دعای ۲۵ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش دوم)
اللَّهُمَّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِی، وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِی، وَ کثِّرْ بِهِمْ عَدَدِی، وَ زَینْ بِهِمْ مَحْضَرِی، وَ أَحْی بِهِمْ ذِکرِی، وَ اکفِنِی بِهِمْ فِی غَیبَتِی، وَ أَعِنِّی بِهِمْ عَلَی حَاجَتِی، وَ اجْعَلْهُمْ لِی مُحِبِّینَ، وَ عَلَی حَدِبِینَ مُقْبِلِینَ مُسْتَقِیمِینَ لِی، مُطِیعِینَ، غَیرَ عَاصِینَ وَ لَا عَاقِّینَ وَ لَا مُخَالِفِینَ وَ لَا خَاطِئِینَ.
وَ أَعِنِّی عَلَی تَرْبِیتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ، وَ بِرِّهِمْ، وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْک مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُکوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِک خَیراً لِی، وَ اجْعَلْهُمْ لِی عَوْناً عَلَی مَا سَأَلْتُک.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
خداوندا بازویم را به وجودشان نیرومند، و اختلال امورم را به آنان اصلاح و تبارم را به سبب آنان بسیار و مجلسم را به وجودشان آراسته و یادم را به آنان زنده دار و در نبودم کارم را به وسیله آنان کفایت کن و به دست آنان در برآمدن نیازم مرا یاری ده. آنان را عاشق من گردان و مهربانانی که متوجه من و پیوسته فرمانبر من باشند و از من اطاعت کنند و روی در نافرمانی من ننهند و نسبت به من نافرمانی و بدی و مخالفت و خطا نداشته باشند،
و مرا در تربیت و خوبی‌کردن در حقشان یاری فرما و از عنایت خود علاوه بر آنان به من فرزندان ذکور بخش، و در این کار برایم خیر قرار ده، و آنان را در آنچه از تو می‌خواهم یاورم ساز.
ترجمه آیتی
بار خدایا، بازوى من به نیروى فرزندانم توانا گردان و به آنان، نابسامانیهاى من به سامان آور و به ایشان شمار یاران من فزونى ده و مجلس من به وجود ایشان بیاراى و نام من به ایشان زنده دار و در غیاب من ایشان را کارساز من گردان و به ایشان یاریم ده که بر حاجت خود دست یابم. اى خداوند، چنان کن که فرزندان من دوستدار من باشند و بر من مهر ورزند. روى دلشان با من باشد و در یارى من پایدار باشند. فرمانبرداران من باشند نه عصیانگران و نه نافرمانان و نه مخالفان و نه خطاکاران.
بار خدایا، مرا به تربیت ایشان و تادیب ایشان و نیکى و مهربانى در حق ایشان یارى فرماى. و افزون بر ایشان مرا فرزندانى نرینه عطا کن و خیر مرا در آن قرار ده و آنان را یاوران من بر هر چه از تو مى طلبم.
ترجمه ارفع
خدایا به توسط فرزندانم بازوانم را محکم کن و در سختى ها باورم فرما و به وجود ایشان شماره ى یاوران مرا فراوان فرما و در حضور، آنها را سبب زینت و در غیاب، باعث یاد و ذکرم گردان و در نبود من آنها را کفایت کن و به وسیله آنها مرا حاجت روا فرما و ایشان را به من علاقمند کن و آنها را نسبت به من پا برجا و فرمانبردار کن و نه نافرمان و زشتکار و مخالفت کننده و خطاکار.
الها در تربیت و ادب کردن و نیکى به آنها مرا یارى کن و از جانب فضل و کرمت در بین آنها فرزندانى پسر نیز عنایت فرما و وجودشان را برایم خیر و برکت قرار ده و فرزندانم را درباره ى آنچه از تو طلب مى کنم یاورم گردان.
ترجمه استادولی
خدایا، به وسیله آنان بازویم را محکم ساز، و اختلال امورم را اصلاح کن، و نسلم را فراوان گردان، و مجلسم را بیاراى، و یادم را زنده دار، و به سبب آنان کارم را در حال غیابم به انجام رسان، و در برآمدن حاجتم یاریم ده، و آنان را دوستان من قرار ده، و مهربان و متوجه به من ساز، و به راه من مستقیم بدار و فرمانبر من قرار ده، و نسبت به من نافرمان و عاق و مخالف و خطاکار قرار مده.
