فخرالدین طریحی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
'''کلیدواژه: فخرالدین طریحی، آثار فخرالدین طریحی، مجمع البحرین'''
+
فخرالدین طریحی (م، ۱۰۸۵ ق) یکی از بزرگان علمای [[امامیه|امامیه]] در قرن یازدهم هجری و مولف کتاب معروف [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]] است.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱. </ref> علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان [[اسلام]]، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، [[علامه مجلسی]]، [[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بحرانی]] و [[شیخ حر عاملی]] هستند. بسیاری طریحی را ستوده‌اند، تا آنجا که [[میرزا عبدالله افندی|عبدالله افندی]] وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
 
 
فخرالدين فرزند محمد بن علی معروف به شيخ طريحی یکی از بزرگان علمای اماميه در قرن یازدهم هجری و مولف کتاب معروف [[مجمع البحرین فی مناقب السبطین علیهما السلام]] است.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: 9 اسفند 1391. </ref>
 
  
 
==ولادت و خاندان==
 
==ولادت و خاندان==
  
وی در محله «آل طریح» [[نجف]] اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر [[مشهد]] مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.<ref>گلشن ابرار، جلد صفحه 160، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدين علي‌لو.</ref>
+
فخرالدین فرزند محمد بن علی در محله «آل طریح» [[نجف]] اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر [[مشهد]] مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.<ref>گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی‌لو.</ref>
 
 
خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان، طُریح به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به حَبیب بن مُظاهر اسدی، صحابی مشهور [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهماالسلام، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب [[کوفه]] و در قرن ششم به [[نجف]] اشرف رفته اند.
 
  
طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در 1062 از [[عراق]] به [[مکه]] رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در 1079 به [[مشهد]] رفته است. وی تألیف ایضاح الحساب را در 1083 در اصفهان به پایان رسانده است که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهردیگر، به نجف بازگشت.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
+
خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به [[حبیب بن مظاهر اسدی|حبیب بن مُظاهر اسدی]]، صحابی مشهور [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهماالسلام، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب [[کوفه]] و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند.
  
بسیاری طریحی را ستوده‌اند، تا آنجا که افندی (ج4، ص332) وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
+
==تحصیلات و استادان==
  
==مشایخ و استادان==
+
طریحی اوان جوانی را در [[نجف]] نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در ۱۰۶۲ از [[عراق]] به [[مکه]] رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به [[ایران]] سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در ۱۰۷۹ به [[مشهد]] رفته است. وی تألیف ایضاح الحساب را در ۱۰۸۳ در [[اصفهان]] به پایان رسانده است که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
  
 
علامه طریحی همانند دیگر دانشوران در محضر استوانه‌های علمی‌‌ زمان خود زانوی ادب زد و با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:
 
علامه طریحی همانند دیگر دانشوران در محضر استوانه‌های علمی‌‌ زمان خود زانوی ادب زد و با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:
  
# شیخ محمدعلی طریحی
+
#شیخ محمدعلی طریحی
# شیخ محمدحسین طریحی
+
#شیخ محمدحسین طریحی
# شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
+
#شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
# سید امین الدین علی بن حجه الله شولستانی
+
#سید امین الدین علی شولستانی
# شیخ محمد بن جابر نجفی
+
#شیخ محمد بن جابر نجفی
 
 
==کرسی تدریس==
 
 
 
طریحی در کنار تحصیل بی‌وقفه بر کرسی تدریس نشست. شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در [[حوزه علمیه]] [[نجف]] یکی از درس‌های پرجمعیت بود.
 
 
 
درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و [[کربلا]] فراتر رفته، در شهرهایی همچون [[مشهد]] مقدس، اصفهان، شیراز، رماحیه نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، اجازه تدریس و نقل [[حدیث]] می‌‌داد.
 
 
 
==زهد و تقوا==
 
 
 
«وی عابدترین و باتقواترین اهل زمان خود بود و در تقوای وی همین بس که لباسی را که با نخ ابریشم دوخته شده بود، به تن نمی‌‌کرد. بلکه لباس‌های او را با نخ پنبه‌ای می‌‌دوختند».<ref>ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج 4، ص 33؛ اعیان الشیعه، ج 8، ص 395.</ref>
 
 
 
==آثار طریحی==
 
 
 
شیخ فخرالدین، اولین کسی است که در علم رجال در باب «تمییز مشترکات رجالی» کار کرده و همچنین در مورد واژه‌های حدیثی کتابی با عظمت نوشته است. آثار زیر در موضوعات [[اصول]]، [[فقه]] و رجال از او بر جای مانده است:
 
 
 
# الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
 
# الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رحمه الله به شماره 3028 و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره 1/383 موجود است.
 
