میرزا حسین خلیلی تهرانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(فعالیتهای اجتماعی و سیاسی)
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
حاج ميرزا حسين فرزند حاج ميرزا خليل یکی از بزرگان علما و مراجع شيعه در قرن چهاردهم هجری است. اين شيخ العلما از شاگردان صاحب جواهر، شيخ العراقين و حجة الاسلام گلپايگانی بود. هر چند مراتب علمی و درجات عاليه اجتهادش از کرسی درس شيخ اجل انصاری عايد او شد و خود چندين سال مانند آخوند خراسانی در جمله مراجع و اساتيد فقها بود.
+
'''حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی''' (۱۳۲۶-۱۲۳۰ ق)، از مدرسان و مراجع بزرگ [[شیعه|شیعه]] در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان [[شیخ محمدحسن نجفی|محمدحسن نجفی]] و [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]] است. وى نسبت به امور سیاسی و اجتماعی [[ایران]] حساس بود و یکى از رهبران اصلی نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] و از فقیهان آزادى‌خواه به شمار می رفت. احداث و [[وقف]] یک زائرسرا و دو مدرسه علمیه و قنات در [[نجف]]، از خدمات اجتماعی اوست.
 
+
{{شناسنامه عالم
 
+
|نام کامل = میرزا حسین خلیلی تهرانی
ميرزا حسين خليلى تهرانى يكى از رهبران سه گانه، از نقش آفرينان نهضت مشروطه و از فقيهان آزادى خواه در ايران بود. وى بعد از ميرزاى شيرازى از مراجع تقليد پرآوازه و بزرگ جهان تشيّع و از مُدّرسان كم نظير حوزه علميه نجف بود.  
+
|تصویر=[[پرونده:خلیلی.jpg|۲۲۰px|center]]
 
+
|زادروز =  ۱۲۳۰ قمری
و به رتق و فتق امور و مسائل شرعى مى پرداخت. اين فقيه نامدار علاوه بر مقام علمى، داراى جايگاه ويژه مردمى نيز بود.
+
|زادگاه =  [[نجف]]
 +
|وفات =  ۱۳۲۶ قمری
 +
|مدفن = نجف
 +
|اساتید =  [[شیخ محمدحسن نجفی|محمدحسن نجفی]]، [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]]، شیخ مشکور حولاوى، زین العابدین گلپایگانى،...
 +
|شاگردان = [[سید احمد کربلایی|سید احمد کربلایى]]، [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانى]]، [[شیخ علی قمی|شیخ على زاهد قمى]]، [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]]،...
 +
|آثار = ذریعة الوداد فى منتخب نجاة العباد، کتاب الاجارة، کتاب الغصب،...
 +
}}
  
 
==ولادت==
 
==ولادت==
ميرزا حسین خليلى، در محلّه قديمى «العماره» [[نجف]] اشرف در سال 1230 ه.ق، متولد شد. پدرش ميرزا خليل تهرانی (م، 1280 هـ .ق) فرزند على رازى تهرانى نجفى معروف به «ابو اطبّا» پزشك نامدار [[شیعه|شيعه]] است که [[کاظمین|كاظمين]] و [[کربلا|كربلا]] به طبابت پرداخت. وى در نجف اشرف اقامت گزيد و از مجلس درس استادانى چون [[میرزای قمی|ميرزاى قمى]] صاحب «[[قوانین الاصول (کتاب)|قوانين الاصول]]»، [[سید علی طباطبایی|سيد على طباطبايى]]، معروف به «صاحب [[ریاض المسائل (کتاب)|رياض]]» و [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شيخ جعفر كاشف الغطاء]] بهره برد و به دريافت [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روايت و [[اجتهاد]] نايل گرديد.  
+
میرزا حسین خلیلى، در محلّه قدیمى «العماره» [[نجف]] اشرف در سال ۱۲۳۰ ه.ق، متولد شد. پدرش میرزا خلیل تهرانی (م، ۱۲۸۰ هـ .ق) معروف به «ابو اطبّا» پزشک نامدار [[شیعه|شیعه]] است که در [[کاظمین|کاظمین]] و [[کربلا|کربلا]] به طبابت پرداخت. وى در نجف اشرف از مجلس درس استادانى چون [[میرزای قمی|میرزاى قمى]] و [[شیخ جعفر کاشف الغطاء|شیخ جعفر کاشف الغطاء]] بهره برد و به دریافت [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت و [[اجتهاد]] نایل گردید.  
 
 
 
==تحصیل و استادان==
 
==تحصیل و استادان==
حسين خليلى علوم مقدّماتى را نزد پدر و برادر بزرگوارش، حاجى ملاّ على، و دروس سطح حوزوى را در محضر استادان زمان خود به پايان رسانيد و پس از فراغت از سطح، در درس خارج دانشمندان و استادان عصر خود حاضر گرديد و از محضر آنان بهره مند شد. ميرزا حسين با استفاده شبانه روزى و سعى و كوشش در راه تحصيل علم و عمل، در اندك مدّتى به درجه والاى [[اجتهاد]] نايل آمد و يكى از استوانه هاى علمى زمان خود گرديد.
+
حسین خلیلى علوم مقدّماتى را نزد پدر و برادر بزرگوارش، حاجى ملاّ على، و دروس سطح حوزوى را در محضر استادان زمان خود به پایان رسانید و پس از فراغت از سطح، در درس خارج دانشمندان و استادان عصر خود حاضر گردید و از محضر آنان بهره مند شد. میرزا حسین با استفاده شبانه روزى و سعى و کوشش در راه تحصیل علم و عمل، در اندک مدّتى به درجه والاى [[اجتهاد]] نایل آمد و یکى از استوانه هاى علمى زمان خود گردید.
 
 
اكنون به برخى از بزرگان علم كه حاجى شيخ حسين خليلى تهرانى از محضر آنان استفاده كرده و يا موفّق به دريافت [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] از آنان شده اشاره مى كنيم:
 
 
 
*[[شیخ محمدحسن نجفی|شيخ محمدحسن نجفی]] (1266 ـ 1200 هـ .ق.) صاحب «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر الكلام]]»؛ حاجى شيخ حسین تا زمان رحلت اين استاد گرانمايه از محضر وى بهره مند مى شد.
 
*[[شیخ مرتضی انصاری|شيخ مرتضى انصارى]] (1281 ـ 1214 هـ .ق.) صاحب «[[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]» و «[[مکاسب (کتاب)|مكاسب]]» است. ميرزا حسين بعد از وفات صاحب جواهر، در درس شيخ اعظم انصارى حاضر شد و تا هنگام وفات وى به استفاده خود از محضر ايشان ادامه داد.
 
*شيخ محسن فرزند محمّد خِنْفَر (1250 ـ 1176 هـ .ق.)
 
*شيخ مشكور حولاوى (متوفّاى 1272 هـ .ق.)
 
*ميرزا خليل تهرانى (1280 ـ 1180 هـ .ق.) پدر ميرزا حسین
 
*حاجى ملاّ على خليلى (1296 ـ 1226 هـ .ق.) برادر ميرزا حسین
 
*سيد اسدالله اصفهانى فرزند سيد محمدباقر (1290 ـ 1227 هـ .ق.) وى از [[مشایخ|مشايخ]] اجازه حاجى تهرانى است.
 
*زين العابدين گلپايگانى (1289 ـ 1218 هـ .ق) وى نيز از مشايخ اجازه شيخ حسين است.
 
 
 
==تدريس و شاگردان==
 
حاج شيخ حسين پس از رحلت [[شیخ مرتضی انصاری|شيخ انصارى]] ديگر در هيچ حوزه درسى حاضر نشد بلكه خود مستقلاًّ مجلس درس تشكيل داد و بر كرسى تدريس نشست. وى شاگردان و نام آوران زيادى را از زبان هاى مختلف و از اقصى نقاط جهان به دور خود جمع كرد، تا جايي كه مجلس درس او يكى از كم نظيرترين مجالس درسى حوزه [[نجف]] به شمار مى رفت. وى در تدريس شيوه خاصّى داشت. او مطالب علمى را با بيانى رسا و تعبيرى نيكو به صورت دسته بندى شده بيان مى كرد و شاگردانش را با بيان معجزه آساى خود مجذوب مى نمود. آية الله تهرانى تسلّط كاملى بر درس و طرح آراى ديگران و احاطه عجيبى بر فروع مسائل فقهيه داشت. شيوه خاص و احاطه وى باعث شده بود كه دانشوران و شاگردان بنام حوزه نجف به دور او جمع شوند و از نظرهاى وى استفاده كنند. در اواخر عمر مبارك بجز درس [[فقه]] درس ديگرى تدريس نمى كرد.
 