و مرا در تربیت و ادب آموزى و نیکى به آنان یارى رسان، و از نزد خود علاوه بر آنان پسران دیگرى نیز به من ببخش، و این کار را خیر و صلاح من قرار ده، و آنان را یار و یاور من بر آنچه از تو خواستم قرار ده.
ترجمه الهی قمشه‌ای
پروردگارا فرزندانم را مایه ى قدرت و قوت بازوى من گردان تا به آنان نواقص و خرابیهاى امورم را اصلاح فرمائى و عدد (یاوران و خاندان) مرا به واسطه ى کثرت آنها بسیار گردان و محضر و محفلم را به وجودشان زیب و زینت بخش و نام نیکم را به آنها زنده (و پاینده) دار و در غیبت من امورم را به واسطه ى آنها کفایت فرما و مرا بر انجام حوائج زندگانیم به وجود آنها یارى کن و آنها را محب و دوستدار من قرار ده و بر من عطوف و مهربان ساز و رویشان به سوى من و به راه مستقیم من بدار و همه را مطیع فرمان من و تارک عصیان من بگردان و عاق من و مخالف با امر من و خطاکار در حق من مگردان
و اى خدا مرا بر تربیت و ادب آنها و نیکوئى و احسان در حقشان یارى فرما و علاوه بر این فرزندان به من فرزندان ذکور دیگر هم از جانب خود (و به لطف خاص خویش) عطا فرما و هم آنها را خیر من قرار ده و معین و یاور من بر آنچه از حضرتت درخواست کرده ام (از سعادت دارین) بگردان.
ترجمه سجادی
خداوندا بازوى مرا به وسیله آنان محکم گردان و کجى مرا به وسیله ایشان راست فرما و تعداد مرا به وسیله آنها بیفزا و مجلس مرا به وسیله ایشان آراسته نما و یاد مرا به وسیله آنها زنده گردان و در غایب بودنم، ایشان را جانشین من فرما و در برآمدن حاجتم به وسیله آنان یارى ام ده و آنان را دوستدار من و بر من مهربان، و به من متوجّه ساز و به راه من مستقیم و فرمانبر من قرار ده و نسبت به من سرکش و عاق و مخالف و خطاکار قرار نده.
و مرا بر تربیت و ادب آموختن و نیکى به ایشان یارى نما. و از نزد خود افزون بر ایشان، پسران دیگرى به من ببخش و آن را براى من خیر قرار ده و ایشان را براى من، بر آنچه از تو خواستم، مددکار قرار ده.
ترجمه شعرانی
خدایا بازوى مرا به ایشان سخت گردان و خلل کار مرا بدست آنها مرمت کن شماره ى اعوان مرا به ایشان بسیار و بزم مرا بوجود آنها آراسته کن، و نام مرا به سبب آنها جاوید دار، هنگام غیبت من کار مرا بدانها مرتب کن، آنان را در حوائج یاور من گردان و دوستدار و مهربان ساز که دل سوى من داشته باشند و درستکار و فرمانبردار من باشند نه نافرمان و بدرفتار و مخالف و تبهکار
و مرا یارى کن در پروریدن و ادب آموختن و نیکى کردن با آنها و مرا با ایشان فرزندان نرینه بخش و خیر مرا در آن قرار ده و آنان را یاوران من کن در آنچه از تو خواستم.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! بازوى مرا بدیشان نیرومند و پریشانى حالم را با ایشان به صلاح آور و جمعیت مرا به وسیله ى آنان افزون و مجلسم را بدانان زینت بخش و نامم را بدانان زنده بدار چنانکه حضور ایشان در غیبت من مرا بسنده باشد و به همیارى آنان مرا به برآوردن نیازم یارى بخش و چنان فرما که فرزندان من مرا دوستدار و مهرجو و یک دل و یک رو و فرمانبردار و نامتمرد و غیر عاصى و غیر خطاپیشه باشند
و مرا در امر تربیت ایشان و تادیب و نکو داشت آنان یارى بخش و علاوه بر آنها باز به من فرزندان پسر مرحمت فرما و این درخواست را مایه ى خیر من قرار ده و آنها را دستیار من در آنچه مسئول من از توست بگردان.