# الاربعون حدیثاً، چهل [[حدیث]]؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار 3/2115 موجود است.
 
# ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
 
# ترتیب خلاصه الاقوال [[علامه حلی]] رحمه الله علیه
 
# ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه للشیخ الصدوق رحمه الله علیه
 
# تحفه الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
 
# تحفه الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره 557 موجود است.
 
# تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل تقلید از مجتهد مرده
 
# التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
 
# جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال 1053 ق. تألیف و در سال 1355 ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
 
# جامع الفوائد:‌ رد بر اخباری‌گری و اندیشه‌های میرزا محمدامین استرآبادی. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره 3028 و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره 3/383 موجود است.
 
# جواهر المطالب فی فضائل الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
 
# المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «نهج البلاغه»
 
# مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» تفسیر مختصر در قرآن
 
# [[مجمع البحرین فی مناقب السبطین علیهما السلام]]
 
# المقتل یا المنتخب فی جمع المراثی والخطب.
 
  
==مجمع البحرین==
+
==تدریس و شاگردان==
  
در این کتاب ابتدا آیات قرآنی و [[احادیث]] و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های انبیاء، محدثان، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون تفسیر، عقائد و شرح [[حدیث]]. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران [[علوم قرآنی]] و حدیثی دانست.
+
طریحی شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در [[حوزه علمیه]] نجف یکی از درس‌های پرجمعیت بود. درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و [[کربلا]] فراتر رفته، در شهرهایی همچون [[مشهد]] مقدس، اصفهان، [[شیراز]]، رماحیه نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث]] می‌‌داد.
  
==شاگردان و راویان==
+
ما در اینجا به نام عده‌ای از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، اشاره می‌‌کنیم:
  
علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که هر کدام در جایگاه خود از افتخارات عالم تشیع می‌‌باشند و نامشان در دفتر شاگردان مکتب جعفری نورافشانی می‌‌کند. ما در اینجا به نام عده‌ای از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، اشاره می‌‌کنیم:
+
#[[علامه مجلسی]] رحمه الله علیه
 +
#[[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بن سلیمان بحرانی]]
 +
#شیخ صفی‌الدین
 +
#شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
 +
#[[شیخ حر عاملی]] محمد بن حسن
 +
#شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
 +
#مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
 +
#شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
 +
#شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
 +
#[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمة‌الله جزائری]]
 +
#سید محمد بن اسماعیل نجفی
 +
#سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
 +
#شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
 +
#جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
 +
#شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
 +
#شیخ محمد بحرانی.<ref>مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص ۴۵۵؛ مقدمه مجمع البحرین، ص ۱۰؛ مقدمه جامع المقال، ص یج؛ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۵۵ـ۵۳.</ref>
  
# [[علامه مجلسی]] رحمه الله علیه
+
==آثار و تألیفات==
# سید هاشم بن سلیمان بحرانی
 
# شیخ صفی‌الدین
 
# شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
 
# [[شیخ حر عاملی]] محمد بن حسن
 
# شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
 
# مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
 
# شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
 
# شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
 
# سید نعمه‌الله بن عبدالله شوشتری جزائری
 
# سید محمد بن اسماعیل نجفی
 
# سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
 
# شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
 
# جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
 
# شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
 
# شیخ محمد بحرانی.<ref>مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج 2، ص 455؛ مقدمه مجمع البحرین، ص 10؛ مقدمه جامع المقال، ص یج؛ ریحانه الادب، ج 4، ص 55ـ53.</ref>
 
  
==خزانه فخریه==
+
شیخ فخرالدین، اولین کسی است که در [[علم رجال]] در باب «تمییز مشترکات رجالی» کار کرده و همچنین در مورد واژه‌های حدیثی کتابی با عظمت نوشته است. آثار زیر در موضوعات [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[فقه]] و رجال از او بر جای مانده است:
  
