محمدفؤاد سزگين
محمدفؤاد سزگین[۱] در سال ۱۹۲۴م/۱۳۴۳ق. در بتلیس ترکیه متولد شد. او با تألیف آثاری، سعی در دفاع از تمدن اسلامی داشت.
محتویات
تحصیلات
سزگین پس از تحصیلات مقدماتی و اتمام دوره دبیرستان وارد دانشکده هندسه استانبول شد، اما آن را رها کرد و به ادامه تحصیل در "مؤسسه شرق‌شناسی" دانشکده ادبیات دانشگاه استانبول پرداخت. وی با تلاش مستمر توانست در ۱۹۴۷ در سن ۲۳ سالگی مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته "مطالعات شرق‌شناسی" و به دنبال آن، دکترای خود را در رشته "علوم اسلامی پژوهش‌های ایرانی و فلسفه" در ۱۹۵۰ اخذ کند. سزگین مدت‌ها در گروه پژوهش‌های اسلامی دانشگاه استانبول به فعالیت علمی و پژوهشی پرداخت. در ۱۹۶۰ به دلایل سیاسی، مؤسسه پژوهشی خود و چندی بعد زادگاهش، استانبول را ترک کرد و با یاری دوستش، والی هارتنر راهی فرانکفورت شد. هارتنر مؤسسه‌اش را در اختیار او قرار داد تا وی کتابش، تاریخ التراث العربی را کامل کند. سزگین برای قدردانی جلد اول کتابش را تقدیم او کرد.
سزگین علاوه بر تحقیق و پژوهش، کرسی تدریس در رشته تاریخ علوم طبیعی و علوم عربی اسلامی در دانشگاه فرانکفورت را بدست گرفت و بیش از ۴۰ سال در آنجا به تدریس و پژوهش مشغول بود و برای گسترش تحقیقات تاریخ علوم اسلامی و تداوم طرح‌های پژوهشی در این حوزه در ۱۹۷۰ تأسیس "مؤسسه تاریخ علوم اسلامی و عربی" را به مرکز اروپا پیشنهاد کرد که با تلاش او در ۱۹۸۱-۱۹۸۲ شکل گرفت. این مؤسسه وابسته به دانشگاه فرانکفورت است و کتاب‌های مهمی منتشر کرده که در واقع حاصل خدمات سزگین است. نخستین اقدام عملی وی برای مؤسسه مذکور، اهدای کتابخانه شخصی‌اش بود که بین ۱۶۰۰۰-۲۰۰۰۰ جلد کتاب برگزیده داشت و جایزه‌ای که از ملک فیصل به خاطر ترجمه کتاب تاریخ التراث العربی از آلمانی به عربی دریافت کرده بود.
آثار و تألیفات
فؤاد سزگین دارای تألیفات زیادی است. مهم‌ترین اثر او «تاریخ التراث العربی» در کتابشناسی و فهرستنگاری نوشته‌های عربی ـ اسلامی (که به مواریث مکتوب اسلامی نیز شهرت دارد) است. این اثر در ۱۲ جلد منتشر شده است؛ آن گونه که در <فهرست کتاب‌های چاپی درباره خاورمیانه> آمده، قرار است ۱۴ جلد باشد. نوشته‌های عربی ـ اسلامی از ابتدای قرن اول تا سال ۴۳۰ق. را شامل می‌شود و با جامعیتی مناسب توانسته است در پاره‌ای از علوم اسلامی تحقیقات و دستاوردهای شایان توجهی در حوزه پژوهش به ویژه تاریخ و مواریث مکتوب جهان اسلام عرضه کند و نواقص و کاستی‌ها را جبران کند. این اثر برای نخستین بار در ۱۹۶۷م، به زبان آلمانی با عنوان <Geschichte der Arabischech Schrrifttums> در مؤسسه بریل لیدن منتشر شد و تا ۱۹۸۴ نُه جلد در موضوعات زیر به تدریج منتشر شد:
- جلد اول) علوم قرآنی (شامل قرائات و تفاسیر)، حدیث، تاریخ، فقه، عقاید و تصوف
- جلد دوم) شعر؛ جلد
- جلد سوم) پزشکی ـ داروسازی، جانورشناسی ـ دام‌پزشکی
- جلد چهارم) کیمیا ـ شیمی، گیاه‌شناسی ـ کشاورزی
- جلد پنجم) ریاضیات
- جلد ششم) نجوم
- جلد هفتم) احکام نجوم
- جلد هشتم) فرهنگ‌نگاری
- جلد نهم) دستور زبان است.
از سال ۱۹۸۴ وقفه‌ای ۱۶ ساله در انتشار این کتاب پیش آمد و سزگین برای این نه جلد، نمایه‌ای درهمکرد در ۶۰۴ صفحه منتشر کرد. در سال ۲۰۰۰ سه جلد ۱۰، ۱۱ و ۱۲ در زمینه جغرافیا و نقشه‌نگاری منتشر شد. جلد سیزدهم فلسفه و منطق است و جلد چهاردهم آشنایی با تاریخ دانش و شناخت در کشورهای اسلامی است.