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا بازوى مرا به وسیله ى ایشان استوار گردان، و کجى مرا به آنان راست نما (در سختى و گرفتارى و پریشانى آنها را کمک من گردان) و عدد و شماره ى (اهل و خویش) مرا به آنان افزون کن، و مجلس مرا به ایشان بیارا (آنان را اهل علم و دانش و فضل و کمال قرار ده) و یاد مرا به آنها زنده بدار، و در نبودنم مرا به سبب ایشان بى نیاز کن (آنها را جانشین من گردان) و به وسیله ى اینان مرا بر حاجت و خواسته ام یارى فرما، و ایشان را براى من دوستدار و مهربان و روى آور، و (در کمک و یارى) پابرجا، و (در انجام دستورم) فرمانبر قرار ده، نه گناهکار و بدکننده و مخالفت کننده و خطاکار
و مرا در پرورش و تادیب (راه پسندیده نمودن) و نیکى کردن ایشان یارى فرما، و مرا از جانب خود افزون برایشان فرزندان نرینه ببخش، و آن را براى من نیک قرار ده، و آنها را در آنچه (در این راز و نیاز که) از تو خواسته ام یاورم گردان.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ اشْدُدْ بِهِمْ عَضُدِی وَ أَقِمْ بِهِمْ أَوَدِی وَ کثِّرْ بِهِمْ عَدَدِی وَ زَینْ بِهِمْ مَحْضَرِی
وَ أَحْی بِهِمْ ذِکرِی وَ اکفِنِی بِهِمْ فِی غَیبَتِی وَ أَعِنِّی بِهِمْ عَلَى حَاجَتِی وَ اجْعَلْهُمْ لِی مُحِبِّینَ
وَ عَلَی حَدِبِینَ مُقْبِلِینَ مُسْتَقِیمِینَ لِی مُطِیعِینَ غَیرَ عَاصِینَ وَ لاَ عَاقِّینَ وَ لاَ مُخَالِفِینَ وَ لاَ خَاطِئِینَ
وَ أَعِنِّی عَلَى تَرْبِیتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ وَ بِرِّهِمْ وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْک مَعَهُمْ أَوْلاَداً ذُکوراً
وَ اجْعَلْ ذَلِک خَیراً لِی وَ اجْعَلْهُمْ لِی عَوْناً عَلَى مَا سَأَلْتُک»:
"الهى بازویم را به وسیله ایشان محکم و استوار کن، و نابسامانى و کجیم را به ایشان اصلاح فرما، و جمعیتم را به ایشان فزونى ده، و حضورم را به وجودشان که شرشار از علم و دانش و کمال باشد بیاراى، و نامم را به وسیله اینان که منبع پخش خیر و برکت باشند زنده بدار، و آنان را درغنابم جایگزین من ساز، و به توسط ایشان مرا بر انجام کارها و امورم یارى ده، و اینان را دوستدار و مهربان و روى آور بر من و پابرجا و مطیع قرار ده، که نسبتبه من نافرمانى و بدى و مخالفت و خطا ننمایند.
الهى مرا در تربیت و تأدیب و نیکى درباره ایشان یارى ده، و از جانب خود علاوه بر این اولاد ذکورى به من ببخش و آن را براى من مفیدتر کن، و ایشان را یار و یاور من در خواسته هایم ساز".
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم اشدد بهم عضدى».
یعنى: بار خدایا، سخت گردان به این اولاد من بازوى مرا.
«و اقم بهم اودى».
اى: قوم بهم. الاود- بالتحریک-: الاعوجاج. یقال: اود الشى ء- کفرح- اى: اعوج. و اقامه المعوج: تقویمه و تسویته. و فى بعض النسخ: «اقم به» بالضمیر المفرد على انه راجع على شد العضد فى «اشدد بهم عضدى».
(یعنى:) و راست گردان به ایشان کجى مرا. یعنى اصلاح آر کار مرا به ایشان. یا: راست گردان به این سختى عضد، کجى مرا.
«و کثر بهم عددى».
و بسیار گردان به ایشان عدد مرا.
«و زین بهم محضرى».
و زینت ده به ایشان مجلس مرا.
«و احى بهم ذکرى».
و زنده گردان به ایشان ذکر و یادآوردن مرا.
«و اکفنى بهم فى غیبتى».
و کفایت کن مرا به ایشان در غیبت من- که مرا به نیکى یاد کنند.
و اعنى بهم على حاجتى».
و اعانت و مددکارى کن مرا به ایشان در حالتى که مرا حاجت و کارى بوده باشد.