 
 
وى با رحلت [[میرزا محمدحسن شیرازی|ميرزاى شيرازى]] در سال (1312 هـ .ق.) يكى از چند رهبر و [[مرجعیت|مرجع]] تقليد بزرگ [[شیعه|شيعه]] در سراسر سرزمين هاى اسلامى گرديد، چنانكه در كشورهاى [[ایران|ايران]]، هند، [[عراق]] و [[لبنان]] مقلّدان و پيروان فراوانى داشت. در زمان مرجعيّت وى طلاّب علوم دينى و [[حوزه علميه|حوزه هاى علميّه]] از مجد و عظمت خاصّى برخوردار بودند.([15])
 
 
 
برخی از شاگردان و راويانى كه از منبع علم و فضيلتش سيراب گرديده و از مكتب علمى وى برخاسته اند عبارتند از:
 
 
 
1. سيد احمد كربلايى (متوفّاى 1332 هـ .ق.)
 
 
 
2. شيخ جواد شاه عبدالعظيمى (1355 ـ 1275 هـ .ق.)
 
 
 
3. سيّد حسن صدر (1354 ـ 1272 هـ .ق.)
 
 
 
4. شيخ آقا بزرگ تهرانى (1389 ـ 1293 هـ .ق.)صاحب كتاب «الذّريعة الى تصانيف الشيعة».
 
 
 
5. شيخ حسين لنكرانى (1361ـ1277هـ .ق.)
 
 
 
6. حاج آقا حسين طباطبايى قمى (1366 ـ 1282هـ .ق.)
 
 
 
7. سيّد حسين سلمى يزدى (1358 ـ 1287 هـ .ق.)
 
 
 
8. حاج ميرزا حسن حائرى (متولّد 1287 هـ .ق.)
 
 
 
9. شيخ على دامغانى (1362 ـ 1286 هـ .ق.)
 
 
 
10. ميرزا محمّدرضا كرمانى.
 
 
 
11. شيخ محمّد جواد صافى گلپايگانى (1378 ـ 1287 هـ .ق.)
 
 
 
12. سيّد محمّد عصار تهرانى (1356 ـ 1264 يا 1266 هـ .ق.)
 
 
 
13. سيّد محمّدعلى تفرشى.
 
 
 
14. ميرزا محمود شيرازى(1378ـ1291هـ .ق.)
 
 
 
15. ميرزا محمّد تهرانى (1371ـ1281 هـ .ق.)
 
 
 
16. شيخ محمّد حرزالدّين نجفى (1365 ـ 1273 هـ .ق.)صاحب معارف الرجال.
 
 
 
17. شيخ محمّدحسن كاشف الغطاء (1373 ـ 1294 هـ .ق.)
 
 
 
18. شيخ محمّدباقر آيتى بيرجندى (1352ـ1276هـ .ق.)
 
 
 
19. شيخ محمّدصالح حائرى مازندرانى (1391 ـ 1297 هـ .ق.)
 
 
 
20. سيّد نجم الحسن الكّهنوى (1360 ـ 1279هـ .ق.)
 
 
 
21. ميرزا عبدالباقى ملاّ باشى شيرازى (1354 ـ 1278 هـ .ق.)
 
 
 
22. سيّد محمّد موسوى زنجانى (1355 ـ 1284هـ .ق.)
 
 
 
23. ميرزا محمّدعلى شاه آبادى (1363 ـ 1292هـ .ق.)
 
 
 
24. سيّد شمس الدّين محمود مرعشى (1338 ـ 1279 هـ .ق.)پدر آية الله مرعشى نجفى معروف.
 
 
 
25. شيخ على زاهد قمى (1371ـ1283 هـ .ق.)
 
 
 
26. سيّد على قاضى (1366 ـ 1285 هـ .ق.)
 
 
 
27. آقا ضياءالدّين عراقى معروف به آقا ضياء (متوفّاى 1361 هـ .ق.)
 
 
 
28. شيخ محمّدرضا جرقوئى اصفهانى (1393 ـ 1305 هـ .ق.)
 
 
 
29. شيخ محمّد طالقانى (1328ـ1273 هـ .ق.)
 
 
 
30. سيّد محمّد قزوينى.
 
 
 
31. شيخ احمد كاشف الغطاء (متوفّاى
 
 
 
1344 هـ .ق.)
 
 
 
32. سيّد محمّد بن سيّد على موسوى نورى (متوفّاى 1345 هـ .ق.)
 
 
 
33. شيخ محمّدحسن آل كبّه بغدادى (متوفّاى 1336 هـ .ق.)
 
 
 
34. شيخ عبدالحسين جواهرى (متوفّاى 1273هـ .ق.)
 
 
 
35. عبدالحسين شرف الدّين عاملى (1354 ـ 1294 هـ .ق.)
 
 
 
36. شيخ غلامحسين مرندى.
 
  
37. سيّد محمّدتقى طالقانى (متوفّاى 1325هـ .ق.)
+
اکنون به برخى از بزرگان علم که حاجى شیخ حسین خلیلى تهرانى از محضر آنان استفاده کرده و یا موفّق به دریافت [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] از آنان شده اشاره مى کنیم:
  
38. سيّد احمد خوانسارى39. سيّد محمّد لواسانى (1328ـ1273 هـ .ق.)
+
*[[شیخ محمدحسن نجفی|شیخ محمدحسن نجفی]] (۱۲۶۶ ـ ۱۲۰۰ هـ .ق.) صاحب «[[جواهر الکلام (کتاب)|جواهر الکلام]]»؛ حاجى شیخ حسین تا زمان رحلت این استاد گرانمایه از محضر وى بهره مند مى شد.
 +
*[[شیخ مرتضی انصاری|شیخ مرتضى انصارى]] (۱۲۸۱ ـ ۱۲۱۴ هـ .ق.) صاحب «[[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]» و «[[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]» است. میرزا حسین بعد از وفات صاحب جواهر، در درس شیخ اعظم انصارى حاضر شد و تا هنگام وفات وى به استفاده خود از محضر ایشان ادامه داد.
 +
*شیخ محسن بن محمّد خِنْفَر (۱۲۵۰ ـ ۱۱۷۶ هـ .ق.)
 +
*شیخ مشکور حولاوى (متوفّاى ۱۲۷۲ هـ .ق.)
 +
*میرزا خلیل تهرانى (۱۲۸۰ ـ ۱۱۸۰ هـ .ق.) پدر میرزا حسین خلیلی
 +
*حاجى ملاّ على خلیلى (۱۲۹۶ ـ ۱۲۲۶ هـ .ق.) برادر میرزا حسین خلیلی
 +
*سید اسدالله اصفهانى فرزند سید محمدباقر (۱۲۹۰ ـ ۱۲۲۷ هـ .ق.) وى از [[مشایخ|مشایخ]] اجازه حاجى تهرانى است.
 +
*زین العابدین گلپایگانى (۱۲۸۹ ـ ۱۲۱۸ هـ .ق) وى نیز از مشایخ اجازه شیخ حسین است.
  
40. آقا حسين نجم آبادى (متوفّاى 1347 هـ .ق.)
+
==تدریس و شاگردان==
 +
حاج شیخ حسین پس از رحلت [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]]، مجلس درس تشکیل داد و بر کرسى تدریس نشست. وى شاگردان و نام آوران زیادى را از زبان هاى مختلف و از اقصى نقاط جهان به دور خود جمع کرد، تا جایی که مجلس درس او یکى از کم نظیرترین مجالس درسى حوزه [[نجف]] به شمار مى رفت. وی مطالب علمى را با بیانى رسا و تعبیرى نیکو به صورت دسته بندى شده بیان مى کرد و شاگردانش را با بیان معجزه آساى خود مجذوب مى نمود. آیة الله تهرانى تسلّط کاملى بر درس و طرح آراى دیگران و احاطه عجیبى بر فروع مسائل فقهیه داشت. شیوه خاص و احاطه وى باعث شده بود که دانشوران و شاگردان بنام حوزه نجف به دور او جمع شوند و از نظرهاى وى استفاده کنند. در اواخر عمر مبارک بجز درس [[فقه]] درس دیگرى تدریس نمى کرد.  
  
