حسن شوهانى،...
 +
|شاگردان =  عبدالحمید بن فخار بن معد،...
 +
|آثار = الوسیلة الی نیل الفضیلة، [[الثاقب فی المناقب (کتاب)|الثاقب فی المناقب]]، الرائع فی الشرائع، مسائل‌ فی‌ الفقه، الواسطة، المعجزات،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌ از عالمان اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ هجری و اهل [[خراسان]] است.<ref>آشنایى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص ۲۹۸. </ref> بعضى او را هم طبقه شاگردان [[شیخ طوسى]] دانسته و بعضى دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شیخ یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى یا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن‌ حمزه‌ را باید از پیروان‌ مکتب‌ فقهی شیخ‌ طوسی‌ به‌ شمار آورد. او همچنین معاصر با [[شیخ منتجب الدین رازی|شیخ منتجب الدین رازى]] است.
  
==تاليفات ابن حمزه==
+
محمد بن حسن شوهانى که از بزرگان فقها و از [[مشایخ]] روایت و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] از اساتید ابن حمزه بوده، و سید‌ ‎نسابه عبدالحمید بن فخار بن معد از شاگردان اوست.
  
او تاليفات متعددى دارد كه صاحب ريحانة الادب برخى از آنها را به اين ترتيب ذكر مى كند:
+
سال وفات ابن حمزه دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. صاحب کتاب «[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعة]]» مى‌گوید: «من تاریخ وفات ابن حمزه را نمى‌دانم، فقط همین قدر مى‌دانم که وى در [[کربلا|کربلا]] فوت کرد و در باغى بیرون از شهر [[نجف]] دفن شد.»
  
# الثاقب في المناقب في المعجزات الباهرات للنبى صلی الله علیه و آله والائمة المعصومين الهداة.
+
==آثار و تألیفات==
# الرائع في الشرائع (فقه)
 
# الواسطه
 
# الوسيلة الى نيل الفضيلة، كه در حدود هشت هزار سطر مى باشد.<ref>ريحانة الادب،ج 4، ص 202. در جلد هفتم آن تعداد يازده نفر از كسانى را كه با عنوان ابن حمزه شهرت دارند معرفى شده اند، ص 552-480.</ref>
 
# نهج العرفان الى هداية الايمان، بنابر نظر صاحب رياض.
 
  
==گفتار صاحب رياض در مورد ابن حمزه==
+
ابن حمزه تألیفاتی دارد که صاحب [[ریحانة الادب]] برخى از آنها را به این ترتیب ذکر مى کند:
  
صاحب رياض در جلد پنجم كتاب خود در مورد او گويد: «شيخ بزرگوار امام عمادالدين ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقيه بزرگوار و واعظ گرانمايه اى است. او كتابهايى دارد كه طبق نوشته منتجب الدين رازى از آنها: الوسيله - الواسطه - الرائع في الشرائع - المعجزات في مسائل الفقه مى باشد».<ref>رياض العلماء و حياض الفضلاء، ج 5، ص 123.</ref>
+
#الوسیلة الى نیل الفضیلة؛ معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه [[فتوا|فتوایی]] که شامل همه ابواب فقه است. این کتاب بر اساس‌ آنچه‌ از نامۀ علقمی‌ وزیر به‌ تاج‌الدین‌ ابن‌ صلایا برمی‌آید، از رایج‌ترین‌ کتب‌ بین‌ شیعۀ [[عراق‌]] (به‌ خصوص‌ [[حله|حلّه‌]]) در سدۀ ۷ ق‌. بوده‌ است‌.
 +
#[[الثاقب فی المناقب (کتاب)|الثاقب فی المناقب]]؛ این کتاب به ذکر فضایل و [[معجزات]] انبیاء علیهم‌السلام، [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله و [[اهل بیت]] آن حضرت می پردازد.
 +
#الرائع فی الشرائع (در فقه)
 +
#الواسطة.
 +
#المعجزات.
 +
#مسائل‌ فی‌ الفقه.
 +
#التعمیم.
 +
#التنبیه.
 +
#کتاب فی قضاء الصلاة.
 +
#نهج العرفان الى هدایة الایمان (بنابر نظر صاحب ریاض).
  