«و اجعلهم لى محبین».
و بگردان ایشان را دوست دارنده مرا.
«و على حدبین».
اى: محبین مشفقین. یقال: حدب علیه، اذا عطف. و فى حدیث على: «و احدبهم على المسلمین»، اى: اعطفهم و اشفقهم. قاله ابن الاثیر فى نهایته.
یعنى: و بر من مشفق و مهربان گردان ایشان را.
«مقبلین مستقیمین لى».
من باب التنازع و حذف المفعول الاول. اى: مقبلین لى مستقیمین لى.
(یعنى:) روآورندگان باشند مرا و بر جاده ى محبت من مستقیم باشند.
«مطیعین غیر عاصین و لا عاقین و لا مخالفین و لا خاطئین».
و طاعت و فرمانبرنده باشند مرا، در حالتى که عصیان نورزند و عقوق ننمایند- چه عصیان و عقوق والدین از کبایر است- و مخالفت ننمایند مرا و خطاکار نباشند.
«و اعنى على تربیتهم و تادیبهم و برهم».
و یارى و اعانت ده مرا بر تربیت نمودن ایشان و ادب یاد دادن ایشان و نیکویى کردن با ایشان.
«وهب لى من لدنک معهم اولادا ذکورا. و اجعل ذلک خیرا لى».
و ببخش مرا از نزد خود با ایشان فرزندان نرینه. و بگردان آن را سبب خیر و خوبى من.
«و اجعلهم لى عونا على ما سالتک».
و بگردان ایشان را از براى من مددکار بر آنچه سوال کردم تو را از آن.
شرح صحیفه (مدرسی)
اود: اعوجاج و کجى است، مراد به کثرت عدد احتمال دارد که یعنى از آنها نسل حاصل شود و من صاحب طایفه شوم و یا اینکه من که یک نفرم به واسطه ى آنها زیاد شوم این است که امام (ع) در بعضى از مناجات خود به خدا عرض مى کند که خدایا محکم نما به واسطه ى ایشان بازوى مرا و راست و استوار نما به سبب آنها کجى مرا.
مراد به زینت مجلس بودن آن است که آنها متصف باشند به صفات حسنه و اخلاق حمیده که من از دیدن آنها مسرور شوم چنانکه اهل دنیا به زخارف دنیویه که مجالس خود را به آنها مزین سازند مسرور گردند و مراد به احیاء ذکر آن است که هر وقت مردم آنها را مشاهده نمایند مرا به ثناء جمیل یاد نمایند
یعنى: زینت ده به سبب آنها مجلس مرا و زنده دار به ایشان ذکر مرا و کفایت کن به ایشان مرا در غیاب من و یارى ده به ایشان مرا بر حاجتم.
حدب: به کسر دال مهربان.
خطا: به معصیت افتادن و بعضى گفته اند که خاطى آن کسى است که اراده ى سلوک در صواب دارد و به غیر صواب افتد.
مستقیم: خلاف معوج یعنى خلق استوار.
یعنى: بگردان آنها را از براى من دوستان و بر من مهربانان روى آورندگان راستان براى اطاعت من فرمان برداران عصیان نکنندگان و نه بدکنندگان و نه مخالفت کنندگان و نه خطاکاران.
و اعانت نما مرا بر ترتبیت آنها و ادب نمودن آنها و نیکوئى آنها.
حضرت صادق (ع) از رسول خدا روایت نماید که آن بزرگوار فرمودند: خدا رحمت کند والدینى را که اعانت نمایند فرزند خود را بر نیکوئى او، حضرت صادق (ع) فرمودند که: مردى از انصار خدمت رسول خدا عرض نمود که کیست که نیکوئى به او خوبتر باشد؟ فرمودند: نیکوئى نمودن در حق والدین عرض نمود ایشان مرده اند فرمود: نیکوئى نما به ولدت، و فرمود خواهد آمرزیده شد بنده از براى دوست داشتن او مر فرزند خود را، و در بعضى از روایات وارد است که دعاى والد در حق ولد از جمله دعاهائى است که البته خواهد مستجاب شد.
کلمه ى «على» مى شود متعلق به عون باشد و مى شود متعلق به اجعل.
یعنى: ببخش تو مرا از نزد خود فرزندان نرینه و بگردان این هبه را خوب از براى من، و قرار بده آنها را از براى من یار و مددکار بر آنچه از تو سئوال نمودم.