41. شيخ عبّاس آل كاشف الغطاء (1373 ـ 1253هـ .ق.)
+
وى با رحلت [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزاى شیرازى]] در سال (۱۳۱۲ هـ .ق.) یکى از چند رهبر و [[مرجعیت|مرجع]] تقلید بزرگ [[شیعه|شیعه]] در سراسر سرزمین هاى اسلامى گردید، چنانکه در کشورهاى [[ایران|ایران]]، هند، [[عراق]] و [[لبنان]] مقلّدان و پیروان فراوانى داشت. در زمان مرجعیت وى طلاّب علوم دینى و [[حوزه علمیه|حوزه هاى علمیه]] از مجد و عظمت خاصّى برخوردار بودند.
  
42. شيخ شريف جواهرى (متوفّاى 1314 هـ ق.)
+
برخی از شاگردان و راویانى که از منبع علم و فضیلتش سیراب گردیده و از مکتب علمى وى برخاسته اند عبارتند از:
  
43. سيّد صادق طالقانى (1372ـ1291هـ .ق.)([17])
+
* [[سید احمد کربلایی|سید احمد کربلایى]] (متوفّاى ۱۳۳۲ هـ .ق.)
 +
* شیخ جواد شاه عبدالعظیمى (۱۳۵۵ ـ ۱۲۷۵ هـ .ق.)
 +
* [[سید حسن صدر|سید حسن صدر]] (۱۳۵۴ ـ ۱۲۷۲ هـ .ق.)
 +
* [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانى]] (۱۳۸۹ ـ ۱۲۹۳ هـ .ق.) صاحب کتاب «[[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذّریعة]]».
 +
* [[سید حسین طباطبائی قمی|آقا حسین طباطبایى قمى]] (۱۳۶۶ ـ ۱۲۸۲هـ .ق.)
 +
* [[محمد جواد صافی گلپایگانی|شیخ محمدجواد صافى گلپایگانى]] (۱۳۷۸ ـ ۱۲۸۷ هـ .ق.)
 +
* سید محمد عصار تهرانى (۱۳۵۶ ـ ۱۲۶۴ یا ۱۲۶۶ هـ .ق.)
 +
* شیخ محمد حرزالدین نجفى (۱۳۶۵ ـ ۱۲۷۳ هـ .ق.) صاحب معارف الرجال.
 +
* شیخ محمدباقر آیتى بیرجندى (۱۳۵۲ـ۱۲۷۶هـ .ق.)
 +
* میرزا عبدالباقى ملاّ باشى شیرازى (۱۳۵۴ ـ ۱۲۷۸ هـ .ق.)
 +
* [[آیت الله محمدعلی شاه آبادی|میرزا محمّدعلى شاه آبادى]] (۱۳۶۳ ـ ۱۲۹۲هـ .ق.)
 +
* سید شمس الدین محمود مرعشى (۱۳۳۸ ـ ۱۲۷۹ هـ .ق.) پدر آیة الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشى نجفى]].
 +
* [[شیخ علی قمی|شیخ على زاهد قمى]] (۱۳۷۱ـ۱۲۸۳ هـ .ق.)
 +
* [[سید علی آقا قاضی|سید على قاضى]] (۱۳۶۶ ـ ۱۲۸۵ هـ .ق.)
 +
* [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]] معروف به آقا ضیاء (متوفّاى ۱۳۶۱ هـ .ق.)
 +
* شیخ محمد طالقانى (۱۳۲۸ـ۱۲۷۳ هـ .ق.)
 +
* شیخ احمد کاشف الغطاء (متوفّاى ۱۳۴۴ هـ .ق.)
 +
* شیخ محمدحسن آل کبّه بغدادى (متوفّاى ۱۳۳۶ هـ .ق.)
 +
* سید محمد لواسانى (۱۳۲۸ـ۱۲۷۳ هـ .ق.)
 +
* آقا حسین نجم آبادى (متوفّاى ۱۳۴۷ هـ .ق.)
 +
* شیخ شریف جواهرى (متوفّاى ۱۳۱۴ هـ ق.).
  
== آثار و تألیفات ==
+
==آثار و تألیفات==
از اين عالم وارسته آثار ارزشمندى به صورت مكتوب و خطی برجاى مانده است. وى در [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[علم رجال|رجال]] نوشته هاى زيادى داشته كه منتشر نشده و يا در بين اهل فن متداوّل نيست. از جمله آثار چاپى وى كتاب «ذريعة الوداد فى منتخب نجاة العباد»، شرحی است به زبان عربى بر کتاب «نجاة العباد» [[شیخ محمدحسن نجفی|محمدحسن نجفی]]، كه در ابتدا در بمبئىِ هند و بعد در ايران مكرّراً به چاپ رسيده است.  
+
از این عالم وارسته آثار ارزشمندى به صورت مکتوب و خطی برجاى مانده است. وى در [[فقه]]، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[علم رجال|رجال]] نوشته هاى زیادى داشته که منتشر نشده و یا در بین اهل فن متداوّل نیست. از جمله آثار چاپى وى کتاب «ذریعة الوداد فى منتخب نجاة العباد»، شرحی است به زبان عربى بر کتاب «نجاة العباد» [[شیخ محمدحسن نجفی|محمدحسن نجفی]]، که در ابتدا در بمبئىِ هند و بعد در ایران مکرّراً به چاپ رسیده است.  
  
از آثار به چاپ نرسيده وى مى توان اين چنين نام برد: كتاب الاجارة، كتاب الغصب، حاشيه بر بعضى رسائل، جزواتى در بيع و خيارات.
+
از آثار به چاپ نرسیده وى مى توان این چنین نام برد: کتاب الاجارة، کتاب الغصب، حاشیه بر بعضى رسائل، جزواتى در بیع و خیارات.
  
در مورد آثار خطى وى صاحب «[[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذّريعة]]» مى فرمايد: ... اكثر نوشته هاى خطى حاجى شيخ حسين تهرانى در نزد شاگردش حاجى شيخ محمدتقى گركانى [گلپايگانى] موجود است.
+
در مورد آثار خطى وى صاحب «[[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذّریعة]]» مى فرماید: ... اکثر نوشته هاى خطى حاجى شیخ حسین تهرانى در نزد شاگردش حاجى شیخ محمدتقى گرکانى [گلپایگانى] موجود است.
  
 
برخی [[فتوا|فتواهای]] خلیل تهرانی، همراه با فتاوای بعضی علمای دیگر، در کتاب مجمع الرسائل در ۱۳۳۱ ق. در تهران چاپ شده است. همچنین تقریراتی از دروس او را شاگردانش نوشته اند. وی بر کتاب های بسیاری [[تقریظ]] نوشته است.
 
برخی [[فتوا|فتواهای]] خلیل تهرانی، همراه با فتاوای بعضی علمای دیگر، در کتاب مجمع الرسائل در ۱۳۳۱ ق. در تهران چاپ شده است. همچنین تقریراتی از دروس او را شاگردانش نوشته اند. وی بر کتاب های بسیاری [[تقریظ]] نوشته است.
سطر ۱۲۸: سطر ۶۹:
 
'''آثار عمرانى:'''
 
'''آثار عمرانى:'''
  
از جمله آثار عمرانى وى دو مدرسه علميّه در [[نجف]] اشرف است كه يكى مدرسه كوچك حاج شيخ حسين تهرانى است، مشتمل بر دو طبقه كه داراى 18 حجره است و در محله «العمارة» نجف قرار دارد. مدرسه دوم كه مدرسه بزرگ حاجى تهرانى و معروف به مدرسه قطب است. اين مدرسه علميّه داراى 50 حجره براى اهل علم و فضل و طلاّب علوم دينى در محله «العمارة» و در خيابان عقدالسّلام قرار دارد.  
+
از جمله آثار عمرانى وى دو مدرسه علمیه در [[نجف]] اشرف است که یکى مدرسه کوچک حاج شیخ حسین تهرانى است، مشتمل بر دو طبقه که داراى ۱۸ حجره است و در محله «العمارة» نجف قرار دارد. مدرسه دوم که مدرسه بزرگ حاجى تهرانى و معروف به مدرسه قطب است. این مدرسه علمیه داراى ۵۰ حجره براى اهل علم و فضل و طلاّب علوم دینى در محله «العمارة» و در خیابان عقدالسّلام قرار دارد.  
  
