سید حسن صدر: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | '''آیت الله | + | '''آیت الله سید حسن صدر''' (۱۳۵۴-۱۲۷۲ ق)، عالم مجاهد [[شیعه]] در سده چهاردهم هجری و از شاگردان [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزای شیرازی]] است. او فقیهى آگاه، مورّخى خبیر، رجالى برجسته و محدّثى بصیر بود که در دفاع از مکتب تشیع، آثار ارزشمندی چون «[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]]» را به یادگار گذاشت. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = سید حسن صدر | ||
| + | ||تصویر= [[پرونده:حسن صدر.jpg|230px]] | ||
| + | ||زادروز = ۱۲۷۲ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[کاظمین]] | ||
| + | |وفات = ۱۳۵۴ قمری | ||
| + | |مدفن = [[کاظمین]] | ||
| + | |اساتید = [[میرزا محمدحسن شیرازی|میرزا محمدحسن شیرازی]]، [[ملا حسینقلی همدانی]]، عبدالحسین بن نعمه طریحی،... | ||
| + | |شاگردان = [[محمدجواد بلاغی|علامه محمدجواد بلاغی]]، شیخ مرتضی آل یاسین، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|سید شرف الدین عاملی]]، [[آقا بزرگ تهرانی]]،... | ||
| + | |آثار = [[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]]، حاشیه بر [[عروة الوثقى|العروة الوثقى]]، رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین، شرح [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعه]]،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==ولادت== | ||
| − | + | سید حسن صدر در روز جمعه ۲۹ ماه مبارک [[رمضان]] سال ۱۲۷۲ هـ.ق در شهر مقدس [[کاظمین]] چشم به جهان گشود.<ref> شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی ص ۵، ترجمه تاسیس الشیعه سید حسن صدر، ص ۱، و گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۶، ص ۳۰۳.</ref> پدرش سید هادی صدر از علمای کاظمین بود. | |
| − | |||
| − | سید حسن صدر در روز جمعه | ||
==تحصیلات و اساتید== | ==تحصیلات و اساتید== | ||
| − | + | سید حسن صدر در ۱۵ سالگی [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] و [[علم بیان|بیان]] و [[علم معانی|معانی]] و [[علم بدیع|بدیع]] و [[منطق]] را کاملاً فراگرفت. وی علم صرف و نحو را از علامه باقر بن محمدحسن آل یاسین و علامه سید باقر بن الحیدر (متوفی: ۱۲۹۰ هـ.ق)، علم معانی و بیان و بدیع را از شیخ علامه عطار و علم منطق را از شیخ محمد بن الحاج کاظم و میرزا باقر سلماسی فراگرفت. همت بلند و عزم راسخ سید حسن و نظارت همیشگی پدر در ادامه تحصیل وی باعث شد که در هیجده سالگی [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را از بزرگترین استادان [[کاظمین]]، که پدرش نیز یکی از آنان بود، فراگیرد. | |
| − | سپس سید حسن صدر به امر پدر، به [[نجف]] اشرف مهاجرت نمود تا هر چه بیشتر از علوم و معارف الهی بهره‌مند گردد. وی هفده سال در [[حوزه علمیه]] نجف، [[ | + | سپس سید حسن صدر به امر پدر، به [[نجف]] اشرف مهاجرت نمود تا هر چه بیشتر از علوم و معارف الهی بهره‌مند گردد. وی هفده سال در [[حوزه علمیه]] نجف، [[حکمت]]، [[کلام]]، فقه، اصول و سایر [[علوم اسلامی]] را فراگرفت و در فقه و اصول [[اجتهاد|مجتهد]] شد. او [[حکمت]] و [[کلام]] را علاوه بر پدرش، از شیخ محمدباقر شکی، شیخ محمدتقی بایکانی، [[شیخ عبدالنبی نوری|شیخ عبدالنبی نوری طبرسی]] و محمدتقی گلپایگانی (متوفی: ۱۲۹۳ هـ.ق) فراگرفت. همچنین فقه و اصول را از عبدالحسین بن نعمه الطریحی (متوفی: ۱۲۹۵ هـ.ق) و [[میرزای شیرازی]]؛ [[اخلاق]] را از [[ملا حسینقلی همدانی]] و علوم غریبه را نزد شیخ عبدالحسین هندی فراگرفت.<ref> شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ص ۶ و ۵ و تأسیس الشیعه، ص ۵ و ۱ـ۲.</ref> |