فؤاد سزگین در مقدمه اثرش گفته است که در آغاز قصد داشته است کتاب <تاریخ ادبیات عربی> اثر شرق‌شناس آلمانی، کارل بروکلمان (۱۸۶۷-۱۹۵۶) را با افزودن نسخه‌های خطی موجود در استانبول تکمیل کند، اما در جریان کار از طرح نخست چشم پوشیده و تصمیم گرفت از سویی، در حد امکان تمامی فهرست‌ها و پژوهش‌هایی را که پس از اثر بروکلمان انتشار یافته بود در اثر خود بگنجاند و از سویی دیگر درباره ادبیات چاپی و نسخه‌های خطی دست به تحقیق مستقل بزند. هم‌اکنون، بیش از چهل سال از تألیف این اثر می‌گذرد. سزگین در این مدت برای جمع‌آوری آگاهی‌های لازم در تألیف این اثر به نقاط مختلفی از خاور و باختر جهان سفر کرده و به غیر از فهرست‌ها و کتابشناسی‌ها، با کثیری از فهرستنگاران و کتابشناسان جهان دیدار و رایزنی کرده است.
شیوه تألیف تاریخ التراث العربی به این صورت است که مؤلف در آغاز هر فصل از کتاب که مختص یک علم است ابتدا مقدمه‌ای راجع به پیشینه این علم، آثاری را که از ابتدا در آن زمینه پدید آمده و به آغازگران آن علم اشاره می‌کند و بعد به ترتیب سال وفات مؤلفان و آثاری که از ابتدا در آن موضوع نوشته شده است به همراه توضیحی، کوتاه درباره مؤلفان معرفی می‌کند.
در معرفی مؤلف و آثار به منابعی که از آن استفاده شده نیز اشاره می‌کند و در موضوعاتی که مستقیماً با تاریخ علوم ربط دارند (جلدهای ۳، ۴، ۵، ۶، ۷) فصلی را با عنوان "منابع" می‌آورد. در این بخش هر علم را پیش از آن که وارد فرهنگ عربی ـ اسلامی شود به تفصیل بحث می‌کند. بیشتر این منابع یونانی، سریانی، هندی و ایرانی هستند و در ذیل نام مؤلفان به ترتیب شرح حال مؤلفان، تألیف‌ها، شرح‌های نوشته شده بر آثار آنها، تلخیص‌ها، گزیده‌ها و نیز ذیل‌ها و ردیه‌های نوشته شده بر آثار مؤلفان می‌آید. هم‌اکنون جلدهای ۱-۴ این اثر در "مؤسسه نشر فهرستگان" توسط گروهی از مترجمان از روی متن اصلی کتاب (آلمانی) به فارسی ترجمه شده است که سرویراستاری آن را احمدرضا رحیمی ریسه بر عهده داشته است.
دیگر آثار سزگین عبارتند از:
کتابخانه‌ها و مجموعه‌های نسخه‌های خطی عربی در جهان، همراه با کتابشناسی علوم قرآنی، حدیث، تاریخ‌نگاری، تاریخ فرهنگ و ادبیات، فقه، کلام و تصوف، ترجمه و تنظیم چنگیز پهلوان. این اثر شامل تمامی اطلاعات سزگین در مجلدات ۱-۹ است که فهرست کاملی در اختیار خواننده قرار می‌دهد و علاوه بر اطلاعات نسخه‌های خطی عربی آگاهی‌های فراوانی درباره نسخه‌های خطی به زبان‌های دیگر از جمله فارسی به‌دست می‌دهد.
گفتارهایی پیرامون تاریخ علوم عربی و اسلامی، ترجمه و تنظیم محمدرضا علایی است. این اثر شامل مقاله‌هایی درباره تاریخ علوم اسلامی و کشورهای اسلامی است؛ و مختارات من الجغرافیا الریاضیه والکرتو غرافیا عندالعرب والمسلمین و استمرارها فی‌العرب. در این اثر، سزگین به علم جغرافیای ریاضی و نقشه‌کشی نزد اعراب و مسلمانان پرداخته است.
همچنین می‌توان به: تاریخ العلوم، دراسات حول مصادر الجامع الصحیح (۱۹۵۶، استانبول)، محاضرات فی تاریخ العلوم العربیه والاسلامیه، مجاز القرآن: ابوعبیده محمد بن المثنی التیمی (۲۱۰ق.) تصحیح و تعلیق فؤاد سزگین و الدرالفرید و بیت‌القصید ابن ایدمر، محمد بن سیف‌الدین (۶۳۹ق.) به اهتمام فؤاد سزگین و دیگران اشاره کرد.
فؤاد سزگین سرانجام در سال ۱۴۳۹ق/ ۲۰۱۸م، در استانبول ترکیه بدرود حیات گفت.
پانویس
- ↑ Fuat Sezgin
منابع
- دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "سزگين، محمدفؤاد" از فرحناز كهن، بازیابی: 14 مرداد 1392.