از آثار ارزشمند ديگر وى، زيرسازى [[مسجد سهله]] و [[مسجد کوفه|مسجد كوفه]]، ساخت زائرسراى بزرگ براى زائران و احداث چاه آب براى ساكنان شهر نجف است.
+
از آثار و خدمات ارزشمند دیگر وى، زیرسازى [[مسجد سهله]] و [[مسجد کوفه|مسجد کوفه]]، ساخت زائرسراى بزرگ براى زائران و احداث چاه آب براى ساکنان شهر نجف است.
  
 
'''همراهی با مشروطیت:'''
 
'''همراهی با مشروطیت:'''
  
حاجى تهرانى از بدو نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] همراه با دانشوران بزرگ ايرانى مقيم [[عراق]] به خصوص [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] (1329 ـ 1255هـ .ق.) و [[شیخ عبدالله مازندرانی|شيخ عبدالله مازندرانى]] (متوفّاى 1330هـ .ق.) در به ثمر رسانيدن نهضت، نقش بسزايى داشته است. در واقع مى توان گفت آية الله خليلى تهرانى يكى از اركان و رهبران سه گانه اين قيام بود كه براى پيروزى آن از هيچ كوششى دريغ نورزيد. وى در بحران مشروطه در مدرسه بزرگ معروف خود در [[نجف]]، محافل و مجالس متعددى را از ايرانيان و عثمانى ها تشكيل مى داد و كارهاى مورد نياز نهضت را بررسى و گوشزد مى كرد.
+
حاجى تهرانى از بدو نهضت [[مشروطیت|مشروطه]] همراه با دانشوران بزرگ ایرانى مقیم [[عراق]] به خصوص [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] (۱۳۲۹ ـ ۱۲۵۵هـ .ق.) و [[شیخ عبدالله مازندرانی|شیخ عبدالله مازندرانى]] (متوفّاى ۱۳۳۰هـ .ق.) در به ثمر رسانیدن نهضت، نقش بسزایى داشته است. در واقع مى توان گفت آیة الله خلیلى تهرانى یکى از ارکان و رهبران سه گانه این قیام بود که براى پیروزى آن از هیچ کوششى دریغ نورزید. وى در بحران مشروطه در مدرسه بزرگ معروف خود در [[نجف]]، محافل و مجالس متعددى را از ایرانیان و عثمانى ها تشکیل مى داد و کارهاى مورد نیاز نهضت را بررسى و گوشزد مى کرد.
  
اين [[فقیه|فقيه]] آزاديخواه همراه با رهبران ديگر، هوادارى خود را به نهضت، با صدور اعلاميه هاى مشترك، نامه، [[فتوا]] و سخنرانى به مردم [[ایران|ايران]] ابلاغ و آنها را به ايستادگى در برابر دربار مستبد قاجار تشويق مى نمود. براى اطّلاع بيشتر، به يكى از اعلاميه هاى مشترك كه اركان سه گانه نجف ذيل آن را امضاء كرده اند اشاره مى كنيم: «بسم الله الرحمن الرحيم؛ به عموم ملّت ايران حكم خدا را اعلام مى داريم: اليوم همّت در دفع اين سفاك جبّار و دفاع از نفوس و اعراض و اموال مسلمين از اهم واجبات و دادن ماليات به گماشتگان او از اعظم محرمات و بذل جهد در استحكام و استقرار مشروطيت، به منزله جهاد در راه امام زمان ارواحنا فداه و سر مويى مخالفت و مسامحه به منزله خذلان و محاربه با آن حضرت (صلوت الله عليه) است. اعاذنا الله و المسلمين من ذلك (محمّدكاظم خراسانى، ميرزا حسين ميرزا خليل، شيخ عبدالله مازندرانى)».
+
این [[فقیه|فقیه]] آزادیخواه همراه با رهبران دیگر، هوادارى خود را به نهضت، با صدور اعلامیه هاى مشترک، نامه، [[فتوا]] و سخنرانى به مردم [[ایران|ایران]] ابلاغ و آنها را به ایستادگى در برابر دربار مستبد قاجار تشویق مى نمود. براى اطّلاع بیشتر، به یکى از اعلامیه هاى مشترک که ارکان سه گانه نجف ذیل آن را امضاء کرده اند اشاره مى کنیم: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ به عموم ملّت ایران حکم خدا را اعلام مى داریم: الیوم همّت در دفع این سفاک جبّار و دفاع از نفوس و اعراض و اموال مسلمین از اهم واجبات و دادن مالیات به گماشتگان او از اعظم محرمات و بذل جهد در استحکام و استقرار مشروطیت، به منزله جهاد در راه امام زمان ارواحنا فداه و سر مویى مخالفت و مسامحه به منزله خذلان و محاربه با آن حضرت (صلوت الله علیه) است. اعاذنا الله و المسلمین من ذلک (محمّدکاظم خراسانى، میرزا حسین میرزا خلیل، شیخ عبدالله مازندرانى)».
  
تأسيس مجلس شوراى ملّى و صدور حكم شرعى برخى از قوانين از زحمات اين بزرگواران است. زمانى كه مجلس منعقد گرديد، آخوند به همراه حاجى تهرانى و مازندرانى، با صدور احكام و فرامينى، پيوسته تعليمات لازمه را به نمايندگان مجلس، براى تهيه و تصويب قوانين مهمّى كه در آن موقع در ايران موجود نبود، صادر مى كردند. يكى از آن قوانين مهم، قانون مربوط به داشتن يك ارتش مجهز و برقرارى تعليمات نظامى و تأسيس مدارس نو و بانك ملّى است كه عالمان بزرگ نجف حكم شرعى در اين خصوص را صادر مى كردند و مجلس هم در مقام و متابعت از آن احكام برمى آمد.
+
تأسیس مجلس شوراى ملّى و صدور حکم شرعى برخى از قوانین از زحمات این بزرگواران است. زمانى که مجلس منعقد گردید، آخوند به همراه حاجى تهرانى و مازندرانى، با صدور احکام و فرامینى، پیوسته تعلیمات لازمه را به نمایندگان مجلس، براى تهیه و تصویب قوانین مهمّى که در آن موقع در ایران موجود نبود، صادر مى کردند. یکى از آن قوانین مهم، قانون مربوط به داشتن یک ارتش مجهز و برقرارى تعلیمات نظامى و تأسیس مدارس نو و بانک ملّى است که عالمان بزرگ نجف حکم شرعى در این خصوص را صادر مى کردند و مجلس هم در مقام و متابعت از آن احکام برمى آمد.
  
رهبران نهضت مشروطه اهداف خود را درباره نهضت در چند جا از اعلاميه هاى خود عبارت از: فريضه بزرگ [[امر به معروف و نهی از منكر|امر به معروف و نهى از منكر]]، رفع [[ظلم]] و ستم از مردم، كمك به مظلومان و اجراى فرامين الاهى و حفظ پايه اسلام بيان مى كردند، و با اين اهداف دست به قيام مى زدند؛ امّا دست هاى پنهان خارجى و ايادى داخلى به علّت بى تجربگى هواداران مشروطه و كسانى كه به ظاهر از نهضت هوادارى مى كردند، از درون به كارهاى ناروا دامن زدند، تا جايى كه ميرزا حسين خليلى و مراجع ديگر را آزرده خاطر كردند و در نتيجه اين بزرگان از كارهايى كه براى نهضت كرده بودند، خرسند نبودند.
+
رهبران نهضت مشروطه اهداف خود را درباره نهضت در چند جا از اعلامیه هاى خود عبارت از: فریضه بزرگ [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهى از منکر]]، رفع [[ظلم]] و ستم از مردم، کمک به مظلومان و اجراى فرامین الاهى و حفظ پایه اسلام بیان مى کردند، و با این اهداف دست به قیام مى زدند؛ امّا دست هاى پنهان خارجى و ایادى داخلى به علّت بى تجربگى هواداران مشروطه و کسانى که به ظاهر از نهضت هوادارى مى کردند، از درون به کارهاى ناروا دامن زدند، تا جایى که میرزا حسین خلیلى و مراجع دیگر را آزرده خاطر کردند و در نتیجه این بزرگان از کارهایى که براى نهضت کرده بودند، خرسند نبودند.
  
