سنن نسائی (کتاب)

المجتبی من السنن مشهور به «سنن نسائی» یکی از ۶ کتاب حدیثی معروف نزد اهل سنت است که با عنوان صحاح سته شناخته می شوند. مؤلف این کتاب احمد بن شعیب بن على نسائى (م، ۳۰۳ ق) است.

نویسنده	احمد بن شعیب نسائی
موضوع	احادیث اهل سنت
زبان	عربی
تعداد جلد	۱
محقق	ابوطاهر زبیر علی زئی

مؤلف کتاب

ابوعبدالرحمن احمد بن على بن شعیب نسائى (۲۱۵-۳۰۳ ق)، یکى از بزرگان حدیثى اهل سنّت در قرن سوم است. وى در سال ۲۱۵ هجرى در منطقه نساء خراسان به دنیا آمد. او از عالمانى هم چون قتیبة بن سعید، ابوداوود سجستانى و اسحاق بن راهویه استفاده نمود. وى براى کسب علم و نقل حدیث به مکان هایى هم چون خراسان، شام، حجاز، مصر و عراق سفر کرد و در سال ۳۰۳ هجرى وفات یافت.

انگیزه تألیف کتاب

نسائى هنگامى که از تألیف کتابی با عنوان «السنن الکبرى» فراغت یافت، آن را به امیر شهر رمله اهدا نمود. امیر پرسید: آیا تمام آنچه در این کتاب وجود دارد صحیح مى‌باشد؟ او گفت: در آن صحیح و حسن و آنچه که به این دو نزیک است وجود دارد. امیر افزود: احادیث صحیح را از غیر صحیح برایم مشخص کن. آنگاه نسائى کتاب «السنن الصغرى» را تألیف نمود و آن را «المجتبى» نامید.

ساختار و محتوای کتاب

در این کتاب، مجموعا ۵۷۵۸ روایت در ضمن ۵۱ کتاب ذکر شده است. گفته شده: سنن نسائى جامع مزایاى کتب ششگانه است. دربارۀ شرایط صحت نزد نسائى گفته شده: شروطى را که نسائى دربارۀ رجال سند قائل است، از شروط مسلم شدیدتر مى‌باشد. سنن نسائى در بین صحاح سته، به کثرت تکرار احادیث معروف است، حتى یک حدیث (حدیث نیت) را شانزده بار تکرار نموده.

شیوه نسایى در طرح روایات در سرتاسر کتاب چنین است که پس از ذکر عنوان باب، روایات هر باب را با عنوان «أخبرنا» یا «أخبرنی» و ذکر اسناد منعکس مى‌سازد و در ابتداى هر سند، ارزش آن سند را از حیث صحت و ضعف گوشزد مى‌کند.

«المجتبى»، با «کتاب الطهارة» آغاز و به «کتاب الأشربة» ختم شده است. ذیل هرکدام از کتاب‌ها، ابوابى آمده که حاوى حدیث یا احادیثى مرتبط با موضوع کتاب و عنوان باب است. این کتاب را «السنن الصغرى»، «المجتبى» و «المجتنى» نیز گفته‌اند و این براى آن است که نسائى در آغاز، کتابى بزرگ‌تر با احادیث بیشتر نگاشت و سپس گزیده آن را تدوین کرد.

در اینکه «المجتبى» را خود نسائى گرد آورده و برگزیده یا اینکه شاگرد و راوى سنن او «ابن السنى» این کار را کرده، اختلاف است. برخى همچون ذهبى سخن دوم را درست مى‌دانند؛ اما گویا نسائى خود «مجتبى» را برگزیده و مشهور میان محدثان نیز چنین است. «فاروق حمّاد» در مقدمه کتاب «عمل الیوم و اللیلة»، به‌خوبى از این دیدگاه دفاع کرده است. سیوطى نیز سخنانى گفته که مؤید این دیدگاه است و گویا دیدگاه خود او نیز هست.

اعتبار سنن نسائی

از جمله ویژگى‌هاى این کتاب، آن است که نویسنده آن، از بزرگان جرح و تعدیل است. دیگر صاحبان صحاح سته، هرچند که سخنانشان در جرح و تعدیل مقبول است، ولى هیچ‌کدام به پاى نسائى نمى‌رسند و اساساً نسائى افزون بر اینکه محدث است، به‌عنوان یکى از بزرگ‌ترین جارحان و معدلان نزد سنیان شناخته مى‌شود. او در علم رجال الحدیث کتابى دارد به نام «الضعفاء و المتروکین» که معروف است.

بنابراین مى‌توان گفت که کتاب نسائى از نظر صحت احادیث، اگر بالاتر از صحیحین نباشد، کمتر و پایین‌تر نیست و مى‌توان جایگاه سنن نسائى را پس از صحیحین دانست، هرچند معمول بر این است که آن را در جایگاه پنجم ذکر مى‌کنند.

ابوعبدالله رشید مى‌گوید: «کتاب نسایى (سنن المجتبى) در زمینه سنن، بدیع‌ترین کتاب و داراى بهترین سامان‌مندى است. کتاب او میان طریق بخارى و مسلم جمع کرده و مطالب باارزش در زمینه علل روایات آورده است».

ابوعبدالله بن منده مى‌گوید: «شرط نسایى (و نیز ابى‌داود) اخراج احادیث اشخاصى است که بر ترک احادیثشان اجماع نشده است و حدیث از نظر اتصال سند داراى صحت و بدون ارسال باشد حتى گفته‌اند چه بسیار روایاتى که ابوداود و ترمذى روایت آنها را آورده‌اند، اما نسایى از ذکر روایات آنها پرهیز کرده است. او حتى از برخى از روایات صحیحین نقل نکرده است. بدین خاطر گفته‌اند که شرط نسایى از شرط بخارى و مسلم سخت‌تر است. از خود نسایى نقل شده است که گفته است: درباره روایاتى که در دل نسبت به آنان شک داشتم استخاره کردم و چون بد آمد از آوردنشان اجتناب کردم».

نسایى خود چنین گفته است: «تمام روایات کتاب سنن، صحیح و برخى از آنان معلول است، بدون اینکه علت آن را بیان کنم، اما روایات سنن مجتبى صحیح است». بر اساس این ستایش‌ها، تاج‌الدین سبکى، سنن مجتبى را جزو کتب سته برشمرده و بزرگانى همچون: ابوعلى نیشابورى، ابو احمد بن عدى، ابوالحسن دارقطنى، حاکم نیشابورى، ابن منده و... بر کتاب سنن نام صحیح گذاشته‌اند.

شروح کتاب

هرچند بر این کتاب مانند سایر کتاب‌هاى سنن، شرح مفصل نوشته نشده، ولى مى‌توان برخى از شروح آن را ذکر نمود:

- زهر الربى على المجتبى، تألیف جلال‌الدین سیوطى؛

- تعلیقات و شرح سندى، تألیف ابوالحسن محمد بن عبدالهادى سندى؛

- تعلیقات السلفیة، تألیف ابوعطاءالله محمد حنیف فوجیانى.

منابع

• علم الحدیث، کاظم مدیر شانه چی.
• جواهر الکلام فی معرفة الإمامة والإمام، آیت الله سید على حسینى میلانى.
• ویکی نور.