معالم الإیمان فی معرفة أهل القیروان (کتاب)
| |
| نویسنده | عبدالرحمن بن محمد دباغ |
| موضوع | شرح‌حال اعلام قیروان |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقیق | عبدالمجید خیالی |
|
| |
«معالم الإیمان فی معرفة أهل القیروان» تألیف عبدالرحمن بن محمد انصاری دباغ (م، ۶۹۶ ق)، کتابی درباره اَعلام و بزرگان شهر «قیروان» در کشور تونس -از صدر اسلام تا زمان مؤلف (قرن هفتم هجری)- است.
معرفی کتاب
کتاب «معالم الإیمان فی معرفة أهل القیروان» سندی معتبر و قاموسی جامع برای تراجم اَعلامی از صحابه، تابعین و تبع تابعینی است که از صدر اسلام تا زمان مؤلف در قرن هفتم هجری، به قاره آفریقا و به خصوص شهر «قیروان» در کشور تونس وارد شده‌اند.
همچنین ابوالقاسم بن عیسی ناجی تنوخی (م، ۸۲۹ ق) کتاب «معالم الإیمان» را تکمیل کرده و بر آن تعلیق و حاشیه نوشته است. در انتهای کتاب نیز، اثر دیگری به نام «تکمیل الصلحاء و الأعیان لمعالم الإیمان فی أولیاء القیروان» تألیف محمد بن صالح کنانی (م، ۱۲۹۲ ق) آمده که تکمیل مطالب کتاب می‌باشد.
این اثر، تنها دربردارنده زندگی نامه اَعلام قیروان نمی‌باشد، بلکه اطلاعات تاریخی، فکری و مذهبی مفیدی در آن ارائه شده است.
محتوای کتاب
کتاب حاضر با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در پنج جلد عرضه شده است. در مقدمه محقق، ضمن اشاره به موضوع و اهمیت کتاب، زندگی نامه مختصری از نویسنده (عبدالرحمن دباغ) و مکمل آن (ابن ناجی)، ارائه گردیده و همچنین به اشکالات و خطاهایی که در اثنای تحقیق در کتاب یافت شده، اشاره شده است؛ خطاهایی نظیر: تصحیف؛ خطای نحوی مانند خلط بین فاعل و مفعول؛ خطای صرفی مانند خلط بین مفرد و جمع؛ خطای لغوی مانند تکرار بعضی از کلمات و جمل و... . در مقدمه مؤلف، به موضوع کتاب اشاره شده است.
نویسنده پس از مقدمه، ابتدا به بیان فضایل شهرهایی از آفریقا که پس از اسلام فتح شده‌اند، از جمله قیروان پرداخته و خصوصیات و ویژگی‌های مساجد آن که عبارتند از: مسجد الأنصار (ساخته شده توسط رویفع بن ثابت انصاری، در ۴۷ ق)؛ مسجد الزیتونة (ساخته شده در سنه ۹۳ ق، توسط اسماعیل بن عبید انصاری)؛ مسجد ابی میسره (منسوب به ابی میسره)؛ مسجد الحبلی (ساخته شده توسط عبدالرحمن در سنه ۱۰۰ ق)؛ مسجد حنش صنعانی؛ مسجد علی بن رباح لخمی و مسجد عبدالله (منسوب به عبدالله بن زبیر و یا عبدالله بن سعد بن ابی سرح) را بیان نموده است. دو مسجد دیگر نیز به این مساجد، اضافه شده که عبارتند از مسجد «السبت» معروف به «الدمنة» (منسوب به ابومحمد انصاری دمنی ضریر) و مسجد «الخمیس» (ساخته شده توسط ابواسحاق ابراهیم بن مضاء).
سپس به ذکر صحابه ای که به قیروان رفته‌اند پرداخته شده است که اولین آن‌ها، سپاهیان عبدالله بن ابی سرح عامری در زمان خلافت عثمان بن عفان در سال ۲۷ قمری و پس از آن، سپاهیان معاویه بن خدیج سکونی سه مرتبه در سالهای ۳۴، ۴۷ و ۵۰ قمری بوده است.
در ادامه، به شرح حال اعلام صحابه، تابعین و تابعین تابعینی که به قیروان رفته یا در آن سکونت داشته‌اند، پرداخته شده است. اولین فرد معرفی شده، ابوسعید مقداد بن عمرو بهرانی قضاعی و آخرین نفر، ابوعبدالله محمد بن علی بن قاید اسماعیلی است.
از دیگر اعلام معرفی شده در کتاب، می‌توان به ابوسعید مسیب؛ ابومحمد فضالة بن عمید انصاری اوسی؛ عقبة بن عامر جهنی؛ عبیدالله بن عمر بن خطاب؛ عبدالرحمن بن عباس بن عبدالمطلب؛ ابوعمرو بهلول بن راشد رعینی و... اشاره نمود.
ترتیب تراجم کتاب، بر اساس تاریخ وفیات مترجمین بوده؛ البته تراجم صحابه، بر اساس سابقیتشان در اسلام مرتب شده است. ناگفته نماند که در برخی از موارد هم تقدیم و تأخیرهایی رخ داده است.
در کتاب «ذیل معالم الإیمان» کنانی، به تکمیل مباحث کتاب «معالم الإیمان» و افزودن اَعلامی که پس از مؤلف آن بوده‌اند و یا اعلامی که وی از آن‌ها غافل بوده، پرداخته شده است. منابع و مراجعی که کنانی در نگارش این کتاب، از آن‌ها بهره برده است، عبارتند از: روایات شفاهی؛ «معالم الإیمان»؛ «طبقات علماء إفریقیا و تونس»؛ «کفایة المحتاج»؛ «الحُلل السُندسیة»؛ «شفاء الأبدان فی ذکر المتأخرین من صلحاء القیروان»؛ «سنن ترمذی»؛ «الضوء اللامع» سخاوی و... .
منابع
- نرم افزار تراجم و کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