دراين باره يكى از مورّخان نهضت مى نويسد: اگر چه اين بزرگوار [شيخ حسين خليلى] مشروطه خواه بود، ولى هرگز راضى به هرج و مرج و اين وضع نبود و اگر مطّلع بر مقاصد فرنگى مآب ها و اشخاص مفسد مى شد، اصلاً مشروطيت را اجازه و اذن نمى داد.
+
دراین باره یکى از مورّخان نهضت مى نویسد: اگر چه این بزرگوار [شیخ حسین خلیلى] مشروطه خواه بود، ولى هرگز راضى به هرج و مرج و این وضع نبود و اگر مطّلع بر مقاصد فرنگى مآب ها و اشخاص مفسد مى شد، اصلاً مشروطیت را اجازه و اذن نمى داد.
  
==ويژگى‌هاى اخلاقى==
+
==ویژگى‌هاى اخلاقى==
آية الله خليلى تهرانى علاوه بر اين كه از نظر علمى و [[فقه|فقهى]] در مرتبه بالايى قرار داشت، از نظر [[اخلاق|اخلاقى]] و مقامات معنوى نيز از جايگاه ويژه اى برخوردار بود. در اكثر فضايل اخلاقى مى توان وى را از سرآمدان روزگار به شمار آورد.
+
آیة الله خلیلى تهرانى علاوه بر این که از نظر علمى و [[فقه|فقهى]] در مرتبه بالایى قرار داشت، از نظر [[اخلاق|اخلاقى]] و مقامات معنوى نیز از جایگاه ویژه اى برخوردار بود. در اکثر فضایل اخلاقى مى توان وى را از سرآمدان روزگار به شمار آورد.
  
وى اخلاقى نيكو، نفسى كريم و سخاوتمند و سيمايى زيبا داشت و از نظر همنشينى، خوش محضر، باوقار و با متانت، [[تواضع|متواضع]] و بذله گو بود. از صفات بارز او مى توان به رسيدگى به فقرا اشاره كرد. وى از نزديك به فقيران و درماندگان سركشى مى نمود و به درد دل آنها گوش مى داد و احتياجات آنان را بر طرف مى كرد. در [[تقوا|پرهيزكارى]]، كثرت [[عبادت]] و [[صبر]] بر طاعات در ميان عالمان زبانزد بود.
+
وى اخلاقى نیکو، نفسى کریم و سخاوتمند و سیمایى زیبا داشت و از نظر همنشینى، خوش محضر، باوقار و با متانت، [[تواضع|متواضع]] و بذله گو بود. از صفات بارز او مى توان به رسیدگى به فقرا اشاره کرد. وى از نزدیک به فقیران و درماندگان سرکشى مى نمود و به درد دل آنها گوش مى داد و احتیاجات آنان را بر طرف مى کرد. در [[تقوا|پرهیزکارى]]، کثرت [[عبادت]] و [[صبر]] بر طاعات در میان عالمان زبانزد بود.
  
در انجام عبادات مربوط به [[مسجد کوفه|مسجد كوفه]] و [[مسجد سهله]] اهتمام مى ورزيد و هر ساله دهه آخر ماه مبارك [[ماه رمضان|رمضان]] را در مسجد كوفه [[اعتکاف|معتكف]] مى شد. در اغلب زيارات مخصوصه از [[نجف]] تا [[کربلا|كربلا]] پياده مى رفت. به [[نماز]] چنان اهميّت مى داد كه وقتى بر او وارد مى شدى، او را نمى ديدى مگر در حال قيام و سجود. قبل از فريضه يا بعد از آن دائم در نماز بود و هيچ وقت [[زیارت عاشورا|زيارت عاشورا]] در بين الطلوعين از وى ترك نمى شد. اهميّت زيادى به خواندن دعاى سيفى كه از [[امام علی علیه السلام|امام على]] (عليه السلام) روايت شده مى داد. از [[تلاوت قرآن]] غفلت نمى ورزيد.
+
در انجام عبادات مربوط به [[مسجد کوفه|مسجد کوفه]] و [[مسجد سهله]] اهتمام مى ورزید و هر ساله دهه آخر ماه مبارک [[ماه رمضان|رمضان]] را در مسجد کوفه [[اعتکاف|معتکف]] مى شد. در اغلب زیارات مخصوصه از [[نجف]] تا [[کربلا|کربلا]] پیاده مى رفت. به [[نماز]] چنان اهمیت مى داد که وقتى بر او وارد مى شدى، او را نمى دیدى مگر در حال قیام و سجود. قبل از فریضه یا بعد از آن دائم در نماز بود و هیچ وقت [[زیارت عاشورا|زیارت عاشورا]] در بین الطلوعین از وى ترک نمى شد. اهمیت زیادى به خواندن دعاى سیفى که از [[امام علی علیه السلام|امام على]] (علیه السلام) روایت شده مى داد. از [[تلاوت قرآن]] غفلت نمى ورزید.
 +
 
 +
[[حاج شیخ عباس قمی|محدث قمی]] که محضر او را در [[عتبات عالیات|عتبات]] درک نموده، در مورد ایشان چنین می نویسد: «او از شیوخ جلیل القدر زمان خویش بود. وی افقه فقهای عصر خود به حساب آمد، ... در کارها همیشه جانب عدالت را پیش می گرفت. او دانشمندی پر کار و با حوصله و صبور بود. در پرهیزکاری، کثرت بندگی و صبر بر طاعات مشهور بود و به لطف حق از عمری طولانی برخوردار گشت».  
  
 
==وفات==
 
==وفات==
آن [[فقیه|فقيه]] نامدار و مرد سياست و ديانت، در اوج [[مشروطیت|مشروطيت]] ايران كه يكى از رهبران با نفوذ آن بود، در بين الطّلوعين روز جمعه دهم [[ماه شوال|شوّال]] سال 1326 هـ .ق. هنگامى كه در [[مسجد سهله]] مشغول عبادت پروردگار بود، جان به جان آفرين تسليم كرد. پس از رحلت ایشان، برخى از طرفداران جنبش مشروطيت و نويسندگان بر اين باور بودند كه وى را به زهر مسموم كرده اند. از اين رو وى را به القاب شهيد اكبر و ذبيح عظيم ياد مى كردند.
+
آن [[فقیه|فقیه]] نامدار و مرد سیاست و دیانت، در اوج [[مشروطیت|مشروطیت]] ایران که یکى از رهبران با نفوذ آن بود، در بین الطّلوعین روز جمعه دهم [[ماه شوال|شوّال]] سال ۱۳۲۶ هـ .ق. هنگامى که در [[مسجد سهله]] مشغول عبادت پروردگار بود، جان به جان آفرین تسلیم کرد. پس از رحلت ایشان، برخى از طرفداران جنبش مشروطیت و نویسندگان بر این باور بودند که وى را به زهر مسموم کرده اند. از این رو وى را به القاب شهید اکبر و ذبیح عظیم یاد مى کردند.
 
