تشییع جنازه

«تشییع جنازه» یکی از آداب اسلامی و از مقدمات دفن میّت است که طی آن گروهی از مسلمین، جنازه مسلمان از دنیا رفته را بر دوش گرفته یا جمع حاملان آن را تا هنگام خاکسپاری همراهی می کنند. برای تشییع جنازه فضیلت و آدابی در روایات بیان شده است.

تشییع در لغت و اصطلاح

«تشییع» در لغت به معنای بدرقه رفتن، به قصد وداع دنبال کسی رفتن و در مراسم دفن مرده شرکت کردن را گویند. و در اصطلاح فقهی خارج شدن و رفتن دنبال جنازه میت تا زمانی که میت را در قبر می‌گذارند.

فضیلت و ثواب تشییع جنازه

برای تشییع جنازه فضیلت و ثواب زیادی در روایات بیان شده است، که به چند نمونه از آنها را می‌شود:

۱- عن رسول الله صلی الله علیه و آله فی حدیث قال: «من شَیَّعَ جنازةً فله بکلٍ خطوةٍ حتّی یرجع، مائة‌الف الف حسنة‌ و یمحی عنه مائة الف الف سیّئةً و یرفع له مائة‌الف الف درجة. فان صلّی علیها یُشیِّعَهُ فی جنازته مائة الف الف ملک. کلُّهم یستغفرون له حتی یرجع. فان شهد دفنها و‌کلّ الله به الف ملک کلُّهم یستغفرون له: حتّی یبعث من قبره». رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: کسی که جنازه‌ای را تشییع کند، هر قدمی که برمی‌دارد تا زمانی که برگردد، صدهزار هزار حسنه خواهد داشت و صد هزار هزار گناه از او محو می‌شود و صد هزار هزار درجه نزد خدا بدست می‌آورد و اگر بر میت نماز هم بخواند موقع مرگش صد هزار هزار ملائکه او را تشییع می‌کنند، که همه آنها برای او استغفار می‌کنند و اگر در دفن میت حاضر شود، خداوند صد هزار هزار فرشته را مأمور می‌کند تا روز قیامت برای او طلب مغفرت کنند».

۲- علی بن ابراهیم از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که امام فرمودند: «زمانی که مؤمن را وارد قبر کردند، به او ندا می‌شود اولین تحفه و عطای تو بهشت است و اولین تحفه و عطای کسی که تو را تشییع کرد مغفرت و بخشش اوست».

آداب و احکام تشییع جنازه

علامه حلی در کتاب «منتهی المطلب» می فرماید: یکی از مقدمات دفن، تشییع میّت است و مستحب است که اولیای میت مؤمنین را برای تشییع جنازه و نماز خبر کنند و بر مؤمنین نیز مستحب است در تشییع جنازه شرکت کنند. استحباب تشییع زمانی است که محل دفن میت از محل غسل و حنوط و کفن دور باشد. ولی اگر محل دفن میت نزدیک باشد، تشییع مستحب نیست.

در جواهر الکلام آمده است: تشییع مراتبی دارد؛ کمترین مرتبه آن به دنبال جنازه رفتن است، تا زمانی که بر او نماز بخوانند. حد وسط آن دنبال جنازه برود تا زمانی که میّت را دفن کنند و بالاترین مرتبه آن این که بعد از دفن میت توقف کند و برای او طلب استغفار کند و از خداوند بخواهد در هنگام سوال نکیر و منکر او را در عقیده‌اش ثابت قدم نگه دارد.

آداب و احکام تشییع جنازه زیاد است که چند نمونه از آن ذکر می‌شود:

