ادخال سرور بر مومنین

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۱ توسط Mohammadi (بحث | مشارکت‌ها) (ادخال سرور در قرآن)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

یکی از سفارشات موکد اسلام به پیروانش، داشتن اخلاق یگانگی است یعنی مسلمین اعضای به هم پیوسته یک پیکرند. از ارزش‌هاى پسندیده اخلاقى که در آیین اسلام بدان تأکید شده، خوشحال نمودن بندگان خداست.[۱] ادخال سُرور در قلوب بندگان خدا، به معناي خنداندن او از هر راه ممکن نيست؛ بلکه مراد کاري است شرعي که در اثر آن دل مومني شاد شود. از مهمترين مصادیق شاد کردن مؤمنین، توجه به نيازهای آنان و تلاش در جهت رفع آنهاست.

مفهوم ادخال سرور

در بیان عرف و شرع، «ادخال سرور» تعبیر عامی است و شامل هر عملی می‌شود که موجب گره گشایى از مشکلات دیگری و شادی وی گردد، مانند اطعام و کمک به فقیر، رساندن وامانده‌اى به مقصدش، قرض دادن و غیره که شخص دیگر را خوشحال کند و از غم و غصه‌ى مشکلش برهاند. ثواب چنین کاری از حدّ و اندازه بیرون است و انسانى که در شادى دیگران شریک بوده و گرد و غبار غم را مى زداید و در راهى هدفمند دلى را به دست مى آورد، به خدا نزدیک مى شود.

«ادخال سرور» در دل مومن تنها به معنای خنداندن او نيست؛ بلکه مراد کاری است شرعی که در اثر آن دل مومنی شاد شود. توجه به این نکته لازم است که، شادی های مؤمن یا در اموری است که مستقیماً با خدای متعال در ارتباط اند و یا در اموری که مقدمات چنین ارتباطی را برای او فراهم می کنند و یا دست کم در اموری که او را از نافرمانی و معصیت خدا جدا می کنند. بنابراین روشن است که منظور این نیست که شاد کردن مؤمنان از هر راهی و به هر وسیله ای عبادتی بزرگ است. چنانکه در برخی از روایات از شاد کردن مردم با سخنان دروغ نهی شده است.

ادخال سرور در قرآن

در کتاب الهی اشاره مستقیمی به این مبحث نشده است ولی از آنجا که هر معاشرتی که موجب آرامش و رضایتمندی دل مومنین شود، مورد تایید الهی است و خداوند ایذاء و آزار ایشان را دوست ندارد، می توان به آیات ذیل اشاره کرد.

  • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ (ای اهل ایمان! به همه قراردادها [یِ فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، نذر، عهد و سوگند] وفا کنید.)[۲]
  • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ (ای اهل ایمان! نباید گروهی گروه دیگر را مسخره کنند)[۳]
  • وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ (و از یکدیگر عیب جویی نکنید و با لقب های زشت و ناپسند یکدیگر را صدا نزنید)[۴]
  • إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ (جز این نیست که همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین [در همه نزاع ها و اختلافات] میان برادرانتان صلح و آشتی برقرار کنید)[۵]
  • بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ (به پدر و مادر و خویشان ویتیمان ومستمندان نیکی کنید)[۶]
  • وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا (و با مردم با خوش زبانی سخن گویید)[۷]
  • يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم (ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است)[۸]
  • وَلَا تَجَسَّسُوا (و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید)[۹]
  • وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا (و از یکدیگر غیبت ننمایید)[۱۰]
  • مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا (کیست که به خدا وامی نیکو دهد)[۱۱]
  • إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ (خدا قاطعانه به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبانش بازگردانید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت داوری کنید)[۱۲]

به این موارد می توان سه آیه ای که با "ویل" شروع می شود و بسیار شدیداللحن است را اضافه کرد.[۱۳]

ادخال سرور در روایات

در ارزش و اهميت و ثواب فوق العاده اين کار حرفي نيست عمده سخن در معنا و مصاديق کارهايي است که منجر به «ادخال سرور» مي شود.

ادخال سرور واقعی

احادیث فراوانی در فضیلت و اهمیت شاد کردن مؤمنان وارد شده است؛ از مجموع رواياتي که در اين باره به ما رسيده است به دست مي آيد که معناي «ادخال سرور»، شاد کردن دل مومن است؛ آن هم از راهي که شرعا حرام نباشد.