 
پيكر مطهّر حاج شيخ حسين را پس از [[غسل]] در [[فرات]] و انجام بقيه مراسم وارد [[مسجد کوفه|مسجد كوفه]] كردند و بعد از طواف به دور قبر [[مسلم بن عقیل|مسلم بن عقيل]] بر شانه طلاّب علوم دينى و ساير شيفتگان ولايت و امامت به [[نجف]] حمل نمودند. پس از طواف دادن پيكر اين عالم بزرگ به دور قبر مطهّر حضرت على(عليه السلام) و اقامه نماز بر او توسط شيخ محمّد خليلى، در ميان غم و اندوه دوستداران اهل بيت(عليهم السلام) در محله «العماره» نجف در مكانى كه متّصل به مدرسه معروف قطب است و قبلاً براى محلّ دفن خويش تعيين نموده بود، به خاك سپرده شد. با درگذشت وى بازار تهران و شهرهاى ديگر ايران هم زمان با شهرهاى عراق، تعطيل و مردم در مساجد و تكايا به عزا نشستند و شاعران در رثاى وى مرثيه سرودند.([33]) روحش شاد و يادش گرامى باد.
 
 
 
 
 
[1]. نقباء البشر، آقا بزرگ تهرانى، ج 2، ص 573ماضى النجف و حاضرها، آل محبوبه، ج 2، ص 226معارف الرجال، محمّد حرزالدّين، ج 1، ص 276.
 
 
 
[2]. اعيان الشيعة، سيّد محسن امين، ج 6، ص 336 ـ 337معجم المؤلفين، عمررضا كحاله، ج 4، ص 124معارف الرجال، ج 1، ص 300 ـ 301ماضى النجف و حاضرها، آل محبوبه، ج 2، ص 230 ـ 232معجم رجال الفكر و الادب فى النجف، محمّدهادى امينى، ج 2، ص 518 ـ 519شرح حال رجال ايران، مهدى بامداد، ج 1، ص 489دايرة المعارف تشيّع، زير نظر سيّد كمال حاج سيّد جوادى، ج 5، ص 185شرح زندگانى من، عبدالله مستوفى، ج 1، ص 530 ـ 531فوائد الرضوية، شيخ عبّاس قمى، ص 293 ـ 294.
 
 
 
[3]. معارف الرجال، ج 1، ص 301.
 
 
 
[4]. كلمه طيّبه، محدّث نورى، چاپ تهران، ص 373 ـ 375فوائدالرضوية، 293 و 294.
 
 
 
[5]. فوائد الرضوية، ص 293.
 
 
 
[6]. كلمه طيبه، ص 373 و 374.
 
 
 
[7]. اعيان الشيعة، ج 6، ص 10نقباء البشر، ج 2، ص 573.
 
 
 
[8]. معارف الرجال، ج 1، ص 279ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 226زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 289ريحانة الادب، محمّدعلى مدرّس، ج 2، ص 159.
 
 
 
[9]. معارف الرجال، ج 1، ص 279دائرة المعارف تشيّع، ج 7، ص 286 و 251فوائد الرضوية، ص 374زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 211.
 
 
 
[10]. ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 226زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 259.
 
 
 
[11]. فوائد الرضوية، ص 292.
 
 
 
[12]. ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 227نقباء البشر، ج 2، ص 573زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 288ـ 289.
 
 
 
[13]. زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 289نقباء البشر، ج 2، ص 575.
 
 
 
[14]. نقباء البشر، آقا بزرگ تهرانى، ج 2، ص 575فوائدالرضوية، شيخ عبّاس قمى، ص 195زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، مرتضى انصارى، ص 289.
 
 
 
[15]. نقباء البشر، ج 2، ص 573 ـ 574زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 289معارف الرجال، ج 1، ص 276ريحانة الادب، ج 2، ص 159اعيان الشيعة، ج 6، ص 10ماضى النجف و حاضرهاى، ج 2، ص 280.
 
 
 
[16]. نقباء البشر، ج 2، ص 574 و 575 ـ 576معارف الرجال، ج 1، ص 276ريحانةالادب، ج 2، ص 160ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 226معجم رجال الفكر و الادب فى النجف، محمّدهادى امينى، ج 2، ص 518زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 289.
 
 
 
[17]. اعيان الشيعة، ج 6، ص 10تراجم الرجال، ج 1 و ج 2، ص 342 و 343معارف الرجال، ج 1، ص 280اثر آفرينان، زير نظر حاج سيّد جوادى، ج 2، ص 358 و 359زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، در صفحات مختلفالمسلسلات فى الاجازات، سيّد محمود مرعشى، ج 2، ص 7 و 42 و 52 و 76 ـ 77 و 103 و 126 و 147 و 160 و 191 و 193 و 235 و 240 و 241 و 263 و 266 و 270 و 290 و 379 و 383 و 414 و 416 ـ 417 و 422 و 439 ـ 440مجله نور علم، ش 9، سال 1364ش، ص 128شهاب شريعت، على رفيعى، ص 102 و 104 و 155 و 161 ـ 162 و 165ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 228نقباءالبشر، ج 2، ص 574.
 
 
 
[18]. الذّريعة، ج 10، ص 33معجم رجال الفكر و الادب فى النجف، محمّدهادى امينى، ج 2، ص 518اعيان الشيعة، ج 6، ص 10ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 227نقباء البشر، ج 2، ص 575.
 
 
 
[19]. نقباء البشر، ج 2، ص 575.
 
 
 
[20]. انتخاب اين نام به اين علّت است كه قبلاً عرصه اين ساختمان از آن شخصى به نام سيّد على قطب بود كه حاجى شيخ حسين آن را خريدارى نمود و تبديل به مدرسه كردولى باز به نام اولى آن شهرت دارد.
 
 
 
[21]. ماضى النجف و حاضرها، ج 1، ص 134 ـ 136 و ج 2، ص 228معارف الرجال، ج 1، ص 280، نقباء البشر، ج 2، ص 575.
 
 
 
[22]. زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 348 ـ 349مرگى در نور، عبدالحسين مجيد كفائى.
 
 
 
[23]. مرگى در نور، ص 93.
 
 
 
[24]. در تاريخچه نهضت مشروطه، گفتار مشروحى در مقالههاى «گلشن ابرار» بيان شده بنابراين در اين نوشتار از توضيحات بيشتر صرفنظر شده است.
 
 
 
[25]. نقباء البشر، ج 2، ص 575ريحانة الادب، ج 2، ص 160ماضى النجف و حاضرها، ج 1، ص 136.
 
 
 
[26]. تاريخ بيدارى ايرانيان، ناظمالاسلام كرمانى، ج 5، ص 353ىمرگى در نور، ص 141.
 
 
 
[27]. تشيّع و مشروطيت در ايران، عبدالهادى حائرى، ص 109 و 108.
 
 
 
[28]. به نقل از كتاب مرگى در نور، ص 194.
 
 
 
[29]. همان.
 
 
 
[30]. معارف الرجال، ج 1، ص 278دائرة المعارف تشيّع، ج 7، ص 251تشيّع و مشروطيت در ايران، ص 123.
 
 
 
[31]. تاريخ بيدارى ايرانيان، ج 4، ص 238.
 
 
 
[32]. همان، ص 246دائرة المعارف تشيّع، ج 7، ص 251مرگى در نور به نقل از حيوة الاسلام، ص 93.
 
 
 
[33]. معارف الرجال، ج 1، ص 281نقباء البشر، ج 2، ص 576اعيانالشيعة، ج 6، ص 10زندگانى و شخصيّت شيخ انصارى، ص 289.
 
 
 
[34]. معارف الرجال، ج 1، ص 282ماضى النجف و حاضرها، ج 2، ص 228.
 
 
 
محدث قمی که محضر او را در عتبات درک نموده، در مورد صاحب ترجمه چنين می نويسد: کان افقه علماء عصره و اعد لهم، في فهم کلمات الفقها لم یر مثله في اعتدال السليقه... و کان صبورا علی الطاعات و عمر عمرا طويلا... تهرانی از شيوخ جليل القدر زمان خويش بود. وی افقه فقهای عصر خود به حساب آمد،در حسن ضبط و فهم قول فقها به مانند او کمتر ديده شد. تهرانی در بيان مسائل فقهی روشی معتدل داشت. در کارها هميشه جانب عدالت را پيش می گرفت. او دانشمندی پر کار و با حوصله و صبور بود. در پرهيزکاری، کثرت بندگی و صبر بر طاعات مشهور بود و به لطف حق از عمری  طولانی برخوردار گشت. ميرزا حسين تهرانی معاصر با ميرزای بزرگ بود. او در رأس حوزه نجف از اساتيد علما بود و در شهر نجف چند باب مدرسه بنا نمود. تهرانی با وجود اشتغال زياد و کبر سن از مراسم دعا در مسجد کوفه و سهله  غفلت ننمود. ارادتی کامل و خلوصی وافر به اوليای خدا مخصوصا حضرت صاحب الامر عليه السلام داشت و هميشه در جمله منتظرين بود. سرانجام اين عالم ربانی و آيت سبحانی در شب جمعه (در مسجد سهله) در حال ارتباط با معبود جان سپرد و به سوی معبود خويش شتافت. مدفن او جنب مدرسه خود اوست. روان همگان شاد.
 