او سپس مى افزايد: «او مشهور به ابوجعفر متاخر مى باشد، گرچه برخى از بزرگان در كتاب خويش او را از شاگردان [[شيخ طوسى]] نام برده اند و كتاب «التنبه» را به او نسبت داده اند ولى به نظر اينجانب در صحت اين انتساب، نظر و ايراد وجود دارد. برخى از افاضل در مصنف كتاب الوسيله مرتكب اشتباه شده اند. شيخ نجيب الدين يحيى بن سعيد حلى در كتاب «نزهة الخاطر» آن را به شيخ ابوجعفر محمد بن على الطوسى نسبت داده است و گفته است او همان فردى است كه اصحاب ما اقوال او را در [[فقه]] نقل مى نمايند. نويسنده كتاب «اسرار الائمه» گفته است: «عمادالدين طوسى كتابى درباره معجزات ائمه و پيشوايان دارد». شايد مقصود او همين شخصيت مورد ترجمه ما باشد و شهيد ثانى در كتاب «الجمعه» كتابى به نام «نهج العرفان الى هداية الايمان» را به عمادالدين طوسى نسبت داده است و از آن مطلبى نقل مى كند و ظاهر اين است كه طبرسى اشتباهى از قلم ناسخ باشد بلكه صحيح آن عمادالدين طوسى، همين شخصيت مورد ترجمه باشد، چون ما عمادالدين طبرسى سراغ نداريم».<ref>مدرك سابق، همان صفحه.</ref>
+
==ابن حمزه در نظر عالمان==
  
صاحب رياض در پايان مى افزايد: «برخى كتاب الوسيله را از تاليفات ابى يعلى محمد بن الحسن داماد شيخ طوسى دانسته اند و آن هم اشتباه است، چون عماد طوسى متاخرتر از ابى يعلى است».<ref>مدرك سابق، همان صفحه.</ref>
+
*[[شیخ منتجب الدین رازی|شیخ منتجب الدین]] (متوفای بعد از ۵۸۵) در کتاب [[فهرست شیخ منتجب الدین (کتاب)|فهرست]] خود که شامل تراجم رجال بعد از [[شیخ طوسی]] است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
 
+
*[[شیخ طبرسی|شیخ طبرسى]] نویسنده کتاب وسیله را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است.
==گفتار صاحب روضات در مورد ابن حمزه==
+
*[[میرزا عبدالله افندی|صاحب ریاض]] در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه اى است...».<ref>ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۲۳.</ref>
 
+
*مرحوم [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|سید محمدباقر موسوى خوانسارى]] در کتاب شریف [[روضات الجنات (کتاب)|روضات]]، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نویسد: «الوسیلة و الواسطة که هر دو از متون فقهى مى باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».
دانشمند متتبع، مرحوم ميرزا محمدباقر موسوى خوانسارى در كتاب شريف روضات، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نويسد: «كتاب وسيله و واسطه كه هر دو از متون فقهى مى باشند، از تاليفات او هستند و خوشبختانه هر دو كتاب تاكنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».
 
 
 
و مرحوم طبرسى نويسنده آن را به عنوان شيخ بزرگوار و امام علامه فقيه ناصرالشريعه، حجت الاسلام عمادالدين تعبير آورده است. باز او از كتاب «الثاقب في المناقب» او نام برده است و از نوشتار او معلوم مى گردد كه او در طبقه شاگردان شيخ الطائفه يا از شاگردان او دانسته است.<ref>روضات الجنات، ج6، ص263.</ref>
 
 
 
صاحب رياض در شرح حال او مى افزايد: «در تكميل تقسيمات برخى از فقها كه عبادات را نج باب: [[نماز]]، [[زكات]]، [[روزه]]، [[حج]] و [[جهاد]] دانسته اند، شيخ ابوجعفر محمد بن على طوسى در كتاب «الوسيله» آن را ده باب شمرده است، به اين ترتيب: [[غسل جنابت]]، [[خمس]]، [[اعتكاف]]، [[عمره]] و [[رباط]] را بر آن پنج نوع اول افزوده است و شيخ ابو يعلى سلار آن را شش باب شمرده است، جهاد را از آن تقسيم حذف كرده و طهارت و اعتكاف را بر آن تقسيم نخست افزوده است و برخى از فقها مانند ابوالصلاح (شرح زندگى او گذشت) عبادات را ده نوع شمرده است، جهاد را از تقسيم اول حذف كرده است و به جاى آن وفاء به نذر و عهد و وعده و برهان، قسم و اداء امانت و خروج از وصايا و حقوق مردم را افزوده است».<ref>روضات الجنات، ج ص 268.</ref>
 
 
 
از اين سخن منزلت و اعتبار علمى و اجتماعى او روشن مى گردد و هم رديف شمرده شدن او با فقهاء و پيشتازانى مانند سلار و ابوالصلاح حلبى كه هر دو از بزرگترين فقهاى نامدار دوره [[شيخ طوسى]] (اعلى الله مقامه الشريف) مى باشند، روشن مى گردد و تا حدودى هم عصر و نزديك به عهد بودن آنان نيز معلوم مى شود.
 
