ابواب فقه
«اَبوابِ فقه»، دسته‌بندی‌هایی است که به سلیقه فقیهان برای فصل‌بندی و ساختاربخشی به مسائل و احکام مختلف فقهی ارائه شده است. مانند تقسیم‌بندی کلی آنها به عبادات و معاملات. کتاب «شرایع الاسلام» محقق حلی، از جهت ترتیب و تبویب، از بهترین کتابهای فقهی است و از جهت در برگرفتن فروعات، از جامع‌ترین آنهاست.
محتویات
تاریخچه باب‌بندی ابواب فقه
دسته بندی مباحث فقه از گذشته مورد توجه فقیهان قرار داشته است. نخستین دسته بندی ها را می توان در مجامع اولیه روایی مانند الکافی، من لایحضره الفقیه، تهذیب الاحکام و الاستبصار که متضمن روایات فقهی بودند مشاهده نمود. این دسته بندی ها بعدها در تدوین کتابهای فقهی مورد توجه قرار گرفت و فقیهان، هر یک با رویکردی خاص دسته بندی هایی ارائه نمودند.
گفته می شود دسته بندی ابوالصلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) در کتاب الکافی فی الفقه، قدیمی ترین دسته بندی در فقه شیعه است که تکالیف را به سه دسته عبادات، محرمات و احکام تقسیم نموده است. همچنین کتابهای المراسم العلویه تألیف سلار دیلمی (متوفی ۴۴۸) و المبسوط تألیف شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) اولین کتابهایی هستند که چنین دسته بندی را ارائه نموده اند.[۱]
دسته‌بندى محقق حلى
شایعترین تقسیم‌بندى مباحث فقه نزد فقهاى شیعه، دسته‌بندى محقق حلى در شرایع الاسلام است که کتاب خود را در چهار بخش تدوین کرده است: عبادات، عقود، ایقاعات و احکام.
شهید اول (متوفى ۷۸۶) در کتاب القواعد و الفوائد در توضیح این تقسیم‌بندى مى‌گوید: هدف حکم شرعى یا آخرت است و یا دنیا، گروه اول عبادات است و گروه دوم نیز اگر به تعبیر لفظى احتیاج داشته باشد به دو گروه تقسیم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ایقاعات (عبارت لفظى از یک نفر) و آنچه به تعبیر لفظى احتیاج ندارد در گروه احکام آورده مى‌شود.
گرچه فاضل مقداد (متوفى ۸۲۶) و فیض کاشانی (متوفى ۱۰۹۰) دسته‌بندى جدیدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسیم‌بندى محقق حلى همچنان در کتب فقهى شیعه پابرجا مانده و پیروى شده است.[۲]
هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را کتاب هایى است که هر کتاب را بر مقاصد و فصول یا ارکان و اطراف و فصول یا بر ابواب و فصول یا غیر این ها بحسب اختلاف تعبیر و بیان مؤلفان، تقسیم کرده‌اند که در حقیقت عنوان «کتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، که به منزله اشخاص و جزئیات بشمار مى‌آید.
کلیات کتب فقه به ترتیب مسطور در کتاب شرائع الاسلام بدین قرار است:
بخش اول: عبادات
شامل ده بخش زیر است:
- کتاب طهارت
- کتاب صلاة
- کتاب صوم
- کتاب اعتکاف
- کتاب زکات
- کتاب خمس
- کتاب حج
- کتاب عمره
- کتاب جهاد
- کتاب امر به معروف و نهى از منکر
بخش دوم: عقود
شامل هفده بخش زیر است:
- کتاب تجارت
- کتاب رهن
- کتاب مفلّس
- کتاب حجر
- کتاب ضمان
- کتاب صلح
- کتاب مضاربه
- کتاب مزارعه و مساقات
- کتاب ودیعه
- کتاب عاریه
- کتاب اجاره
- کتاب وکالت
- کتاب وقوف و صدقات
- کتاب هبات
- کتاب سبق و رمایه
- کتاب وصایا
- کتاب نکاح
بخش سوم: ایقاعات
که شامل یازده بخش زیر است:
- کتاب طلاق
- کتاب خلع و مباراة
- کتاب ظهار (احکام «کفارات» به عنوان «لواحق» این کتاب آورده شده است.)
- کتاب ایلاء
- کتاب لعان
- کتاب عتق
- کتاب تدبیر و مکاتبه و استیلاد
- کتاب اقرار
- کتاب جعاله
- کتاب ایمان
- کتاب نذر
بخش چهارم: احکام و سیاسات
که شامل دوازده بخش زیر است:
- کتاب صید و ذباحه
- اطعمه و اشربه
- کتاب غصب
- کتاب شفعه
- کتاب احیاء موات
- کتاب لقطه
- کتاب فرائض
- کتاب قضاء
- کتاب شهادات
- کتاب حدود و تعزیرات
- کتاب قصاص
- کتاب دیات.[۳]
پانویس
منابع
- جستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن، رحیم نوبهار.
- فقه سیاسی، عباسعلى عمید زنجانی، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۴۲۱ ه.ق.
- ادوار فقه، محمود تربتى شهابى، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۴۱۷ ه.ق.
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