  
 +
پیکر مطهر ایشان در محله «العماره» [[نجف]] در مکانى که متّصل به مدرسه معروف قطب است و قبلاً براى محلّ دفن خویش تعیین نموده بود، به خاک سپرده شد.
 
==منابع==
 
==منابع==
منبع:سایت اندیشمندان اسلامی
 
  
کتاب:گلشن ابرار-نورالدّين على لو
+
* [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، نویسنده: نورالدین على‌لو.
 +
* سایت شعائر.
  
سايت شعائر
 
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]

نسخهٔ ‏۱۶ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۱

حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی (۱۳۲۶-۱۲۳۰ ق)، از مدرسان و مراجع بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان محمدحسن نجفی و شیخ انصارى است. وى نسبت به امور سیاسی و اجتماعی ایران حساس بود و یکى از رهبران اصلی نهضت مشروطه و از فقیهان آزادى‌خواه به شمار می رفت. احداث و وقف یک زائرسرا و دو مدرسه علمیه و قنات در نجف، از خدمات اجتماعی اوست.

۲۲۰px
نام کامل میرزا حسین خلیلی تهرانی
زادروز ۱۲۳۰ قمری
زادگاه نجف
وفات ۱۳۲۶ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

محمدحسن نجفی، شیخ انصارى، شیخ مشکور حولاوى، زین العابدین گلپایگانى،...

شاگردان

سید احمد کربلایى، آقا بزرگ تهرانى، شیخ على زاهد قمى، آقا ضیاءالدین عراقى،...

آثار

ذریعة الوداد فى منتخب نجاة العباد، کتاب الاجارة، کتاب الغصب،...


ولادت

میرزا حسین خلیلى، در محلّه قدیمى «العماره» نجف اشرف در سال ۱۲۳۰ ه.ق، متولد شد. پدرش میرزا خلیل تهرانی (م، ۱۲۸۰ هـ .ق) معروف به «ابو اطبّا» پزشک نامدار شیعه است که در کاظمین و کربلا به طبابت پرداخت. وى در نجف اشرف از مجلس درس استادانى چون میرزاى قمى و شیخ جعفر کاشف الغطاء بهره برد و به دریافت اجازه روایت و اجتهاد نایل گردید.

تحصیل و استادان

حسین خلیلى علوم مقدّماتى را نزد پدر و برادر بزرگوارش، حاجى ملاّ على، و دروس سطح حوزوى را در محضر استادان زمان خود به پایان رسانید و پس از فراغت از سطح، در درس خارج دانشمندان و استادان عصر خود حاضر گردید و از محضر آنان بهره مند شد. میرزا حسین با استفاده شبانه روزى و سعى و کوشش در راه تحصیل علم و عمل، در اندک مدّتى به درجه والاى اجتهاد نایل آمد و یکى از استوانه هاى علمى زمان خود گردید.

اکنون به برخى از بزرگان علم که حاجى شیخ حسین خلیلى تهرانى از محضر آنان استفاده کرده و یا موفّق به دریافت اجازه از آنان شده اشاره مى کنیم:

  • شیخ محمدحسن نجفی (۱۲۶۶ ـ ۱۲۰۰ هـ .ق.) صاحب «جواهر الکلام»؛ حاجى شیخ حسین تا زمان رحلت این استاد گرانمایه از محضر وى بهره مند مى شد.
  • شیخ مرتضى انصارى (۱۲۸۱ ـ ۱۲۱۴ هـ .ق.) صاحب «رسائل» و «مکاسب» است. میرزا حسین بعد از وفات صاحب جواهر، در درس شیخ اعظم انصارى حاضر شد و تا هنگام وفات وى به استفاده خود از محضر ایشان ادامه داد.
  • شیخ محسن بن محمّد خِنْفَر (۱۲۵۰ ـ ۱۱۷۶ هـ .ق.)
  • شیخ مشکور حولاوى (متوفّاى ۱۲۷۲ هـ .ق.)
  • میرزا خلیل تهرانى (۱۲۸۰ ـ ۱۱۸۰ هـ .ق.) پدر میرزا حسین خلیلی
  • حاجى ملاّ على خلیلى (۱۲۹۶ ـ ۱۲۲۶ هـ .ق.) برادر میرزا حسین خلیلی
  • سید اسدالله اصفهانى فرزند سید محمدباقر (۱۲۹۰ ـ ۱۲۲۷ هـ .ق.) وى از مشایخ اجازه حاجى تهرانى است.
  • زین العابدین گلپایگانى (۱۲۸۹ ـ ۱۲۱۸ هـ .ق) وى نیز از مشایخ اجازه شیخ حسین است.

تدریس و شاگردان

حاج شیخ حسین پس از رحلت شیخ انصارى، مجلس درس تشکیل داد و بر کرسى تدریس نشست. وى شاگردان و نام آوران زیادى را از زبان هاى مختلف و از اقصى نقاط جهان به دور خود جمع کرد، تا جایی که مجلس درس او یکى از کم نظیرترین مجالس درسى حوزه نجف به شمار مى رفت. وی مطالب علمى را با بیانى رسا و تعبیرى نیکو به صورت دسته بندى شده بیان مى کرد و شاگردانش را با بیان معجزه آساى خود مجذوب مى نمود. آیة الله تهرانى تسلّط کاملى بر درس و طرح آراى دیگران و احاطه عجیبى بر فروع مسائل فقهیه داشت. شیوه خاص و احاطه وى باعث شده بود که دانشوران و شاگردان بنام حوزه نجف به دور او جمع شوند و از نظرهاى وى استفاده کنند. در اواخر عمر مبارک بجز درس فقه درس دیگرى تدریس نمى کرد.

وى با رحلت میرزاى شیرازى در سال (۱۳۱۲ هـ .ق.) یکى از چند رهبر و مرجع تقلید بزرگ شیعه در سراسر سرزمین هاى اسلامى گردید، چنانکه در کشورهاى ایران، هند، عراق و لبنان مقلّدان و پیروان فراوانى داشت. در زمان مرجعیت وى طلاّب علوم دینى و حوزه هاى علمیه از مجد و عظمت خاصّى برخوردار بودند.

برخی از شاگردان و راویانى که از منبع علم و فضیلتش سیراب گردیده و از مکتب علمى وى برخاسته اند عبارتند از:

آثار و تألیفات

از این عالم وارسته آثار ارزشمندى به صورت مکتوب و خطی برجاى مانده است. وى در فقه، اصول و رجال نوشته هاى زیادى داشته که منتشر نشده و یا در بین اهل فن متداوّل نیست. از جمله آثار چاپى وى کتاب «ذریعة الوداد فى منتخب نجاة العباد»، شرحی است به زبان عربى بر کتاب «نجاة العباد» محمدحسن نجفی، که در ابتدا در بمبئىِ هند و بعد در ایران مکرّراً به چاپ رسیده است.

از آثار به چاپ نرسیده وى مى توان این چنین نام برد: کتاب الاجارة، کتاب الغصب، حاشیه بر بعضى رسائل، جزواتى در بیع و خیارات.

در مورد آثار خطى وى صاحب «الذّریعة» مى فرماید: ... اکثر نوشته هاى خطى حاجى شیخ حسین تهرانى در نزد شاگردش حاجى شیخ محمدتقى گرکانى [گلپایگانى] موجود است.