 
 
صاحب رياض در پايان گفتار خود، درباره او مى افزايد: «الثاقب في المناقب» او، كتاب بسيار جالب و منظم در نوع خود مى باشد. فضائل، كرامات، معجزات [[پيامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله، [[حضرت فاطمه]] زهرا سلام الله علیها و پيشوايان معصوم علیهم السلام را در آن كتاب نقل كرده است و چون اين كتاب با توجه به نگارش آن در اختيار محمدون متاخر، (محمد فيض صاحب الوافى، محمدتقى مجلسى صاحب [[بحارالانوار]] و محمد حر عاملى صاحب الوسائل) نبوده است تا از آن مطالبى نقل نمايند و ما به عنوان يادگار و كسب ذخيره آخرت بخشى از آن كتاب را در روضات مى آوريم.
 
 
 
سپس به بازگويى قسمتى از آن كتاب در مورد معجزات پيامبر عالي قدر اسلام صلی الله علیه و آله و كرامات اهل بيت عصمت علیهم السلام كه فراگيرنده معجزات تمام انبياء سلف است، مى پردازد و سه كرامت ارزنده و بسيارآموزنده از آن كتاب نقل مى كند كه طالبان تفصيل مى توانند به آن كتاب مراجعه كنند.<ref>روضات الجنات، ص 273، چاپ اسماعيليان قم.</ref>
 
 
 
و اجمال آن سه كرامت به ترتيب زير است:
 
 
 
# داستان ابوالصمصام و معجزه رسول اكرم صلی الله علیه و آله در اخبار از منويات او و درخواست هشتاد شتر از اميرالمؤمنين علیه السلام پس از رحلت [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله و سخن سلمان به ابوبكر جايى كه مى گويد: كردى و نكردى و حق ميره ببردى، چه بهتر حق را به صاحب حق برگردانى.
 
# داستان مورد غضب واقع شدن يك فرد ناصبى كه اهانتى در حق [[امام على]] علیه السلام و [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها مرتكب شده بود تا نور چشم او گرفته شد.
 
# داستان سلطان سنجر و شفايافتن يك مجوسى جذام دار در مرقد [[امام رضا]] علیه السلام و شفايافتن او و ساختن ضريح نقره اى بر مرقد مطهر آن حضرت.
 
 
 
تفصيل هر سه مطلب را در جلد ششم روضات مى توان مورد مطالعه قرار داد. ترتيب و تنظيم كتاب دلالت بر وسعت اطلاعات نويسنده مى كند ولى تاريخ دقيق كتابت درست مشخص نيست ولى ترجمه آن به فارسى در سال 473 هـ.ق و مجدداً نقل آن به عربى در سال 560 هـ.ق صورت گرفته است.
 
 
 
==وفات او==
 
سال دقیق رحلت او مشخص نیست و مدفنش در [[كربلا]]، در دروازه نجف، در محلى به نام «بستان» معروف و مزار است.
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منابع==
 
==منابع==
فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی
+
*فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی.
 
+
*"ابن حمزه"، [https://www.cgie.org.ir/fa/article/223007/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87%D8%8C-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]، از احمد پاکتچی.
==پيوند ها==
+
*"ابن حمزه، محمد بن علی"، ویکی نور.
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=64732&scope=95YYli2geUHP1uNRnoXWHdNqBU3hT89K&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه]'''
+
{{سنجش کیفی
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=35648&scope=95YYli2geUHqM6hS-9m2nQukfmwpSpoh&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D8%A8%D9%86%20%D8%AD%D9%85%D8%B2%D9%87&field=&collectionPID=0&lang=&count=20&execute=true زندگینامه (ترجمه)]'''
+
|سنجش=شده
 
+
|شناسه= ضعیف
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= متوسط
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= متوسط
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 
[[رده: علمای قرن ششم]]
 
[[رده: علمای قرن ششم]]
[[رده:فقیهان]]
+
[[رده: علماء شیعه]][[رده:فقیهان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۱۳

«عمادالدین محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌» (زنده در ۵۸۵ ق)، معروف به «ابن‌ حمزه»، از فقهای بزرگ شیعه در قرن ششم هجری است. معروفترین کتاب فقهی او «الوسیلة الی نیل الفضیلة» است که به همین خاطر او را «صاحب الوسیله» نیز گفته‌اند.