| − | در سال | + | در سال ۱۲۹۱ هـ.ق، آیت الله [[میرزا محمدحسن شیرازی|سید محمدحسن شیرازی]] از نجف به [[سامرا]] هجرت کرد. عده بسیاری از شاگردان او از جمله سید حسن صدر نیز در سال ۱۲۹۷ هـ.ق برای بهره‌بردن از محضر مرجع بزرگ [[شیعه]]، به سامرا مهاجرت نمود و مدت هفده سال در آنجا اقامت گزید. |
| − | دو سال از رحلت آیت الله شیرازی گذشته بود | + | دو سال از رحلت آیت الله شیرازی گذشته بود که ـ در سال ۱۳۱۴ هـ.ق ـ سید حسن صدر همراه پسرعمویش، [[سید اسماعیل صدر]] به زادگاهش [[کاظمین|کاظمین]] بازگشت.<ref> شیعه و پایه‌گذاری، ص ۵ـ۸ و ص ۴ـ۱۱ و ۱۰ـ۱۱؛ علمای معاصرین، ملا علی واعظ تبریزی، ص ۱۷۱، ۱۷۰؛ صیام وقایع الایام، ملا علی تبریزی، ص ۶۶۴، معارف و معاریف، سید مصطفی خمینی، ج ۶، ص ۶۶۱، اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵ و گنجینه دانشمندان، ج ۶، ص ۳۰۴.</ref> |
| − | + | کسانی که سید حسن صدر از آنها [[حدیث]] نقل کرده است، دو گروهند: | |
| − | گروه اول: | + | گروه اول: کسانی هستند که بدون [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] کتبی از آنان [[حدیث]] نقل می‌کرد که عبارتند از: میرزا حسن شیرازی (متوفی: ۱۳۱۲ هـ.ق) [[میرزا حبیب الله رشتی]] (متوفی: ۱۳۱۳ هـ.ق)، محمدحسن بن هاشم کاظمی (متوفی: ۱۳۰۸ هـ.ق) [[محمد فاضل ایروانی|محمد ایروانی]] (متوفی: ۱۳۰۶ هـ.ق)، محمدحسن آل یاسین کاظمی و سید هادی صدر (متوفی: ۱۳۱۶ هـ.ق). |
| − | گروه دوم: عالمانی | + | گروه دوم: عالمانی که به او اجازه کتبی برای نقل حدیث داده‌اند، از جمله: شیخ ملا علی بن خلیل رازی (متوفی: ۱۲۹۷ هـ.ق) [[سید مهدی قزوینی|سید مهدی قزوینی حلی]] (متوفی: ۱۳۰۰ هـ.ق)، [[سید محمدهاشم چهارسوقی|میرزا محمدهاشم اصفهانی]] (متوفی: ۱۳۱۸ هـ.ق)، [[محدث نوری|میرزا محمدحسین نورى]]، صاحب «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرک الوسائل]]» (متوفی: ۱۳۲۰ هـ.ق)، آخوند [[ملا حسینقلی همدانی|ملا حسینقلى همدانى]] (متوفی: ۱۳۱۱ هـ.ق). |
| − | ==تدریس و شاگردان == | + | ==تدریس و شاگردان== |
| − | + | سید حسن صدر ضمن استفاده از درس آیت الله شیرازی، خود نیز به تدریس پرداخت. بیان شیوا و گیرایش توجه همه را به او جلب کرد. مرجع شیعیان نیز ارادت و عنایت خاصی نسبت به وی ابراز می‌داشت. [[محمدجواد بلاغی|علامه محمدجواد بلاغی]] (متوفی: ۱۳۱۳ هـ.ش)<ref>گلشن ابرار، ج۲، ص۵۴۳.</ref>، شیخ مرتضی آل یاسین کاظمی و بسیاری از فرزانگان جزو شاگردان او بودند. | |
| − | سید حسن صدر از | + | سید حسن صدر از کارشناسان علم [[حدیث]] بود و به همین سبب، به محدث کاظمینی مشهور بود. او به عده زیادی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] کتبی نقل [[حدیث]] داده است که به نام برخی اشاره می‌شود: |
| − | آیت الله [[محمدحسین غروی اصفهانی|شیخ محمدحسین غروی اصفهانی]] (متوفی: | + | آیت الله [[محمدحسین غروی اصفهانی|شیخ محمدحسین غروی اصفهانی]] (متوفی: ۱۳۲۱ هـ.ش)، [[سردار کابلی|علامه سردار کابلی]] (متوفی: ۱۳۳۱ هـ.ش)، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|سید شرف الدین عاملی]] (متوفی: ۱۳۳۷ هـ.ش)، [[آقا بزرگ تهرانی]] (متوفی: ۱۳۴۸ هـ.ش)، [[حاج شیخ عباس قمی|شیخ عباس قمی]] (متوفی: ۱۳۱۹ هـ.ش)، آیت الله [[سید ابوالحسن اصفهانی]] (متوفی: ۱۳۲۵ هـ.ش)، شیخ هادی آل کاشف الغطاء، ابوالحسن نقوی، سید رضا هندی، میرزا محمدعلی اردوبادی نجفی (متوفی: ۱۳۸۰ هـ.ق) میرزا هادی خراسانی، شیخ آقا رضا اصفهانی (متوفی: ۱۳۲۲ هـ.ق).<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۲ـ۲۳ و ص ۲۵؛ گلشن ابرار، ج ۲، ص ۵۸۰، ص ۶۲۵ و ۶۵۵؛ معارف الرجال، ج ۱، ص ۲۴۹؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص ۳۳۸ و شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ص ۱۷ـ۱۸.</ref> |