برخی فتواهای خلیل تهرانی، همراه با فتاوای بعضی علمای دیگر، در کتاب مجمع الرسائل در ۱۳۳۱ ق. در تهران چاپ شده است. همچنین تقریراتی از دروس او را شاگردانش نوشته اند. وی بر کتاب های بسیاری تقریظ نوشته است.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

آثار عمرانى:

از جمله آثار عمرانى وى دو مدرسه علمیه در نجف اشرف است که یکى مدرسه کوچک حاج شیخ حسین تهرانى است، مشتمل بر دو طبقه که داراى ۱۸ حجره است و در محله «العمارة» نجف قرار دارد. مدرسه دوم که مدرسه بزرگ حاجى تهرانى و معروف به مدرسه قطب است. این مدرسه علمیه داراى ۵۰ حجره براى اهل علم و فضل و طلاّب علوم دینى در محله «العمارة» و در خیابان عقدالسّلام قرار دارد.

از آثار و خدمات ارزشمند دیگر وى، زیرسازى مسجد سهله و مسجد کوفه، ساخت زائرسراى بزرگ براى زائران و احداث چاه آب براى ساکنان شهر نجف است.

همراهی با مشروطیت:

حاجى تهرانى از بدو نهضت مشروطه همراه با دانشوران بزرگ ایرانى مقیم عراق به خصوص آخوند خراسانى (۱۳۲۹ ـ ۱۲۵۵هـ .ق.) و شیخ عبدالله مازندرانى (متوفّاى ۱۳۳۰هـ .ق.) در به ثمر رسانیدن نهضت، نقش بسزایى داشته است. در واقع مى توان گفت آیة الله خلیلى تهرانى یکى از ارکان و رهبران سه گانه این قیام بود که براى پیروزى آن از هیچ کوششى دریغ نورزید. وى در بحران مشروطه در مدرسه بزرگ معروف خود در نجف، محافل و مجالس متعددى را از ایرانیان و عثمانى ها تشکیل مى داد و کارهاى مورد نیاز نهضت را بررسى و گوشزد مى کرد.

این فقیه آزادیخواه همراه با رهبران دیگر، هوادارى خود را به نهضت، با صدور اعلامیه هاى مشترک، نامه، فتوا و سخنرانى به مردم ایران ابلاغ و آنها را به ایستادگى در برابر دربار مستبد قاجار تشویق مى نمود. براى اطّلاع بیشتر، به یکى از اعلامیه هاى مشترک که ارکان سه گانه نجف ذیل آن را امضاء کرده اند اشاره مى کنیم: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ به عموم ملّت ایران حکم خدا را اعلام مى داریم: الیوم همّت در دفع این سفاک جبّار و دفاع از نفوس و اعراض و اموال مسلمین از اهم واجبات و دادن مالیات به گماشتگان او از اعظم محرمات و بذل جهد در استحکام و استقرار مشروطیت، به منزله جهاد در راه امام زمان ارواحنا فداه و سر مویى مخالفت و مسامحه به منزله خذلان و محاربه با آن حضرت (صلوت الله علیه) است. اعاذنا الله و المسلمین من ذلک (محمّدکاظم خراسانى، میرزا حسین میرزا خلیل، شیخ عبدالله مازندرانى)».

تأسیس مجلس شوراى ملّى و صدور حکم شرعى برخى از قوانین از زحمات این بزرگواران است. زمانى که مجلس منعقد گردید، آخوند به همراه حاجى تهرانى و مازندرانى، با صدور احکام و فرامینى، پیوسته تعلیمات لازمه را به نمایندگان مجلس، براى تهیه و تصویب قوانین مهمّى که در آن موقع در ایران موجود نبود، صادر مى کردند. یکى از آن قوانین مهم، قانون مربوط به داشتن یک ارتش مجهز و برقرارى تعلیمات نظامى و تأسیس مدارس نو و بانک ملّى است که عالمان بزرگ نجف حکم شرعى در این خصوص را صادر مى کردند و مجلس هم در مقام و متابعت از آن احکام برمى آمد.

رهبران نهضت مشروطه اهداف خود را درباره نهضت در چند جا از اعلامیه هاى خود عبارت از: فریضه بزرگ امر به معروف و نهى از منکر، رفع ظلم و ستم از مردم، کمک به مظلومان و اجراى فرامین الاهى و حفظ پایه اسلام بیان مى کردند، و با این اهداف دست به قیام مى زدند؛ امّا دست هاى پنهان خارجى و ایادى داخلى به علّت بى تجربگى هواداران مشروطه و کسانى که به ظاهر از نهضت هوادارى مى کردند، از درون به کارهاى ناروا دامن زدند، تا جایى که میرزا حسین خلیلى و مراجع دیگر را آزرده خاطر کردند و در نتیجه این بزرگان از کارهایى که براى نهضت کرده بودند، خرسند نبودند.

دراین باره یکى از مورّخان نهضت مى نویسد: اگر چه این بزرگوار [شیخ حسین خلیلى] مشروطه خواه بود، ولى هرگز راضى به هرج و مرج و این وضع نبود و اگر مطّلع بر مقاصد فرنگى مآب ها و اشخاص مفسد مى شد، اصلاً مشروطیت را اجازه و اذن نمى داد.

ویژگى‌هاى اخلاقى

آیة الله خلیلى تهرانى علاوه بر این که از نظر علمى و فقهى در مرتبه بالایى قرار داشت، از نظر اخلاقى و مقامات معنوى نیز از جایگاه ویژه اى برخوردار بود. در اکثر فضایل اخلاقى مى توان وى را از سرآمدان روزگار به شمار آورد.

وى اخلاقى نیکو، نفسى کریم و سخاوتمند و سیمایى زیبا داشت و از نظر همنشینى، خوش محضر، باوقار و با متانت، متواضع و بذله گو بود. از صفات بارز او مى توان به رسیدگى به فقرا اشاره کرد. وى از نزدیک به فقیران و درماندگان سرکشى مى نمود و به درد دل آنها گوش مى داد و احتیاجات آنان را بر طرف مى کرد. در پرهیزکارى، کثرت عبادت و صبر بر طاعات در میان عالمان زبانزد بود.

در انجام عبادات مربوط به مسجد کوفه و مسجد سهله اهتمام مى ورزید و هر ساله دهه آخر ماه مبارک رمضان را در مسجد کوفه معتکف مى شد. در اغلب زیارات مخصوصه از نجف تا کربلا پیاده مى رفت. به نماز چنان اهمیت مى داد که وقتى بر او وارد مى شدى، او را نمى دیدى مگر در حال قیام و سجود. قبل از فریضه یا بعد از آن دائم در نماز بود و هیچ وقت زیارت عاشورا در بین الطلوعین از وى ترک نمى شد. اهمیت زیادى به خواندن دعاى سیفى که از امام على (علیه السلام) روایت شده مى داد. از تلاوت قرآن غفلت نمى ورزید.

محدث قمی که محضر او را در عتبات درک نموده، در مورد ایشان چنین می نویسد: «او از شیوخ جلیل القدر زمان خویش بود. وی افقه فقهای عصر خود به حساب آمد، ... در کارها همیشه جانب عدالت را پیش می گرفت. او دانشمندی پر کار و با حوصله و صبور بود. در پرهیزکاری، کثرت بندگی و صبر بر طاعات مشهور بود و به لطف حق از عمری طولانی برخوردار گشت».

وفات

آن فقیه نامدار و مرد سیاست و دیانت، در اوج مشروطیت ایران که یکى از رهبران با نفوذ آن بود، در بین الطّلوعین روز جمعه دهم شوّال سال ۱۳۲۶ هـ .ق. هنگامى که در مسجد سهله مشغول عبادت پروردگار بود، جان به جان آفرین تسلیم کرد. پس از رحلت ایشان، برخى از طرفداران جنبش مشروطیت و نویسندگان بر این باور بودند که وى را به زهر مسموم کرده اند. از این رو وى را به القاب شهید اکبر و ذبیح عظیم یاد مى کردند.

پیکر مطهر ایشان در محله «العماره» نجف در مکانى که متّصل به مدرسه معروف قطب است و قبلاً براى محلّ دفن خویش تعیین نموده بود، به خاک سپرده شد.

منابع