سید مرتضی مرعشی نجفی

آیت الله سید مرتضى مرعشى نجفى (۱۴۱۶-۱۳۲۵ ق)، برادر گرامى آیت الله سید شهاب الدین مرعشى نجفى، از عالمان فرزانه و دانشمندان برجسته امامیه در منطقه تبریز بود.

نام کامل	سید مرتضى مرعشى نجفى
زادروز	۱۳۲۵ قمری
زادگاه	نجف
وفات	۱۴۱۶ قمری
مدفن	قم، حرم حضرت معصومه
اساتید	شیخ عبدالکریم حائرى، میرزاى نائینى، سید ابوالحسن اصفهانى، سید على قاضى،...
آثار	شمس الضحى فى مناقب النبى والائمة الهدى، روضة العارفین، روضة الاحباب، حاشیه بر عروة الوثقى،...

ولادت و خاندان

سید مرتضى حسینى مرعشى در سوم جمادى الاول ۱۳۲۵ هـ.ق در یک خانواده بافضیلت و در مهد علم و تقوى در شهر نجف اشرف پا به عرصه عالم خاکى نهاد. نسب شریف ایشان با سى و سه واسطه به امام زین العابدین علیه السلام مى رسد. پدرش آیت الله سید شمس الدین محمود مرعشی (۱۳۳۸-۱۲۷۹ ق) از شاگردان مرحوم آخوند خراسانى، شریعت اصفهانى و حاج آقا رضا همدانى بوده و داراى بیش از سى جلد کتاب، در موضوعات مختلف علوم اسلامى مى باشد.

خاندان مرعشی یکى از افتخارترین و مشهورترین کانون علمى شیعه در جهان اسلام بوده است که مقام علم و عمل و تقوا و مرجعیت را در طول چهارده قرن تاریخ تشیع عهده دار بوده اند. جد ایشان آیت الله علامه شرف‌الدین على بن سید نجم‌الدین محمد مرعشى (۱۳۱۶-۱۲۰۲ ق) از شاگردان صاحب جواهر و شیخ اعظم انصارى است. جد اعلاى او نیز علامه نسابه سید محمد نجم‌الدین متوفى (۱۲۶۴ ق) از شاگردان صاحب قوانین مرحوم میرزاى قمى و شیخ جعفر کاشف الغطاء بوده است.

تحصیلات و استادان

سید مرتضى مرعشی مدت هفت سال در حوزه علمیه تبریز که در آن زمان رونقى بسزا داشته و اساتید برجسته و شایسته را در خود جاى داده بود، مشغول تحصیل شد و در همان جا علوم دینى رایج و سطوح عالیه را فراگرفت.

او در سال ۱۳۴۶ قمری که ۲۱ سال از زندگانى خود را پشت سر گذاشته بود، از شهر تبریز وارد حوزه علمیه قم شد و مدت چهار سال به امر و اصرار حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى و آیت الله سید محمدتقى خوانسارى و آیت الله العظمى مرعشى نجفى (برادر بزرگوار خویش) در قم اقامت گزیده و از محضر پرفیض حضرات آیات عظام حائرى، خوانسارى و علامه بزرگوار شیخ اسدالله قمى استفاده کرد و خود نیز همزمان به تدریس شرح لمعه و مطوّل و مکاسب همت گماشت.

این شخصیت فرزانه، در مدت چهار سالى که در قم اقامت داشت با امام خمینی مأنوس و مألوف بود. خود وى مى گوید: در همین سال‌ها (۱۳۵۰-۱۳۴۶ ق) زمانى که در مدرسه فیضیه قم ساکن بودم، هر هفته جمعه ها در حجره خویش مجلس روضه داشتیم و دوستان فاضل و علاقه مند به اهل بیت علیهم السلام مى آمدند و در مجلس اباعبدالله الحسین شرکت مى کردند، حضرت امام خمینى که در آن موقع طلبه جوانى بودند در مجلس روضه مى آمدند و از حاضرین پذیرائى مى کردند و پذیرائى از عزاداران حسینى را افتخار خود مى دانستند.

آیت الله سید مرتضى در حالى که در شهر مقدس قم با اشتیاق فراوان به دنبال آموختن معارف عالیه الهى بود، در همان ایام عشق به تحصیل در حوزه نجف در دل و جان او شرر انداخته و شورى در وجودش برانگیخته بود. بالاخره در سال ۱۳۵۰ ه.ق مقدمات به سفر، به نجف اشرف فراهم شد و ایشان به سوى مرقد مطهر علوى علیه السلام هجرت کرد.

