اللمعات المشرقیه (کتاب)
 | |
| نویسنده | ملاصدرا |
| موضوع | منطق |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| مترجم و شارح | عبدالمحسن مشکوةالدینی |
|
| |
«اللمعات المشرقیة» تألیف صدرالدین محمد شیرازی (م، ۱۰۵۰ ق)، کتابی به زبان عربی، شامل همه مباحث منطقى با ایجاز و اختصار است. ملاصدرا مباحث این کتاب را در نُه اشراق و هر اشراق را در لمعاتى ارائه نموده است.
مؤلف
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازى (۹۷۹-۱۰۵۰ ق)، معروف به صدرالمتألهین و ملاصدرا، فیلسوف بزرگ شیعه و صاحب مکتب فلسفى «حکمت متعالیه» است.
از اساتید بزرگ ایشان، شیخ بهایی، میرداماد و میرفندرسکی می باشند، و فیض کاشانی و ملا عبدالرزاق لاهیجی از معروف‌ترین شاگردان او هستند.
مهمترین کتاب ملاصدرا، «الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة» معروف به «اسفار اربعه»، است که او نظام فلسفی خود را در آن تبیین کرد. برخی دیگر از آثار وی عبارتند از: تفسیر القرآن الکریم، المبداء و المعاد، الشواهد الربوبیه، العرشیه و اللمعات المشرقیه.
معرفی کتاب
کتاب «اللمعات المشرقیه» تنها نوشته منطقى مستقل حکیم ملاصدرا است. این اثر در اولین چاپ آن با عنوان «اللمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة» معرفى شده است، اما به این عنوان از ناحیه مؤلف در این کتاب و یا در آثار دیگرش تصریح نشده است و احتمالاً عنوانى است که از عناوینى که در تنظیم مباحث کتاب بکار رفته، اصطیاد شده است، زیرا مباحث این کتاب در نُه اشراق و هر اشراق در لمعاتى ارائه گردیده است. مصحح کتاب مدعى است که این نام را خود مؤلف بر کتاب نهاده است و مى‌گوید: مصنف این رساله، مطابق روشى که در کتب فلسفى خود دارد، در اینجا نیز در عین این که مسائل منطقى را به سبک و روش اهل تحصیل و مانند سایر کتب منطقى بیان نموده، بیشتر به مشرب اشراق توجه دارد و به همین جهت نام کتاب را اللمعات المشرقیة و عنوان باب‌هاى آن را اشراق و فصولش را لمعه قرار داده است.
با توجه به این که مصنف به زمان تألیف کتاب «اللمعات المشرقیه» تصریح ننموده و نیز نام این کتاب در هیچ یک از تألیفات او و نام تألیفات دیگر او در این کتاب نیامده است، تعیین تاریخ دقیق تألیف این کتاب نه با استناد به کلام مصنف و نه با استناد به ترتیب تألیفات او ممکن نیست. اما از آنجا که بعضى از نوآورى‌هاى صدرالمتألهین تلویحاً یا تصریحاً در این کتاب و نیز قسمتى از عبارات «اسفار» عینا در این کتاب آمده است مى‌توان حدس زد که این کتاب بعد از آغاز به تألیف کتاب اسفار تألیف شده و از جمله آثارى است که مؤلف پس از گذراندن دوره انزوا در کهک قم به تألیف آن پرداخته است.
با این حال از مجموع قرائن و نیز سبک کلى نگارش کتاب «اللمعات المشرقیه»، مى‌توان گفت که این کتاب از تألیفات صدرالمتألهین شیرازی است و از این جهت محققان در انتساب آن به وی تردید نکرده‌اند. علاوه بر این که در کلیه نسخ خطى این اثر به صدرالمتألهین نسبت داده شده است.
کتاب «اللمعات المشرقیه»، توسط عبدالمحسن مشکوةالدینی با عنوان «منطق نوین» شرح و ترجمه شده است.
روش تألیف
ملاصدرا در این کتاب شیوه جدیدى را در ارائه مباحث منطقی انتخاب نموده است، که به مواردی اشاره می شود:
- هر چند مباحث منطق را در نه بخش ارائه کرده و از نظر تعداد بخش‌ها مطابق منطق «شفاء» ابن سینا عمل نموده، اما محتواى بخش‌ها به کلى با آن کتاب متفاوت است.
- به کار بردن عناوین اشراق و لمعه براى هر یک از بخش‌ها و فصول، ظاهراً از مختصات این کتاب است و این عناوین حتى در کتاب‌هاى منطقى شیخ اشراق نیز به چشم نمى‌خورد.
