ابوالقاسم قشیری
«ابوالقاسم عبدالكريم قُشيرى نيشابورى» (حدود ۳۷۶-۴۶۵ ق)، مفسر، عارف، محدث، متکلم و ادیب نامدار مسلمان در قرن پنجم هجرى است. از ميان آثار وى، «لطائف الإشارت» در تفسير قرآن و «رساله قُشيريه» در تصوف شهرت بسزايى دارند.
| نام کامل | ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى نيشابورى |
| زادروز | ۳۷۶ قمری |
| زادگاه | نیشابور |
| وفات | ۴۶۵ قمری |
| مدفن | نیشابور |
|
| |
| اساتید |
ابوالقاسم الیمانى، ابوبکر طوسى، ابوبکر بن فورک اصفهانى، ابوعلى دقاق، محمد بن حسین سُلمی،... |
| شاگردان |
علی بن عثمان هجویری، خطیب بغدادی، ابوعبداللّه فراوی،... |
| آثار |
لطائف الإشارت، رساله قُشيريه، شرح أسماء الله الحسنی، ترتیب السلوک فی طریق اللّٰه تعالی، التيسير فى التفسير، المناجات،... |
زندگینامه
زينالاسلام ابوالقاسم عبدالكريم بن هوازن قشيرى نيشابورى در ربيع الاول سال ۳۷۶ يا ۳۸۶ قمری در اُستوا ناحیهای در نیشابور (قوچان كنونى) متولد شد. خانوادۀ وى از اعراب بنى قشير بودند كه در خراسان صاحب املاک بودند.
رجال نویسان اهل سنت او را فقیهی بزرگ، متکلم، اصولی، ادیب، شاعر، نویسنده، نحوی معرفی کرده و گفتهاند او محدثی ثقه بود و در اصول بر مذهب اشعری و در فروع طبق مذهب شافعی عمل میکرده و مدتی هم ریاست تصوف را برعهده داشت.
ابوالقاسم قشيرى در ۸۹ سالگی در سال ۴۶۵ قمری بدرود حيات گفت و او را در مدرسۀ استادش ابوعلى دقاق در نيشابور دفن كردند.
تحصیلات و استادان
ابوالقاسم قشیری ادبيات عرب را در همان استوا نزد ابوالقاسم یمانی آموخت. پس از فوت پدر، به قصد آموختن علم حساب روانه نيشابور شد، اما دست تقدير او را به مجلس ابوعلى دقاق كشانيد و شيفته او گرديد و از كسب علم حساب منصرف و قدم در طريق ارادت و تصوف نهاد.
وى اهل مسافرت نيز بود و يك سفر به مكه و دو سفر به بغداد داشت. ادبيات عرب را نزد ابوالقاسم اليمانى، تصوف را نزد ابوعلى دقاق، فقه را نزد ابوبكر طوسى و كلام را نزد ابوبكر بن فورک اصفهانى آموخت.
حضور او در مجلس ابوعلى دقاق، به موازات آموختن فقه، حديث و تفسير، از محضر اساتيدى همچون احمد بن محمد بن عمر خفاف، ابونعيم اسفراينى و ابن عبدوس مكى بود. در ميان اسامى اساتيد وى ابواسحاق اسفراينى، محمد بن حسین سُلمی (صاحب حقائق التفسیر) و ابوالحسين بن بشران نيز به چشم می خورد.
تدریس و شاگردان
مجالس املاء حديث و وعظ او مورد توجه طالبان واقع شده و موجب شهرت وى شد و اساس رياست مذهبى او را در نيشابور بنا نهاد. مدت زيادى از زندگى قشيرى به تربيت شاگردان سپرى شد. بسيارى از دوستداران علم و معرفت نزد وى درس خواندند كه يا در حديث از او اجازه روايت دريافت كردند و يا در طريقت و تصوف جزو مشايخ به شمار آمدند.
علی بن عثمان هجویری در کتاب «کشف المحجوب» خود، قشیری را «استاد امام» نامیده و از وی نقل قول مستقیم کرده است. همچنین خطیب بغدادی، پسرش عبداللّه لمنعم، ابوعبداللّه فراوی، زاهر شحامی و عبداللّه لجبار خُواریّ از او روایت کردهاند.
آثار و تألیفات
قشيرى به لحاظ احاطه بر علوم و معارف عصر خود، از حديث و تفسير و كلام گرفته تا تصوف و مقامات سلوک، در مقايسه با ديگر صوفيان آثار برجستهاى به شرح زير دارد:
- لطائف الإشارات، در تفسير قرآن
- ترتیب السلوک فی طریق اللّٰه تعالی
- تفسير كبير معروف به «التيسير فى التفسير» که قبل از سال ۴۱۰ ق. نوشته است.
- التحبير فى التذكير
- شرح أسماء الله الحسنی
- رساله قشيريه، در تصوف
- آداب الصوفيه
- الجواهر
- المنتهی فی نکت أولی النهی
- عيون الاجوبة فى فنون الاسئلة
- المناجات
- ناسخ الحدیث و منسوخه
- نحو القلوب
- احكام السماع
- اربعون فی الحدیث
- الفصول فی الاصول.
منابع
- "عبداللّه الکریم قشیری"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۳، ص۱۹۸.
- نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