او بعد از سال‌هاى دورى از زادگاه خویش، بالاخره در شهر مقدس نجف و در مدرسه وسطى آخوند سکنى گزید و از همان روزهاى اولیه استقرار فعالیت هاى علمى و معنوى خویش را پیگیرى کرد و در حوزه هاى درس آیات عظام مرحوم میرزاى نائینى و میرزا ابوالحسن مشکینى و میرزا على ایروانى و مرحوم سید ابوالحسن اصفهانى شرکت جسته و خوشه ها چید و دروس خارج اصول و فقه را از محضر چنین اساتید برجسته و اعلام نامدار فراگرفت و محصول تلاش خویش را در تقریرات فقهى و اصولى خویش بر دروس میرزاى نائینى و حاشیه بر سایر کتب فقهى و اصولى متجلى ساخت.

عطش حقیقت جوئى و دانش‌اندوزى این سید بزرگوار، او را براى اساتید زبردست این دروس، همچون آیت الله سید حسین بادکوبه اى و آیت الله سید على قاضى کشاند و مدت ها تحت اشراف استاد بزرگ عرفان، حضرت آقا سید على قاضى به سیر و سلوک و تهذیب نفس و خودسازى معنوى پرداخت.

او از محضر آیات عظام میرزا محمدحسین نائینى و آقا سید ابوالحسن اصفهانى موفق به اخذ درجه اجتهاد گردید و مورد تحسین و علاقه مرحوم اصفهانى قرار گرفت. معظم‌له در این مدت با حضرات آیات عظام حاج سید ابوالقاسم خوئى و سید محمدهادى میلانى و شیخ احمد اهرى، مأنوس بوده و مباحثات علمى داشت.

وى همچنین از علماى بزرگ و محدثین معروف نجف مانند: شیخ مرتضى طالقانى، حاج شیخ عباس قمى، شیخ شمس الدین بادکوبه اى و شیخ على اکبر نهاوندى و سید محمد کوه‌کمرى و میرزا ابوالحسن مشکینى اجازه روایتى دریافت کرد.

حضرت آیت الله سید ابوالقاسم خوئى در مورد مقام علمى او خطاب به فرزند ارشد ایشان فرمودند: من بدون تعارف عرض مى کنم در مباحثاتى که با ابوى شما داشتیم، ایشان معمولا آخرین حرف را مى زدند.

آیت الله سید مرتضى مرعشی علاوه بر فراگیرى دروس عالى حوزوى، به تدریس مکاسب شیخ انصاری و کفایه مرحوم آخوند خراسانى همت ورزید و در اندک زمانى جزء مدرسین طراز اول سطح، در حوزه علمیه نجف محسوب شد.

آثار و تألیفات

آیت الله سید مرتضى مرعشى نجفى علاوه بر تدریس و تبلیغ، آثار متعددى را نیز به رشته تحریر درآورده است که برخى از این تألیفات عبارتند از:

• ۱. شمس الضحى فى مناقب النبى والائمة الهدى، این کتاب در سال ۱۳۵۵ ه.ش در تبریز به چاپ رسیده و مؤلف سعى کرده که در نقل اخبار کمال احتیاط را داشته باشد.

• ۲. تقریرات درس اصول آیت الله میرزاى نائینى (یک دوره اصول)؛

• ۳. تقریرات درس فقه آیت الله میرزاى نائینى (خیارات)؛

• ۴. روضة العارفین (در عرفان و تهذیب نفس)؛

• ۵. روضة الاحباب، کشکول؛

• ۶. حاشیه بر نهایة النهایه مرحوم میرزا على ایروانى؛

• ۷. رجال الحدیث؛

• ۸. حاشیه بر عروة الوثقى مرحوم سید محمدکاظم یزدى؛

• ۹. حاشیه بر مکاسب مرحوم شیخ انصارى؛

• ۱۰. حاشیه بر کفایةالاصول مرحوم محقق خراسانى.

فعالیت‌های اجتماعی

علامه سید مرتضى مرعشى نجفى در سال ۱۳۶۰ قمری تصمیم گرفت براى زیارت حضرت ثامن الحجج على بن موسى الرضا علیه السلام و جهت ملاقات و زیارت اقوام و صله ارحام به ایران سفر کند. ایشان پس از مشهد، جهت ملاقات و زیارت اقوام به تبریز رفت و پس از مدتى اقامت، قصد مراجعت به نجف اشرف را کرد ولى با موانع عدیده روبرو شد، از جمله علماى بزرگ تبریز همچون آیت الله حاج میرزا فتاح شهیدى (صاحب حاشیه بر مکاسب) آیت الله انگجى، آیت الله سید محمد مولانا و آیت الله سید حسن خوئى و همچنین اقوام و بستگان ایشان مصرانه تقاضاى اقامت در آن دیار کردند. او بنا بر وظیفه خویش در تبریز ماند و در همانجا ازدواج کرد و تقدیر الهى چنان رقم زده بود که تا آخر عمر شریفش در آن جا ماندگار شده و به وظایف شرعى و اجتماعى خویش عمل کند.