علامه طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در [[نجف]] و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نموده تا شیفتگان علوم آل البیت علیهم‌السلام از آن‌ها بهره‌مند شده و برای نشر آرمان‌های مقدس اسلامی‌‌ دریغ ننمایند.
+
#الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
 +
#الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشی نجفی]] رحمه الله به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۱/۳۸۳ موجود است.
 +
#الاربعون حدیثاً، چهل [[حدیث]]؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۳/۲۱۱۵ موجود است.
 +
#ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
 +
#ترتیب «[[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصه الاقوال]]» [[علامه حلی]] رحمه الله علیه
 +
#ترتیب مشیخه [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] للشیخ الصدوق رحمه الله علیه
 +
#تحفة الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
 +
#تحفة الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره ۵۵۷ موجود است.
 +
#تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل [[تقلید]] از مجتهد مرده
 +
#التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
 +
#جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال ۱۰۵۳ ق. تألیف و در سال ۱۳۵۵ ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
 +
#جامع الفوائد:‌ رد بر [[اخباریان|اخباری‌گری]] و اندیشه‌های میرزا [[محمدامین استرآبادی]]. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره ۳/۳۸۳ موجود است.
 +
#جواهر المطالب فی فضائل الامام [[امام علی علیه السلام|علی بن ابی طالب]] علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
 +
#المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «[[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]]»
 +
#مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مختصر در [[قرآن]]
 +
#[[مجمع البحرین فی مناقب السبطین علیهما السلام]]: در این کتاب ابتدا [[آیه|آیات قرآنی]] و [[احادیث]] و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های [[انبیاء]]، [[محدث|محدثان]]، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، [[عقاید]] و شرح [[حدیث]]. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران [[علوم قرآنی]] و [[علوم حدیث|حدیثی]] دانست.
 +
#المقتل یا [[منتخب طریحی (کتاب)|المنتخب فی جمع المراثی والخطب]].
  
اما جای بسی تأسف است که بسیاری از کتاب‌های گرانبهای بزرگان ما از دست ما خارج و در موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری می‌‌شوند و یا در اثر بی‌توجهی از بین رفته‌اند؛ کتابخانه شیخ فخرالدین طریحی از این جمله است چرا که بعد از وفات وی کتاب‌هایش به ورثه‌اش منتقل شد؛ اما در اثر بی‌توجهی، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است!<ref>مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج 1، ص 853.</ref>
+
علامه طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در [[نجف]] و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نموده تا شیفتگان علوم [[اهل البیت|آل البیت]] علیهم‌السلام از آن‌ها بهره‌مند شده و برای نشر آرمان‌های مقدس اسلامی‌‌ دریغ ننمایند. اما جای بسی تأسف است که بسیاری از کتاب‌های گرانبهای بزرگان ما از دست ما خارج و در موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری می‌‌شوند و یا در اثر بی‌توجهی از بین رفته‌اند؛ کتابخانه شیخ فخرالدین طریحی از این جمله است، چرا که بعد از وفات وی کتاب‌هایش به ورثه‌اش منتقل شد؛ اما در اثر بی‌توجهی، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است!<ref>مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱، ص ۸۵۳.</ref>
 
 
==طریحی در شهر رماحیه==
 
 
 
علامه طریحی مدتی در شهر رماحیه بسر برده و به اقامه جماعت و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخته است. مدت سکونت وی و تاریخ آن در منابع نیامده است. اما جای بسی افتخار است که بزرگان ما در هر زمان و مکان و در هر سن و سال که در منطقه‌ای به وجود آن‌ها نیاز شده با آغوش باز به آن دیار هجرت کرده و به خدمات علمی، فرهنگی، اجتماعی و دینی پرداخته‌اند.
 
 
 
از جمله آنان این فقیه نامدار است که در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و مرجع تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد. خانه وی همانند بیوت دیگر بزرگان دین، پناهگاه بیچارگان و محل مراجعه جویندگان علم و ادب بود که از اطراف به آن منزل سرازیر می‌‌شدند و با دستی پر به وطن و منزل خود بازمی‌‌گشتند.<ref>مقدمه مجمع البرحین، ص 12، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.</ref>
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
علامه طریحی در سال 1085 در رماحه وفات نمود و جنازه اش در [[نجف]] اشرف مدفون شد.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: 9 اسفند 1391.</ref>
+
علامه طریحی در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و [[مرجعیت|مرجع]] تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد و به اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخت.<ref>مقدمه مجمع البرحین، ص ۱۲، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.</ref> وی سرانجام در سال ۱۰۸۵ در رماحیه وفات نمود و جنازه اش در [[نجف]] اشرف مدفون شد.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* مجموعه گلشن ابرار، جلد صفحه 160، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدين علي‌لو.
+
 
* [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر].
+
*مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی لو.
* دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
+
*فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر.
 +
*دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  
 
[[رده:لغت شناسان]]
 
[[رده:لغت شناسان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۴۱

فخرالدین طریحی (م، ۱۰۸۵ ق) یکی از بزرگان علمای امامیه در قرن یازدهم هجری و مولف کتاب معروف مجمع البحرین است.[۱] علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی و شیخ حر عاملی هستند. بسیاری طریحی را ستوده‌اند، تا آنجا که عبدالله افندی وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.[۲]

ولادت و خاندان

فخرالدین فرزند محمد بن علی در محله «آل طریح» نجف اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر مشهد مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.[۳]

خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به حبیب بن مُظاهر اسدی، صحابی مشهور امام علی و امام حسین علیهماالسلام، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب کوفه و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند.