- در این کتاب نهایت ایجاز و اختصار با دقت در عرضه همه مباحث منطقى که دانستن آن بر پژوهندگان علوم عقلى لازم است همراه شده است.
- مباحثى از منطق که به اعتقاد مصنف خواندنش جز تضییع عمر ثمره‌اى ندارد به کلى حذف شده است.
- على رغم ایجاز و اختصار کتاب، عبارات آن به نحوى بسیار سلیس و روان انشا شده است و در واقع نثر سهل و ممتنع صدرالمتألهین را به وضوح در این کتاب مى‌توان مشاهده نمود.
محتوای کتاب
مباحث کتاب اللمعات المشرقیه در ضمن نُه اشراق و هر اشراق در ضمن چند لمعه به ترتیب زیر تنظیم شده است:
- اشراق اول، بحث ایساغوجى، در یک مقدمه و ده لمعه است:
- مقدمه، تعریف علم منطق
- لمعه اول اقسام تصدیق و تصور
- لمعه دوم، اقسام دلالت
- لمعه سوم، لفظ مفرد و مرکب
- لمعه چهارم، تعریف جزئى و اقسام کلى
- لمعه پنجم، اقسام لفظ متکثر المعنى
- لمعه ششم، نسب اربع
- لمعه هفتم، اقسام حمل و محمولات
- لمعه هشتم، کلیات خمس
- لمعه نهم، تعریف نوع، جنس، فصل، عرض عام و خاص
- لمعه دهم، کلى منطق، طبیعى، عقلى
- اشراق دوم، قول شارح در دو لمعه و مطلبى تحت عنوان فی أمثلة من الخطأ فی التعاریف
- لمعه اول، در حد و رسم
- لمعه دوم، تشکیل حد تام و ناقص
- اشراق سوم، بادیرمیناس، مقدمه‌اى در وجود عینى، ذهنى، لفظى، کیتى و شش لمعه
- لمعه اول، اقسام قضیه خبرى حملیه، متصله، منفصله
- لمعه دوم، اقسام قضیه شخصیه، طبیعیه، مهمله و محصوره
- لمعه سوم، اقسام قضیه خارجیه، حقیقیه و ذهنیه
- لمعه چهارم، اقسام قضیه معدوله، محصله، موجبه و سالبه
- لمعه پنجم، شرطیات مهمله و مسورة
- لمعه ششم، اجزاء قضایاى شرطیه
- اشراق چهارم، جهات قضایا و تصرفات در آنها، در هفت لمعه
- لمعه اول، وجوب، امکان و امتناع
- لمعه دوم، تقسیمات جهات قضایا
- لمعه سوم، بازگشت قضایا به موجبه کلیه ضروریه
- لمعه چهارم، تناقض و شرایط آن
- لمعه پنجم، شرط وحدت حمل در تناقض
- لمعه ششم، عکس و اقسام و شرایط آن
- لمعه هفتم، عکس نقیض
- اشراق پنجم، ترکیب دوم، در هفت لمعه و مطلبى با عنوان حل و عقد در اشکالات وارده بر انتاج قیاس‌هاى شرطى و جواب آن
- لمعه اول، تعریف قیاس و اجزاء آن
- لمعه دوم، تعریف هر یک از اشکال قیاس
- لمعه سوم، شرایط صحت شکل اول و ضروب منتجه آن
- لمعه چهارم، شرایط صحت شکل دوم و ضروب منتجه آن
- لمعه پنجم، شرایط صحت شکل سوم و ضروب منتجه آن
- لمعه ششم، قیاس‌هاى اقترانى شرطى
- لمعه هفتم، قیاس‌هاى استثنائى
- اشراق ششم، قیاس خلف، در سه لمعه
- لمعه اول، قیاس بسیط و مرکب
- لمعه دوم، تعریف قیاس خلف و بیان اقسام آن
- لمعه سوم، قیاس دور
- اشراق هفتم، اقسام دلائل، مطالب این اشراق تحت همین عنوان آمده است و از عنوان لمعه در آن استفاده نشده است.
- اشراق هشتم، برهان، با مقدمه‌اى در انواع قیاس و چهار لمعه
- لمعه اول، مطالب تصورى و تصدیقى
- لمعه دوم، برهان لمّى و إنّى
- لمعه سوم، موضوع، مبادى و مسائل علوم
- لمعه چهارم، طریق اکتساب حد
- اشراق نهم، سوفسطیقا یا مغالطه، با مقدمه‌اى در تعریف مغالطه و یک لمعه در انواع مغالطات.
منابع
- نرم افزار نور الحکمه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "اللمعات المشرقیه"، دائرة المعارف طهور.