آیت الله سید مرتضى مرعشى در تبریز به فعالیت هاى علمى و اجتماعى همت ورزید. او از یک سو حوزه درسى تشیکل داده و به تربیت طلاب علوم دینى پرداخت و از سوى دیگر به تألیف و تصنیف روى آورده و محصول سال ها تلاش و کوشش خویش را به رشته تحریر درآورد و افزون بر فعالیت هاى علمى، مسئولیت تبلیغ و راهنمایى مردم را نیز عهده دار شد. منزل او به عنوان کانون اندیشه و اخلاص اهل بیت عصمت علیهم السلام شناخته مى شد و شیفتگان معارف ائمه اطهار علیهم السلام از اطراف و اکناف به گرد شمع وجود او جمع شده و از خرمن پربار حقایق الهى خوشه چینى مى کردند.

او در مدرسه صادقیه تبریز به اقامه جماعت و ارشاد مؤمنین پرداخته و از هیچ فرصتى براى اقامه فریضه امر به معروف و نهى از منکر دریغ نمى کرد و همین طور طلاب مدرسه از اشاره هاى اخلاقى و علمى ایشان بهره مند مى شدند. هر سال در ماه مبارک رمضان در همان مسجد، در مدرسه صادقیه منبر مى رفت و به تبلیغ موعظه مى پرداخت و در سوگ سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام اقامه عزا مى کرد و به این ترتیب ایشان در اندک زمانى یکى از مراجع و فقهاى پرهیزگار تبریز محسوب شده و ملجأ خاص و عام گردید.

ویژگی‌های اخلاقی

زهد و ساده زیستی:

آیت الله آقا سید مرتضى مرعشى صفاى قناعت و ساده زیستى، روحى سرشار از معنویت را بدست آورده بود. او خود را به تعلقات مادى نیالود. با این که ایشان در شهر تبریز یکى از چهره هاى شناخته شده بود و به وجوهات شرعیه دسترسى کامل داشتند، اما یک زندگى ساده و بى آلایش و دور از تشریفات براى خود درست کرده بود زندگى ساده او در تمام عمرش گوه صادقى بر روح بزرگ و زاهدانه اوست.

احتیاط در گرفتن وجوهات:

او در گرفتن وجوهات شرعیه کمال احتیاط را مى کرد و همچنین در مصرف آن، تا یقین نمى کرد که مورد مصرفش نیست خرج نمى کرد. از هر کس وجوهات قبول نمى کرد. فرزند بزرگوار ایشان در این مورد مى گوید: «روزى دو نفر آمده بودند و اصرار داشتند که از آن ها وجوهات شرعیه قبول کند و ما مى دیدیم که ایشان بهانه مى آورد و سعى می‌کند آن ها پول را برگردانند و به جاى دیگرى ببرند. بعد از رد آن ها ما فهمیدیم که ایشان از لابلاى سخنان آن ها فهمیده که مقدارى از این پول از طریق ربا بدست آمده و حلال نیست».

ارادت و توسل به اهل بیت:

آقا سید مرتضى از همان ایام تحصیل در حجره خویش و در روزهاى جمعه مجلس روضه داشتند و این برنامه را تا آخر عمر شریفش تعطیل نکردند. ایشان وقتى به قم مى آمد به زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها اهتمام خاصى داشت و هر روز به حرم مطهره کریمه اهل بیت علیهم السلام مشرف مى شد و ساعت‌هاى متمادى آنجا بود و یکى از آرزوهایش این بود که در جوار آن حضرت مدفون شود.

حجة الاسلام سید شمس الدین فرزند ارشد ایشان در این رابطه مى گوید: «زمانى که کتاب شمس الضحى را مى نوشت قطرات اشک از چشمانش سرازیر بود و یکى از ویژگی‌هاى این کتاب همین است که مراثى آن مخصوصاً مطالب مربوط به شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها با حالت گریه و حزن و اندوه نوشته شده است».

وفات

مرحوم آیت الله آقا سید مرتضى مرعشى، پس از عمرى تلاش و کوشش و بدوش کشیدن مسئولیت ترویج دین و بجا گذاشتن آثارى زرین، سرانجام در طلوع فجر روز دوشنبه ۱۹ ذى العقده ۱۴۱۶ قمری (فروردین ۱۳۷۵ ش) به جوار رحمت حق شتافت و به اجداد طاهرینش پیوست.

پیکر مطهر این عالم جلیل القدر، از مقابل مسجد جامع تبریز تشییع و به سوى شهر مقدس قم انتقال داده شد و در صحن مقدس حرم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها در مقبره ۱۴ به خاک سپرده شد.

منابع

• ستارگان حرم، جلد ۳، نویسنده: عبدالکریم پاک‌نیا.