محمدفؤاد سزگين
| |
| نام کامل | محمدفؤاد سِزگین |
| زادروز | ۱۳۴۳ قمری |
| زادگاه | ترکیه |
| وفات | ۱۴۳۹ قمری |
| مدفن | ترکیه |
|
| |
| اساتید |
هلمولت ریتر |
|
| |
| آثار |
تاریخ التراث العربی، تاریخ العلوم، دراسات حول مصادر الجامع الصحیح، محاضرات فی تاریخ العلوم العربیه والاسلامیه،... |
«محمدفؤاد سِزگین» (۱۴۳۹-۱۳۴۳ ق) نویسنده و محقق برجسته مسلمان معاصر اهل ترکیه بود. او با تألیف آثاری، سعی در دفاع از تمدن اسلامی داشت. مهمترین اثر او «تاریخ التراث العربی» در کتابشناسی و فهرستنگاری نوشته‌های عربی و اسلامی است.
زندگی‌نامه
محمدفؤاد سزگین در سال ۱۹۲۴م/۱۳۴۳ق. در بتلیس ترکیه متولد شد. او پس از تحصیلات مقدماتی و اتمام دوره دبیرستان، وارد دانشکده هندسه استانبول شد، اما آن را رها کرد و به ادامه تحصیل در "مؤسسه شرق‌شناسی" دانشکده ادبیات دانشگاه استانبول پرداخت. وی با تلاش مستمر توانست در ۱۹۴۷ م. در سن ۲۳ سالگی مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته "مطالعات شرق‌شناسی" و به دنبال آن، دکترای خود را در رشته "علوم اسلامی پژوهش‌های ایرانی و فلسفه" در ۱۹۵۰ م. اخذ کند. سزگین مدت‌ها در گروه پژوهش‌های اسلامی دانشگاه استانبول به فعالیت علمی و پژوهشی پرداخت. در ۱۹۶۰ به دلایل سیاسی، مؤسسه پژوهشی خود و چندی بعد زادگاهش، استانبول را ترک کرد و با یاری دوستش، والی هارتنر راهی فرانکفورت آلمان شد. هارتنر مؤسسه‌اش را در اختیار او قرار داد تا وی کتابش، "تاریخ التراث العربی" را کامل کند. سزگین برای قدردانی، جلد اول کتابش را تقدیم او کرد.
سزگین علاوه بر تحقیق و پژوهش، کرسی تدریس در رشته تاریخ علوم طبیعی و علوم عربی اسلامی در دانشگاه فرانکفورت را بدست گرفت و بیش از ۴۰ سال در آنجا به تدریس و پژوهش مشغول بود و برای گسترش تحقیقات تاریخ علوم اسلامی و تداوم طرح‌های پژوهشی در این حوزه در ۱۹۷۰ م. تأسیس "مؤسسه تاریخ علوم اسلامی و عربی" را به مرکز اروپا پیشنهاد کرد که با تلاش او در ۱۹۸۱-۱۹۸۲ م. شکل گرفت. این مؤسسه وابسته به دانشگاه فرانکفورت است و کتاب‌های مهمی منتشر کرده که در واقع حاصل خدمات سزگین است. نخستین اقدام عملی وی برای مؤسسه مذکور، اهدای کتابخانه شخصی‌اش بود که بین ۱۶۰۰۰-۲۰۰۰۰ جلد کتاب برگزیده داشت و جایزه‌ای که از ملک فیصل به خاطر ترجمه کتاب "تاریخ التراث العربی" از آلمانی به عربی دریافت کرده بود.
فؤاد سزگین سرانجام در سال ۱۴۳۹ قمری (۲۰۱۸ م)، در استانبول ترکیه بدرود حیات گفت.