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| − | از آثار | + | از آثار سید حسن صدر ۸۲ کتاب به یادگار مانده است که برخی از آن ها را ذکر می کنیم:<ref> همان، ص ۱۷۲.</ref> |
| − | #تأسیس الشیعه لعلوم | + | #[[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]]، در اثبات پیشتازی [[شیعه|شیعیان]] را در [[علوم اسلامی]] نسبت به دیگر فرقه‌های اسلامی. |
| − | #الدرر الموسویه فی شرح العقائد الجعفریه، وی در این | + | #الدرر الموسویه فی شرح العقائد الجعفریه، وی در این کتاب، ضمن تبیین [[اصول دین]]، [[امامت]] را از منابع [[اهل سنت]] اثبات می‌کند. |
| − | #سبیل | + | #سبیل الصالحین، این کتاب هفت راه [[سیر و سلوک|سیر و سلوک]] و [[عبادت]] خدا را بیان می‌کند. |
| − | #احیاءالنفوس به آداب ابن | + | #احیاءالنفوس به آداب ابن طاووس، این کتاب درباره ارتباط بنده با خدا و بنده با اولیاءالله و بنده با ملائکه و مردم بحث می‌کند. |
#سبیل الرشاد فی شرح نجاة العباد | #سبیل الرشاد فی شرح نجاة العباد | ||
| − | #تبیین | + | #تبیین مدارک السداد للمتن والحواشی من نجاة العباد |
#تحصیل الفروع الدینیه فی فقه الامامیه | #تحصیل الفروع الدینیه فی فقه الامامیه | ||
#المسائل المهمه | #المسائل المهمه | ||
| سطر ۴۳: | سطر ۵۳: | ||
#حاشیه بر غایة القصوی | #حاشیه بر غایة القصوی | ||
#حاشیه بر تبصره | #حاشیه بر تبصره | ||
| − | #الغالیه لاهل الانظار العالیه، این | + | #الغالیه لاهل الانظار العالیه، این کتاب در [[حرام|تحریم]] ریش تراشی است و به عربی و فارسی چاپ شده است. |
| − | #تبیین الرشاد فی لبس السواد علی الائمه الامجاد، این | + | #تبیین الرشاد فی لبس السواد علی الائمه الامجاد، این کتاب به زبان فارسی، در مورد پوشیدن لباس سیاه برای عزاداری [[اهل البیت|اهل بیت]] است. |
| − | #نهج السداد فی | + | #نهج السداد فی حکم اراضی السواد |
| − | #الدر النظیم فی مسأله التتمیم، در موضوع | + | #الدر النظیم فی مسأله التتمیم، در موضوع تکمیل [[آب کر|آب کر]] با آب متنجس |
#ابانه الصدور: در مورد [[ارث]] | #ابانه الصدور: در مورد [[ارث]] | ||
| − | # | + | #کشف الالتباس عن قاعده الناس (درباره قاعده الناس مسلطون علی اموالهم) |
| − | #الغرر فی نفی الضرار والضرر: درباره بحث | + | #الغرر فی نفی الضرار والضرر: درباره بحث حکومت و ورود |
| − | # | + | #رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین |
| − | #رساله فی | + | #رساله فی حکم الظن بالافعال والشک فیها |
#الرسائل فی اجوبة المسائل: جواب به استفتائات | #الرسائل فی اجوبة المسائل: جواب به استفتائات | ||
#سبیل النجاة فی المعاملات | #سبیل النجاة فی المعاملات | ||
#تعلیقه علی رساله التقیه لشیخنا الانصاری | #تعلیقه علی رساله التقیه لشیخنا الانصاری | ||
| − | #تعلیقه علی مباحث المیاه من | + | #تعلیقه علی مباحث المیاه من کتاب الطهاره [[شیخ مرتضی انصاری|للشیخ الانصاری]] |
#رساله فی بعض مسائل الوقف | #رساله فی بعض مسائل الوقف | ||
#رساله فی الماء المضاف | #رساله فی الماء المضاف | ||
| − | #رساله وجیزه فی روایه الاخفات فی التسبیحات فی | + | #رساله وجیزه فی روایه الاخفات فی التسبیحات فی الرکعتین الاخیرتین |
| − | #من | + | #من الناسک فی المناسک (حدیث) |
| − | #شرح [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعه الی | + | #شرح [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشیعه الی احکام الشریعه]]؛ [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|علامه شرف الدین]] می‌گوید: این کتاب، کتابی است که نظیر آن تألیف نشده است. این کتاب شامل علم [[فقه]]، [[حدیث]]، [[اصول فقه|اصول]] و [[رجال]] بوده که چند جلد آن منتشر شده است. |
| − | #محاسن الرسائل فی | + | #محاسن الرسائل فی معرفة الاوائل.<ref>تأسیس الشیعه، ص۲۱ـ۱۴؛ اعیان الشیعه، ج۵، ص۳۲۶ و الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۹، ص۳۷۰.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی== | |
