دعای کمیل

این دعا یکی از ادعيه معروف است. علامه مجلسى آن را از بهترين دعاها می داند و آن دعاى حضرت خضر عليه السلام است. حضرت امیرالمومنین عليه السلام آن را به كميل كه از خواصّ اصحاب آن حضرت است، تعليم داد. در شبهاى نيمه شعبان و در هر شب جمعه خوانده مى شود و براى كفايت از شرّ اعداء و فتح باب رزق و آمرزش ‍ گناهان نافع است.

مفاتیح الجنان این دعا را از مصباح المتهجّد نقل نموده است.

القای دعا توسط امام علی علیه السلام به کمیل

كميل بن زياد مي‌گويد: با مولايم علي عليه السلام در مسجد بصره نشسته بوديم و جمعي از اصحاب آن حضرت نيز حضور داشتند. يكي از آن‌ها خطاب به علي عليه السلام راجع به اين آيه مباركه «فيها يفرق كلّ امر حكيم» سؤال كرد. حضرت فرمود: مقصود، شب نيمه شعبان است.

آن گاه فرمود: قسم به كسي كه جان علي به دست اوست، هيچ بنده‌اي نيست مگر اين كه جميع مقدراتي كه تا سال آينده بر او جاري مي‌شود از خير و شر، در شب نيمه شعبان براي او تقدير مي‌گردد. و هيچ بنده‌اي نيست كه اين شب را احيا بدارد و دعاي خضر عليه السلام را بخواند مگر آن كه دعايش مستجاب شود. مجلس پايان يافت و حضرت به منزل تشريف برد. من شبانه درِ خانه علي عليه السلام را زدم. حضرت فرمود: چه چيز (در اين وقت شب) تو را به اين جا آورده؟ عرض كردم: اي اميرمؤمنان! دعاي خضر!

فرمود: بنشين اي كميل! اگر اين دعا را حفظ كني و هر شب جمعه، يا در ماه، يا در سال، يا در عمرت يك مرتبه بخواني، كفايت و ياري مي‌شوي و مشمول رزق قرار مي‌گيري و مغفرت الهي شامل حالت خواهد شد! اي كميل! مصاحبت طولاني تو با ما، سبب گرديد تا پاسخ تو را بگويم. حضرت سپس فرمود: بنويس: اللهم انّي اسألك برحمتك التي وسعت كل شي‌ء...

شيخ طوسی از كميل بن زياد نقل مي‌كند كه وي مشاهده كرد امام علي عليه السلام در سجده اين دعا را مي‌خواند.

محتوای دعا

الف) توحيد در دعاي كميل:

دانشمندان كلامي، مراتبي براي توحيد بيان نموده‌اند؛ مانند: توحيد ذاتي، توحيد صفاتي، توحيد افعالي و... مي‌توان اذعان نمود كه دعاي كميل، بيان و اقرار همه اين مراتب است.

ب) محورها:

محورهاي كلي مطرح شده در اين دعا، به ترتيب عبارت است از:

• 1. درخواست مغفرت و ترحم و قبول عذر از پيشگاه خداوند؛

• 2. اقرار به عظمت پروردگار؛

• 3. اقرار به عجز و ضعف بنده؛

• 4. مقايسه بين عذاب دنيا و آخرت؛

• 5. دعا براي بهبودي حالات معنوي.

شرح‌های دعای کمیل

علاوه بر اين كه اين دعا مورد عنايت ويژه مؤمنان و سلف صالح بوده و آنان بر اين دعا مواظبت مي‌نمودند، عده‌اي از فرهيختگان به شرح و توضيح فرازهاي مختلف آن پرداخته‌اند. از جمله آنها می توان شروح زیر را نام برد:

• 1. انيس الليل، محمدرضا كلباسي.

• 2. درمان روح و روان در شرح دعاي كميل، محمدباقر ملبوبي.

• 3. شرح دعاي كميل، عبدالأعلي سبزواري.

• 4. شرح دعاي كميل، ابوتراب هدايي.

• 5. نفحات الليل در شرح دعاي كميل، كلباسي.

• 6. شرح دعاي كميل، سيد محمدتقي نقوي.

• 7. غناء مؤمنين، سيد محمود محمدي.

• 8. علي عليه السلام و كميل، احمد زمرديان.

• 9. ترجمه و تفسير دعاي كميل، محمدعلي صالح غفاري.

• 10. شرح دعاي كميل، مهندس عبدالعلي بازرگان.

• 11. في رحاب دعاء كميل، سيد محمدحسين فضل الله.

• 12. ترجمه دعاي مباركه كميل از مثنوي انسان كامل (شعر)، مفتون همداني.

• 13. راز دلباختگان، سيد علي‌اكبر موسوي (محب الاسلام).

• 14. اضواء علي دعاء كميل، عزالدين بحرالعلوم.

• 15. ترجمه دعاء كميل (200 بيت)، علامه محمدباقر مجلسي.

• 16. ترجمه دعاء كميل (شعر)، شهيد دكتر مصطفي چمران و بسياري از شروح و ترجمه‌هاي ديگر.

منابع

• مفاتیح الجنان
• سيد جعفر رباني, فرهنگ كوثر شماره 61، بهار 1384.