آثار و تألیفات
فؤاد سزگین دارای تألیفات زیادی است. مهمترین اثر او "تاریخ التراث العربی" در کتابشناسی و فهرستنگاری نوشته‌های عربی ـ اسلامی (که به مواریث مکتوب اسلامی نیز شهرت دارد) است. این اثر در ۱۴ جلد منتشر شده و نوشته‌های عربی ـ اسلامی از ابتدای قرن اول تا سال ۴۳۰ ق. را شامل می‌شود و با جامعیتی مناسب توانسته است در پاره‌ای از علوم اسلامی تحقیقات و دستاوردهای شایان توجهی در حوزه پژوهش به ویژه تاریخ و مواریث مکتوب جهان اسلام عرضه کند و نواقص و کاستی‌ها را جبران کند. این اثر برای نخستین بار در ۱۹۶۷ م، به زبان آلمانی با عنوان "Geschichte der Arabischech Schrrifttums" در مؤسسه بریل لیدن منتشر شد و تا ۱۹۸۴ م. نُه جلد در موضوعات زیر به تدریج منتشر شد:
- جلد اول) علوم قرآنی (شامل قرائات و تفاسیر)، حدیث، تاریخ، فقه، عقاید و تصوف
- جلد دوم) شعر
- جلد سوم) پزشکی ـ داروسازی، جانورشناسی ـ دام‌پزشکی
- جلد چهارم) کیمیا ـ شیمی، گیاه‌شناسی ـ کشاورزی
- جلد پنجم) ریاضیات
- جلد ششم) نجوم
- جلد هفتم) احکام نجوم
- جلد هشتم) فرهنگ‌نگاری
- جلد نهم) دستور زبان
- جلد دهم، یازدهم و دوازدهم) جغرافیا و نقشه‌نگاری
- جلد سیزدهم) فلسفه و منطق
- جلد چهاردهم) آشنایی با تاریخ دانش و شناخت در کشورهای اسلامی.
فؤاد سزگین برای جمع‌آوری آگاهی‌های لازم در تألیف این اثر، به نقاط مختلفی از خاور و باختر جهان سفر کرده و به غیر از فهرست‌ها و کتابشناسی‌ها، با کثیری از فهرستنگاران و کتابشناسان جهان دیدار و رایزنی کرده است.
شیوه تألیف "تاریخ التراث العربی" به این صورت است که مؤلف در آغاز هر فصل از کتاب که مختص یک علم است ابتدا مقدمه‌ای راجع به پیشینه این علم، آثاری را که از ابتدا در آن زمینه پدید آمده و به آغازگران آن علم اشاره می‌کند و بعد به ترتیب سال وفات مؤلفان و آثاری که از ابتدا در آن موضوع نوشته شده است به همراه توضیحی، کوتاه درباره مؤلفان معرفی می‌کند. در معرفی مؤلف و آثار به منابعی که از آن استفاده شده نیز اشاره می‌کند و در موضوعاتی که مستقیماً با تاریخ علوم ربط دارند (جلدهای ۳، ۴، ۵، ۶، ۷) فصلی را با عنوان "منابع" می‌آورد. در این بخش هر علم را پیش از آن که وارد فرهنگ عربی ـ اسلامی شود به تفصیل بحث می‌کند. بیشتر این منابع یونانی، سریانی، هندی و ایرانی هستند و در ذیل نام مؤلفان به ترتیب شرح حال مؤلفان، تألیف‌ها، شرح‌های نوشته شده بر آثار آنها، تلخیص‌ها، گزیده‌ها و نیز ذیل‌ها و ردیه‌های نوشته شده بر آثار مؤلفان می‌آید. هم‌اکنون جلدهای ۱-۴ این اثر در "مؤسسه نشر فهرستگان" توسط گروهی از مترجمان از روی متن اصلی کتاب (آلمانی) به فارسی ترجمه شده است که سرویراستاری آن را احمدرضا رحیمی ریسه بر عهده داشته است.
دیگر آثار سزگین عبارتند از:
- كتابخانه‌ها و مجموعه‌هاى نسخه‌هاى خطى عربى در جهان؛
- مختارات من الجغرافیا الریاضیه والکرتوغرافیا عندالعرب والمسلمین و استمرارها فی‌العرب؛ در این اثر، سزگین به علم جغرافیای ریاضی و نقشه‌کشی نزد اعراب و مسلمانان پرداخته است.
- تاریخ العلوم؛ این اثر شامل مقاله‌هایی درباره تاریخ علوم اسلامی و کشورهای اسلامی است؛
- دراسات حول مصادر الجامع الصحیح (۱۹۵۶، استانبول)؛
- محاضرات فی تاریخ العلوم العربیه والاسلامیه؛
- تصحیح و تعلیق "مجاز القرآن" اثر ابوعبیده محمد بن المثنی التیمی (م، ۲۱۰ ق).
منابع
- "سزگين، محمدفؤاد"، فرحناز كهن، دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی.
- نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