نام کامل محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌
زادروز قرن ۵ قمری
زادگاه خراسان
وفات قرن ۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

محمد بن حسن شوهانى،...

شاگردان

عبدالحمید بن فخار بن معد،...

آثار

الوسیلة الی نیل الفضیلة، الثاقب فی المناقب، الرائع فی الشرائع، مسائل‌ فی‌ الفقه، الواسطة، المعجزات،...

زندگی‌نامه

ابوجعفر محمد بن‌ علی‌ بن‌ حمزه طوسی‌ از عالمان اواخر قرن ۵ و اوایل قرن ۶ هجری و اهل خراسان است.[۱] بعضى او را هم طبقه شاگردان شیخ طوسى دانسته و بعضى دوره او را از این هم متاخرتر دانسته اند. و چون زندگى او معاصر با شیخ یا پس از درگذشت او بوده است، با توجه به جنبه فقاهت به او ابوجعفر ثانى یا ابوجعفر متأخر گفته اند. ابن‌ حمزه‌ را باید از پیروان‌ مکتب‌ فقهی شیخ‌ طوسی‌ به‌ شمار آورد. او همچنین معاصر با شیخ منتجب الدین رازى است.

محمد بن حسن شوهانى که از بزرگان فقها و از مشایخ روایت و اجازه از اساتید ابن حمزه بوده، و سید‌ ‎نسابه عبدالحمید بن فخار بن معد از شاگردان اوست.

سال وفات ابن حمزه دقیقاً معلوم نیست، شاید در حدود نیمه دوم قرن ششم قمری درگذشته است. صاحب کتاب «تأسیس الشیعة» مى‌گوید: «من تاریخ وفات ابن حمزه را نمى‌دانم، فقط همین قدر مى‌دانم که وى در کربلا فوت کرد و در باغى بیرون از شهر نجف دفن شد.»

آثار و تألیفات

ابن حمزه تألیفاتی دارد که صاحب ریحانة الادب برخى از آنها را به این ترتیب ذکر مى کند:

  1. الوسیلة الى نیل الفضیلة؛ معروفترین اثر ابن حمزه کتابی است فقهی به شیوه فتوایی که شامل همه ابواب فقه است. این کتاب بر اساس‌ آنچه‌ از نامۀ علقمی‌ وزیر به‌ تاج‌الدین‌ ابن‌ صلایا برمی‌آید، از رایج‌ترین‌ کتب‌ بین‌ شیعۀ عراق‌ (به‌ خصوص‌ حلّه‌) در سدۀ ۷ ق‌. بوده‌ است‌.
  2. الثاقب فی المناقب؛ این کتاب به ذکر فضایل و معجزات انبیاء علیهم‌السلام، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت می پردازد.
  3. الرائع فی الشرائع (در فقه)
  4. الواسطة.
  5. المعجزات.
  6. مسائل‌ فی‌ الفقه.
  7. التعمیم.
  8. التنبیه.
  9. کتاب فی قضاء الصلاة.
  10. نهج العرفان الى هدایة الایمان (بنابر نظر صاحب ریاض).

ابن حمزه در نظر عالمان

  • شیخ منتجب الدین (متوفای بعد از ۵۸۵) در کتاب فهرست خود که شامل تراجم رجال بعد از شیخ طوسی است، او را چنین یاد کرده و ستوده است: شیخ امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن علی بن حمزه طوسی مشهدی، فقیه عالم واعظ او راست تصانیفی، از جمله: الوسیلة، الواسطة، الرائع فی الشرائع، المعجزات و مسائل فقهیة.
  • شیخ طبرسى نویسنده کتاب وسیله را به عنوان شیخ بزرگوار و امام علامه فقیه ناصرالشریعه، حجت الاسلام عمادالدین تعبیر آورده است.
  • صاحب ریاض در جلد پنجم کتاب خود در مورد او گوید: «شیخ بزرگوار امام عمادالدین ابوجعفر محمد بن على بن حمزة الطوسى المشهدى. فقیه بزرگوار و واعظ گرانمایه اى است...».[۲]
  • مرحوم سید محمدباقر موسوى خوانسارى در کتاب شریف روضات، شرح زندگى او را آورده و درباره او مى نویسد: «الوسیلة و الواسطة که هر دو از متون فقهى مى باشند، از تالیفات او هستند و خوشبختانه هر دو کتاب تاکنون باقى مانده اند و مورد استناد فقهاء ما مى باشند».

پانویس

  1. آشنایى با علوم اسلامى، مرتضی مطهری، ص ۲۹۸.
  2. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج ۵، ص ۱۲۳.

منابع