حضرت در اینجا دعاى عطاى اولاد ذکور مى نماید با اینکه اناث اشرف است از ذکور، و در بعضى از روایات معلوم مى شود که دختر حسنه است و پسر نعمت است. نعمت در قیامت مسئول عنه است و دختر حسنه است و از آن سئوال نمى شود، و در روایت دیگر است که اگر کسى دختر خود را خوشحال کند به منزله ى آن است که بنده ى از اولاد اسمعیل را آزاد کرده باشد.
نظرم مى رسد در بعضى از روایات است که طلب دختر مکروه است و دور نیست که سئوال امام (ع) از براى انفعیت اولاد ذکور است و فوائدى که بر طلب کردن دختر مترتب نیست.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در دومین فراز باز هم دعا را درباره ى فرزندانش ادامه داده مى گوید: (بار خداوندا بازوانم را به واسطه ى آنها محکم فرما) (اللهم اشدد بهم عضدى).
(کژى و انحرافاتم را به وسیله ى آنها استواردار) (و اقم بهم اودى).
(جمعیتم را به واسطه ى آنان زیاد گردان) (و کثر بهم عددى).
(مجلس و محضرم را با آنان زینت بخش) (و زین بهم محضرى).
(نام و یادم را به واسطه ى آنان زنده بدار) (و احى بهم ذکرى).
(آنان را در غیابم (جانشین من گردان) و امورم را به واسطه ى آنان کفایت فرما) (و اکفنى بهم فى غیبتى).
(به وسیله ى آنان در دفع حوائجم مرا اعانت کن) (و اعنى بهم على حاجتى).
(آنان را محب، دوستدار، عطوف، روى آور به سوى من، مستقیم و روبراه قرار ده) (و اجعلهم لى محبین، و على حدبین مقبلین مستقیمین لى).
آرى (آنان را مطیع، غیر عاصى، نه عاق و نه مخالف و نه خطاکار نسبت به من گردان) (مطیعین غیر عاصین و لا عاقین و لا مخالفین و لا خاطئین).
(مرا در تربیت، تادیب و نیکى به آنان اعانت فرما) (و اعنى على تربیتهم و تادیبهم و برهم).
(از جانب خود علاوه بر آنان فرزندان ذکورى به من مرحمت نما) (وهب لى من لدنک معهم اولادا ذکورا).
(و این موهبت را به خیر و صلاح من قرار ده) (و اجعل ذلک خیرا لى).
(آنان را در راه آنچه از تو خواسته ام عون و یاورم گردان) (و اجعلهم لى عونا على ما سالتک).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۴، ص:۱۰۸-۱۰۳
«اللّهُمَّ اشْدُد بِهِمْ عَضُدی، وَ اقِمِ بِهِمْ أوَدی، وَ کثّر بِهِمْ عَدَدی، وَ زَینْ بِهِمْ مَحْضَری، وَ أحْی بِهِمْ ذِکری، وَ اکفِنی بِهِمْ فی غَیبَتی، وَ أعِنّی بِهِمْ عَلى حاجَتی، وَ اجْعَلْهُمْ لی مُحِبّینَ، وَ عَلَی حَدِبینَ مُقْبِلینَ، مُسْتَقیمینَ لی مُطیعینَ غَیرَ عاصینَ وَ لا عاقّینَ وَ لا مُخالفِینَ وَ لا خاطِئینَ، وَ أعِنّی عَلى تَرْبِیتِهِمْ وَ تَأدیبِهمْ وَ بَرِّهِمْ، وَ هَبْ لی مِنْ لَدنْک مَعَهُمْ أوْلاداً ذُکوراً، وَ اجْعَلْ ذلِک خَیرًا لی، وَ اجْعَلْهُمْ لی عَوْناً عَلى ما سَأَلْتُک».
الشد: التقویه، شد یشده شدا- من باب قتل.
و العضد: ما بین المرفق الى الکتف، و فیها خمس لغات اشهرها وزن رجل، و بضمتین فى لغه الحجاز، و مثل کبد فى لغه بنى اسد، و کفلس فى لغه تمیم و بکر، و الخامسه مثال قفل.
و حکى تغلب العضد بفتح العین و الضاد، فتکون لغاتها سته.
قال ابو زید: اهل تهامه یونثون العضد، و بنو تمیم یذکرون.