  • «عَن بَکرِ بنِ صَالِحٍ عَنِ الحَسَنِ بنِ عَلِی عَن عَبدِاللَّهِ بنِ إِبرَاهِیمَ عَن عَلِی بنِ أَبِی عَلِی عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ عَن أَبِیهِ عَن عَلِی بنِ الحُسَینِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله إِنَّ أَحَبَّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِین»؛[۱۴] از امام سجاد علیه السلام نقل شده که پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله فرمود: محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى وارد کردن سرور و شادى در دل مؤمنین است.
  • «مَن أکرَمَ أخاهُ المُسلِمَ بِکلِمَةٍ یلطِفُهُ بِها وفَرَّجَ عَنهُ کربَتَهُ، لَم یزَل فی ظِلِّ اللّه المَمدودِ عَلَیهِ الرَّحمَةُ ما کانَ فی ذلِک»؛[۱۵] رسول خدا صلی الله علیه و آله: هرکس برادر مسلمانش را با سخنى ملاطفت آمیز گرامى بدارد و اندوهش را برطرف سازد، تا در این حال است، در سایه گسترده اى پوشیده از رحمت خدا به سر مى برد.
  • «لِكُمَيْلِ بْنِ زِيادِ النَّخَعي: يَا كُمَيْلُ... مَا مِنْ أَحَدٍ أَوْدَعَ قَلْباً سُرُوراً إِلاَّ وَخَلَقَ آللّهُ لَهُ مِنْ ذلِکَ السُّرُورِ لُطْفاً. فَإِذَا نَزَلَتْ بِهِ نَائِبَةٌ جَرَى إِلَيْهَا كَالْمَاءِ فِي انْحِدَارِهِ حَتَّى يَطْرُدَهَا عَنْهُ».[۱۶] امام علی علیه السلام به کمیل بن زیاد نخعی فرمود: اى كميل... هركس سرور و خوشحالى در قلبى ايجاد كند خدا از آن سرور برايش لطفى مى‌آفريند كه هرگاه مصيبتى بر او وارد شود اين لطف همچون آب به سوى او سرازير شود تا آن مصيبت را از وى دور سازد.
  • «عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنَا عَن أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ خَالِدٍ عَن أَبِیهِ عَن رَجُلٍ مِن أَهلِ الکوفَةِ یکنَّى أَبَا مُحَمَّدٍ عَن عَمرِو بنِ شِمرٍ عَن جَابِرٍ عَن أَبِی جَعفَرٍ علیه السلام قَالَ تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فِی وَجهِ أَخِیهِ حَسَنَةٌ وَ صَرفُ القَذَى عَنهُ حَسَنَةٌ وَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِن إِدخَالِ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ»؛[۱۷] امام باقر علیه السلام فرمود: لبخند مردى بر صورت برادر مؤمنش و بر طرف کردن گرفتارى و مشکل از او، کار نیکویى است و بعد فرمود محبوب ترین چیز نزد خداى متعال ادخال سرور در قلب مؤمن است.
  • «علِی بنُ إِبرَاهِیمَ عَن أَبِیهِ عَنِ ابنِ أَبِی عُمَیرٍ عَن هِشَامِ بنِ الحَکمِ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ مِن أَحَبِّ الاَعمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِدخَالُ السُّرُورِ عَلَى المُؤمِنِ إِشبَاعُ جَوعَتِهِ أَو تَنفِیسُ کربَتِهِ أَو قَضَاءُ دَینِهِ»؛[۱۸] امام صادق علیه السلام فرمود: محبوب ترین و دوست داشتن ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى خوشحال کردن مؤمن است؛ به این که یا او را از گرسنگى سیرش کند؛ یا او را از گرفتارى نجات دهد؛ یا قرض و دینش را اداء نماید.
  • «عَلِی بنُ إِبرَاهِیمَ عَن أَبِیهِ عَنِ ابنِ مَحبُوبٍ عَن عَبدِاللَّهِ بنِ سِنَانٍ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَوحَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى دَاوُدَ علیه السلام إِنَّ العَبدَ مِن عِبَادِی لَیأتِینِی بِالحَسَنَةِ فَأُبِیحُهُ جَنَّتِی فَقَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ وَ مَا تِلک الحَسَنَةُ قَالَ یدخِلُ عَلَى عَبدِی المُؤمِنِ سُرُوراً وَ لَو بِتَمرَةٍ قَالَ دَاوُدُ یا رَبِّ حَقٌّ لِمَن عَرَفَک أَن لَا یقطَعَ رَجَاءَهُ مِنک»؛[۱۹] امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند به حضرت داود علیه السلام وحى نمود که اگر بنده اى از بندگانم به سوى من با حسنه آمد به خاطر آن حسنه، او را مستحق بهشت قرار مى دهم؛ حضرت داود علیه السلام عرض کرد، خداوندا آن حسنه چیست؟ فرمود در دل بنده مؤمن من شادى ایجاد کردن اگر چه با یک عدد خرما باشد و بعد حضرت داود گفت، خدایا سزاوار است کسى که تو را شناخت، از تو نا امید نشود.
  • «عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنَا عَن أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدِ بنِ خَالِدٍ عَن أَبِیهِ عَن خَلَفِ بنِ حَمَّادٍ عَن مُفَضَّلِ بنِ عُمَرَ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ لَا یرَى أَحَدُکم إِذَا أَدخَلَ عَلَى مُؤمِنٍ سُرُوراً أَنَّهُ عَلَیهِ أَدخَلَهُ فَقَط بَل وَ اللَّهِ عَلَینَا بَل وَ اللَّهِ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله»؛[۲۰] امام صادق علیه السلام فرمود: کسى از شماها گمان و خیال نکند اگر مؤمنى را خوشحال کرد تنها او را خوشحال کرده باشد، بلکه قسم به خدا علاوه بر ما اهل بیت، پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله را هم شاد و مسرور نموده است.
  • «الحَسَنُ بنُ عَلِی بنِ شُعبَةَ فِی تُحَفِ العُقُولِ، عَن عَبدِاللَّهِ بنِ جُندَبٍ عَن أَبِی عَبدِاللَّهِ علیه السلام قَالَ یا ابنَ جُندَبٍ مَن سَرَّهُ أَن یزَوِّجَهُ اللَّهُ الحُورَ العِینَ وَ یتَوَجَّهَ بِالنُّورِ فَلیدخِل عَلَى أَخِیهِ المُؤمِنِ السُّرُورَ»؛[۲۱] امام صادق علیه السلام به عبدالله بن جندب می فرماید: پاداش کسى که در این دنیا برادر مؤمنش را شاد کند این است که در آخرت خداى متعال تاجى از نور بر سر او مى گذارد و همسر او را از حورالعین قرار مى دهد.
  • «رُوِی عَنِ الحُسَینِ بنِ عَلِی علیه السلام أَنَّهُ قَالَ صَحَّ عِندِی قَولُ النَّبِی صلى الله علیه وآله أَفضَلُ الاَعمَالِ بَعدَ الصَّلَاةِ إِدخَالُ السُّرُورِ فِی قَلبِ المُؤمِنِ بِمَا لَا إِثمَ فِیهِ»؛[۲۲] از امام حسین علیه السلام نقل شده است که در نزد من کلام پیامبر صحیح و درست است که فرمود: محبوب ترین و دوست داشتنی ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى بعد از نماز، خوشحال کردن مؤمن است درصورتى که همراه با گناه نباشد.
  • «فَإِنَّهُ لَیسَ شَیءٌ مِنَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرَائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخَالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِن»؛ امام رضا علیه السلام می فرماید: به درستی که بعد از انجام واجبات هیچ کاری در نزد خدای عز و جل برتر از شاد کردن مؤمن نیست.