تحصیلات و استادان

طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در ۱۰۶۲ از عراق به مکه رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در ۱۰۷۹ به مشهد رفته است. وی تألیف ایضاح الحساب را در ۱۰۸۳ در اصفهان به پایان رسانده است که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت.[۴]

علامه طریحی همانند دیگر دانشوران در محضر استوانه‌های علمی‌‌ زمان خود زانوی ادب زد و با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:

  1. شیخ محمدعلی طریحی
  2. شیخ محمدحسین طریحی
  3. شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
  4. سید امین الدین علی شولستانی
  5. شیخ محمد بن جابر نجفی

تدریس و شاگردان

طریحی شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در حوزه علمیه نجف یکی از درس‌های پرجمعیت بود. درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و کربلا فراتر رفته، در شهرهایی همچون مشهد مقدس، اصفهان، شیراز، رماحیه نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، اجازه نقل حدیث می‌‌داد.

ما در اینجا به نام عده‌ای از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، اشاره می‌‌کنیم:

  1. علامه مجلسی رحمه الله علیه
  2. سید هاشم بن سلیمان بحرانی
  3. شیخ صفی‌الدین
  4. شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
  5. شیخ حر عاملی محمد بن حسن
  6. شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
  7. مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
  8. شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
  9. شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
  10. سید نعمة‌الله جزائری
  11. سید محمد بن اسماعیل نجفی
  12. سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
  13. شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
  14. جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
  15. شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
  16. شیخ محمد بحرانی.[۵]

آثار و تألیفات

شیخ فخرالدین، اولین کسی است که در علم رجال در باب «تمییز مشترکات رجالی» کار کرده و همچنین در مورد واژه‌های حدیثی کتابی با عظمت نوشته است. آثار زیر در موضوعات اصول، فقه و رجال از او بر جای مانده است:

  1. الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
  2. الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رحمه الله به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۱/۳۸۳ موجود است.
  3. الاربعون حدیثاً، چهل حدیث؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۳/۲۱۱۵ موجود است.
  4. ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
  5. ترتیب «خلاصه الاقوال» علامه حلی رحمه الله علیه
  6. ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه للشیخ الصدوق رحمه الله علیه
  7. تحفة الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
  8. تحفة الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره ۵۵۷ موجود است.
  9. تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل تقلید از مجتهد مرده
  10. التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
  11. جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال ۱۰۵۳ ق. تألیف و در سال ۱۳۵۵ ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
  12. جامع الفوائد:‌ رد بر اخباری‌گری و اندیشه‌های میرزا محمدامین استرآبادی. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره ۳/۳۸۳ موجود است.
  13. جواهر المطالب فی فضائل الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
  14. المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «نهج البلاغه»
  15. مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» تفسیر مختصر در قرآن
  16. مجمع البحرین فی مناقب السبطین علیهما السلام: در این کتاب ابتدا آیات قرآنی و احادیث و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های انبیاء، محدثان، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون تفسیر، عقاید و شرح حدیث. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران علوم قرآنی و حدیثی دانست.
  17. المقتل یا المنتخب فی جمع المراثی والخطب.

علامه طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در نجف و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نموده تا شیفتگان علوم آل البیت علیهم‌السلام از آن‌ها بهره‌مند شده و برای نشر آرمان‌های مقدس اسلامی‌‌ دریغ ننمایند. اما جای بسی تأسف است که بسیاری از کتاب‌های گرانبهای بزرگان ما از دست ما خارج و در موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری می‌‌شوند و یا در اثر بی‌توجهی از بین رفته‌اند؛ کتابخانه شیخ فخرالدین طریحی از این جمله است، چرا که بعد از وفات وی کتاب‌هایش به ورثه‌اش منتقل شد؛ اما در اثر بی‌توجهی، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است![۶]

وفات

علامه طریحی در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و مرجع تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد و به اقامه جماعت و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخت.[۷] وی سرانجام در سال ۱۰۸۵ در رماحیه وفات نمود و جنازه اش در نجف اشرف مدفون شد.[۸]

پانویس

  1. فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.
  2. دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  3. گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی‌لو.
  4. دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  5. مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص ۴۵۵؛ مقدمه مجمع البحرین، ص ۱۰؛ مقدمه جامع المقال، ص یج؛ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۵۵ـ۵۳.
  6. مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱، ص ۸۵۳.
  7. مقدمه مجمع البرحین، ص ۱۲، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.
  8. فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.

منابع

  • مجموعه گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی لو.
  • فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر.
  • دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.