و قال اللحیانى: العضد مونثه لا غیر.
قال الفارابى فى دیوان الادب: شد عضده اى: قواه.
و قال الزمخشرى فى قوله تعالى: «سنشد عضدک باخیک»: العضد: قوام الید و بشدتها تشتد الید، قال طرفه:
ابنى لبینى لستم بید * الا یدا لیست لها عضد
و یقال فى دعاء الخیر: شد الله عضدک، و فى ضده فت الله فى عضدک، و معنى سنشد عضدک باخیک: سنقویک به و نعینک، فاما ان یکون ذلک لان الید تشتد بشده العضد، و الجمله تقوى بشده الید على مزاوله الامور، و اما لان الرجل شبه بالید فى اشتدادها باشتداد العضد، فجعل کانه مشتد بعضد شدیده، انتهى.
فعلى الاول: هو کنایه تلوحیه عن تقویته.
و على الثانى: استعاره تمثیلیه، شبه حالیه فى تقویته باخیه بحال الید فى تقویتها بعضد شدیده.
و فى قوله: فى اشتدادها باشتداد العضد، اشاره الى ترکب التشبیه.
و اقام اوده: اى ازال اعوجاجه، و الاود بفتحتین: العوج، و هو هنا مستعاره لاختلال الحال و خروجها عن حد الاستقامه، اى: و اصلح بهم اختلال حالى، و الظاهر ان طلبه لذلک علیه السلام انما هو على تقدیر وقوعه، فکانه قال: ان وقع فى شى ء من احوالى اود و اعوجاج فاقمه بهم، و قد علمت انه لا یلزم من صدق الشرطیه صدق کل واحد من جزءیها، فلا یلزم من صدق کلامه علیه السلام وقوع الاعوجاج حتى یحتاج الى اقامته بهم.
و الروایه فى اکثر النسخ: «و اقم به اودى» بافراد الضمیر، و هو باعتبار ارجاعه الى الشد المفهوم من قوله علیه السلام: اشدد، نحو قوله تعالى: «اعدلوا هو اقرب».
و قیل: او الى العضد ولو على وجه الاستخدام.
و العدد: الکمیه المتالفه من الوحدان، او المراد به هنا کمیه جماعته من اهله و عترته، لما فى کثرتهم من عزه الجانب و حمایه الحوزه.
قال الاعشى:
و لست بالاکثر منهم حصى * و انما العزه للکاثر
اراد بالحصى هنا العدد.
قال الجوهرى: احصیت الشىء: عددته، و قولهم: نحن اکثر منهم حصى اى: عددا، انتهى.
و المحضر: مکان الحضور، و تزین محضره بهم کنایه عن تحلیتهم بالفضائل و الکمالات التى من حلى بها کانت زینه للمحاضر و المشاهد اذا حضرها.
و احیاه: جعله حیا.
و المراد بالذکر هنا: الصیت و الذکر الجمیل فى الناس.
قال فى الاساس: و من المجاز: له ذکر فى الناس اى: صیت و شرف.
اى: ابق بهم ذکرى و اظهره بین الناس.
شبه الابقاء و الاظهار بالاحیاء فى الایجاد، ثم استعار لفظ الاحیاء لذلک الابقاء، و هى استعاره تبعیه، و القرینه جعل مفعوله الذکر، و هو لا یحیى حقیقه، لان الاحیاء فى الحقیقه اعطاء الحیاه، و هى صفه تقتضى الحس و الحرکه الارادیه، و تفتقر الى البدن و الروح.
و یحتمل ان یکون استعاره بالکنایه، بان یکون شبه ذکره الذى ینقطع بعد موته بالانسان المیت، و اثبت له الاحیاء الذى هو من لوازم المشبه به. و حیاه الذکر من مشهورات الاستعارات، قال الشاعر:
هو الموت فاختر ما حلالک ذکره * فلم یمت الانسان ما حیى الذکر
و هذه الفقره تتضمن الدعاء بامرین:
احدهما: ابقاوهم بعده لیذکر بهم بعد موته.
و الثانى: جعلهم فضلاء کاملین، بحیث ینتشر صیته بهم فى الناس.
و کفاه الامر: قام مقامه فیه، اى: اجعلهم قائمین مقامى فى غیبتى. و اعانه على امره: ساعده علیه.
وحدب علیه حدبا- من باب تعب-: تعطف علیه، فهو حدب على وزن کتف.