1. مشایعت کننده در حال تشییع پیاده باشد و سواره بودن مکروه است.
2. پشت سر جنازه یا یکی از دو طرف جنازه سمت راست یا چپ حرکت کند و افضل این است که پشت سر جنازه حرکت کند.
3. تشییع کننده در حال خضوع و تفکر باشد و خود را به جای میّت حساب کند که او را برای دفن می‌برند و او آرزوی بازگشت به دنیا کرده و دعایش اجابت شده است.
4. حاملان جنازه «تربیع» کنند یعنی جنازه را از هر چهار گوشه بردارند و بهتر در کیفیت تربیع آن است که ابتدا سمت دوش راست میت را بر دوش راست خود بگذارد. و بعد سمت پای راست میت را بر دوش راست خود بگذارد و بعد از آن سمت پای چپ میت را بر دوش چپ بگذارد و پس از آن سمت دوش چپ میت را بر دوش چپ بگذارند.
5. کسی که جنازه را تشییع می‌کند تا هنگام گذاشتن میت در لحد به زمین ننشیند.
6. مستحب است حامل جنازه ذکر «بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آل محمد اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات» را بگوید.
7. جنازه را بر دوش حمل کنند و با ماشین و چیز دیگر حمل نکنند. مگر این که عذری مثل دور بودن مسافت داشته باشند.
8. صاحب میت پابرهنه و بدون رداء باشد. یا وضعش را بگونه ای تغییر دهد که معلوم شود عزادار است.
9. خندیدن و به لهو و لعب مشغول شدن هنگام تشییع جنازه مکروه است.
10. پشت جنازه میت آتش بردن مکروه است، مگر در شب که برداشتن چراغ مکروه نیست.
11. مشایعت کردن زنان و دویدن پشت سر جنازه میت نیز مکروه است.

تشییع جنازه در روایات

• پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگام تشییع جنازه چنین توصیه کردند: بر شما باد حفظ آرامش و وقار؛ بر شما باد آرام راه رفتن با جنازه هایتان.
• همچنین وقتى از جنازه اى گذشتند که به شدت بالا و پایین مى شد، فرمود: آرام باشید! با جنازه هایتان به آرامى حرکت کنید.
• پیامبر اکرم هرگاه در پى جنازه اى مى رفت، اندوه او را فرامى گرفت، بیشتر حدیث نفس مى کرد و کمتر سخن مى گفت.
• پیامبر اکرم به ابوذر فرمود: هرگاه در پى جنازه اى به راه افتادى، باید عقلت با تفکر و خشوع به آن مشغول شود و بدان که تو نیز به او مى پیوندى.
• امام باقر علیه السلام فرمود: هرگاه جنازه اى را تشییع مى کنى، چنان باش که انگار این تویى که بر دوشها حمل مى شوى و گویى از پروردگارت مى خواهى تو را به دنیا بازگرداند تا همچون کسى که زنده است کار کنى، زیرا که دنیا در نظر دانایان مانند سایه است.
• امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه جنازه اى را بر دوش کشیدى، تصور کن این تو هستى که بر شانه ها حمل مى شوى یا گویى از پروردگارت مى خواهى به دنیا برگردى تا دست به عمل (نیک) زنى چگونه (زندگى را) از سر مى گیرى؟ سپس فرمود: شگفتا از مردمى که رستاخیز رفتگانشان به خاطر پیوستن بازماندگانشان به آنها به تأخیر افتاده و چاووشى در میان آنها بانگ رحیل سر داده، اما آنان همچنان به بازى و تفریح سرگرمند.
• پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین تشییع کنندگان جنازه کسى است که (خدا و مرگ و پس از مرگ را) بیشتر یاد کند و کسى که تا جنازه (در گور) نهاده نشود او ننشیند و کاملترین پیمانه (ثواب) را کسى دارد که سه مرتبه (یا سه مشت) خاک روى لحد بریزد.
• امام على علیه السلام چون در تشییع جنازه اى صداى خنده مردى را شنید: گویى که مرگ را در این جهان براى دیگران رقم زده اند و انگار که حق در این دنیا بر دیگران واجب گشته است و گویى مردگانى را که مى بینیم، مسافرانى هستند که بزودى سوى ما باز مى گردند! آنان را در گورهایشان مى نهیم و میراثشان را مى خوریم، آنگونه که پندارى پس از آنها جاودان خواهیم ماند. حال آن که هدف هر بلا و حادثه اى بنیاد برافکن قرار داریم.
• امیرمؤمنان علیه السلام جنازه اى را تشییع کرد و چون در لحد نهاده شد، خانواده اش ضجه کردند و گریستند. حضرت فرمود: چرا مى گریید؟ به خدا سوگند اگر اینان آنچه را میتشان دید مى دیدند، بى گمان گریه کردن بر او را از یادشان مى برد. به سوى اینان بارها برمى گردد چندان که احدى از ایشان را باقى نگذارد.

منابع

• دانشنامه پژوهه، "تشییع"، محمدحسین بیدگلو، تاریخ بازیابی: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۲.
• میزان الحکمه، ج۱۲، "آداب تشییع جنازه"، در دسترس در سایت الشیعه، بازیابی: ۲۹ مهر ۱۳۹۲.