ادخال سرور در معنای واقعی خویش جایی است که شادی جای غم می‌نشیند و این امر زمانی حاصل می‌گردد که غم از دل به کلی برود؛ حال اگر کسی را که مشکلات فراوان مادی وی را احاطه کرده و توانایی رفع آنها را ندارد خنداندی؛ غم را از دل وی شسته‌ای؟ قطعاً چنین نیست.

ادخال سرور کاذب

به گمان برخي معناي اين واژه، به خنده انداختن ديگران است و همين پندار شايع و نادرست باعث شده تا بسياري براي رسيدن به ثواب اين کار، دست به خنداندن ديگران بزنند.

«ادخال سرور» به اين معنايي که آنها پنداشته اند با بخشي از روايات ما سر ناسازگاري دارد.

  • روزي اميرالمومنين(عليه‌السلام) به همراه عده اي از يارانش از مسيري عبور مي کرد. شخصي از راه رسيد و عبا از دوش حضرت برداشت و فرار کرد. همراهان حضرت از پي او دويدند و در نهايت او را به همراه عبا تسليم حضرت کردند. امام علي(عليه‌السلام) با اشاره به آن فرد از همراهانش پرسيد که او کيست؟ عرض شد: اين فرد دلقکي است که با کارهايي از اين قبيل مردم مدينه را مي خنداند و موجبات شادي آنها را فراهم مي کند. حضرت بي توجه به آن شخص فرمود: به او بگوييد خدا روزي دارد که در آن روز اهل کارهاي بيهوده و باطل مي‌فهمند که دستشان خالي است.[۲۳]

پانویس

  1. صفت رذیله مقابلش، ایذاء و آزار مومن است.
  2. سوره مائده، آیه 1.
  3. سوره حجرات، آیه 11.
  4. همان
  5. سوره حجرات، آیه 10.
  6. سوره بقره، آیه 83.
  7. همان
  8. سوره حجرات، آیه 12.
  9. همان
  10. همان
  11. سوره حدید، آیه 11.
  12. سوره نساء، آیه 58.
  13. آیه اول سوره مطففین و همزه و آیه هفتم سوره جاثیه.
  14. الکافی، کلینی، ج۲ ص۱۸۹.
  15. الکافی، ج۲ ص۲۰۶؛ علل الشرایع، صدوق، ج۲ ص۵۲۳.
  16. نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷.
  17. الکافی، ج۲ ص۱۸۸.
  18. الکافی، ج۲ ص۱۹۲.
  19. الکافی، ج۲ ص۱۸۹.
  20. الکافی، ج۲ ص۱۸۹.
  21. مستدرک الوسائل، حر عاملی، ج۱۲ ص۴۰۱.
  22. بحارالانوار، مجلسی، ج۴۴ ص۱۹۴.
  23. امالي شيخ صدوق، مجلس39، ح6.

منابع

  • "ادخال سرور"، دانشنامه پژوهه، اصغر صفر زاده، بازیابی: ۱ دی ۱۳۹۲.
  • "ادخال سرور بر مومنین"، گروهی از محققان، سایت تربیت.
  • همیشه بهار (درس آداب و سبک زندگی اسلامی)، احمدحسین شریفی، ص ۱۰۶.
  • سایت شیخ حسین انصاریان