و الاقبال: هنا کنایه عن الاعتناء و الاکرام، لان من اعتنى باحد و اکرمه التفت الیه و اقبل علیه بوجهه.
و مستقیمین: اى مستوین لا اعوجاج فیهم، و ذلک بالتحلى بالاخلاق الفاضله المعتدله بین الطرفین المستقیمه بین المنحرفین، او ثابتین على الطاعه و البر دائمین على الانقیاد لى، و منه حدیث: استقیموا لقریش ما استقاموا لکم.
اى: دوموا لهم فى الطاعه و اثبتوا علیها ما داموا على الدین و ثبتوا على الاسلام.
قوله علیه السلام: «غیر عاصین» اما نعت موکد لمعنى قوله: «مطیعین»، او حال موکده من الضمیر فى مطیعین. و «لا»: مزیده لتاکید ما افاده «غیر» من معنى النفى، کانه قیل: لا عاصین و لا عاقین. و لا خاطئین: اى متعمدین للذنب.
قال الاموى: المخطىء: من اراد شیئا فصار الى غیره، و الخاطى ء: من تعمد ما لا ینبغى.
و قال الفیومى: قال ابوعبیده: خطى خطا -من باب علم- و اخطا: بمعنى واحد لمن یذنب على غیر عمد. و قال غیره: خطى ء فى الدین، و اخطا فى کل شى ء عامدا او غیر عامد.
و قیل: خطىء اذا تعمد ما نهى عنه فهو خاطىء، و اخطا اذا اراد الصواب فصار الى غیره، فان اراد غیر الصواب و فعله قیل: قصده و تعمده، انتهى.
و فى الاساس: اخطا فى المساله و فى الراى، و خطى خطا عظیما: اذا تعمد الذنب.
قوله علیه السلام: «وهب لى من لدنک معهم» کلا الجارین و الظرف متعلق بهب، فاللام صله له، و من: لابتداء الغایه مجازا، و مع: لزمان الاجتماع، و یجوز ان یکون «من» متعلقه بمحذوف و هو حال من المفعول، اى: کائنین من لدنک، کما یجوز ان یکون الظرف من قوله: «معهم کذلک» اى: حال کونهم معهم.
و «من» فى قوله: «من لدنک»: تنبیه على ان هذا المقصود لا یکون و لا یحصل الا من عنده تعالى.
و الذکر بالتحریک: خلاف الانثى، و الجمع ذکور و ذکران، و لا یجوز جمعه بالواو و النون، لان ذلک مختص بالعلم العاقل، و الوصف الذى یجمع مونثه بالالف و التاء، و ماشذ عن ذلک فمسموع لا قیاس علیه.
و قوله علیه السلام: «و اجعل ذلک خیرا لى» فیه احتراز على وجه التلمیح الى قوله تعالى: «ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فى الخیرات بل لا یشعرون» اى: ایحسبون ان الذى نمدهم به من المال و البنین نسارع به لهم فیما فیه خیرهم؟ کلا لا نفعل ذلک، بل هم لا یشعرون بان ذلک الامداد استدراج لهم و استجرار لهم الى زیاده الاثم، فهو شر لهم.
فسال علیه السلام: ان تکون هبه ما ساله من الاولاد خیر له، حتى لا یکون داخلا فى مضمون هذه الایه و نحوها.
و قوله علیه السلام «و اجعلهم لى على ما سالتک» اى: على النحو الذى سالتک ایاه فى الاولاد الذین و هبتهم لى سابقا، من المنه على ببقائهم و اصلاحهم الى قوله: «و اعنى على تربیتهم و تادیبهم و برهم».
و فى نسخه: «و اجعلهم عونا لى على ما سالتک»، فیجوز تعلق «على» بقوله: «عونا» فیکون ما ساله علیه السلام: سوالا تقدم منه لا ذکر له هنا، و یجوز ان یکون متعلقا بمحذوف هو صفه لقوله «عونا»، اى: کائنا على النحو الذى سالتک فى الاولاد الموجودین، من شد عضدى و اقامه اودى بهم، الى غیر ذلک مما سبق سواله.
و قول بعض المترجمین: لیس فى اکثر النسخ المصححه قوله: «عونا»، لکنه مراد، لان اللام للنفع و «على» للضرر، لا معنى له، بل المعنى على عدم قوله: «عونا» اوضح، و الله اعلم.