| − | '''<I> | + | '''<I>۱. پیمان مقدس:</I>''' |
| − | + | جرجی زیدان، تاریخ نویس معروف (متوفی: ۱۹۱۴ م) در کتاب (تاریخ آداب اللغة العربیه) که در چهار جلد منتشر شد، نوشت: «[[شیعه]] طایفه‌ای کوچک بود که آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد». وقتی این خبر به سید حسن صدر رسید، با [[آقا بزرگ تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانی]] و [[محمد حسین کاشف الغطاء]] همپیمان شد تا به معرفی شیعه بپردازد. علامه سید حسن صدر درباره فعالیت‌های علمی شیعه و نقش آنان در تأسیس و تکمیل [[علوم اسلامی]] تحقیق کرد و کتاب معروف خود را به نام [[تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام (کتاب)|تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام]]، تألیف کرد، که در سال ۱۳۷۰ هـ.ق در ۴۴۵ صفحه به چاپ رسید. همچنین شیخ آقا بزرگ تهرانی با تألیف [[الذریعه الی تصانیف الشیعه]] در ۲۹ جلد به معرفی آثار و تألیفات شیعه در علوم مختلف پرداخت. علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء نیز نقدی بر تاریخ آداب اللغه العربیه نوشت.<ref> شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمدرضا حکیمی، ص ۲۲ـ۲۳.</ref> | |
| − | '''<I> | + | '''<I>۲. غیرت دینی:</I>''' |
| − | + | فعالیت‌های فرهنگی [[وهابیت]] روز به روز گسترش می‌یافت. در مقابل، علامه سید حسن صدر برای دفع این [[فتنه]]، کتابی تحت عنوان «رساله الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین» نگاشت.<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۰.</ref> | |
| − | + | '''<I>۳. کتابخانه‌ای ماندگار:</I>''' | |
| − | + | علامه سید حسن صدر علاقه بسیار شدیدی به خرید و جمع‌آوری کتاب داشت. این علاقه به قدری شدید بود که برای خرید یک کتاب از هزینه‌های ضروری زندگی چشم پوشی می‌کرد. وی کتاب‌های قدیمی و خطی را جمع آوری می‌کرد و اگر کتابی بدون نام مؤلف بود، آن قدر تحقیق و تفحص می‌کرد تا نویسنده را بشناسد. اکنون کتابخانه‌اش شامل بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب نفیس است.<ref> همان، ص ۲۱ و ۲۲ و اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵.</ref> | |
| − | + | نویسنده پرتلاش، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|علامه سید شرف الدین]] می‌گوید: من از آیت الله سید حسن صدر شنیدم که وی در ایام جوانی شب‌ها را (معمولا) برای مطالعه بیدار بود و در روز، خواب قبل یا بعد از ظهر را نمی‌شناخته، خودم نیز مشاهده کردم او در سال‌های پیری، شب و روز در کتابخانه‌اش قلم به دست راست و کاغذ در دست چپ، مشغول تحقیق و تألیف بود. به جرأت می‌گویم که آن بزرگوار یک چهارم عمرش را خوابید و باقی عمرش را بیدار بود؛ بر عکس عموم مردم که فقط یک چهارم عمرشان را بیدارند.<ref> علمای معاصرین، ص ۱۷۰.</ref> | |
| − | + | ==وفات == | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | مرحوم آیت الله سید حسن صدر، سرانجام در روز پنج شنبه ۱۱ [[ربیع الاول]] سال ۱۳۵۴ هـ.ق، در محله کرخ [[بغداد]] چشم از دنیا فروبست و در حرم [[کاظمین]] در کنار پدرش به خاک سپرده شد. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| + | *مهدی احمدی، تلخیص از کتاب گلشن ابرار، جلد۳، صفحه۶۰۰. | ||
| + | *اجازه علامه سید حسن صدر به صدرالاسلام محمدامین امامى خویى، [http://www.hadith.net/n443-e2160.html پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، حدیث نت]، بازیابی: ۳ اسفند ۱۳۹۲. | ||
| − | + | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | |
| − | + | [[رده:فقیهان]] | |
| + | [[رده:تاریخ نویسان]] | ||
| + | [[رده:راویان حدیث]] | ||
[[رده:علمای قرن چهاردهم]] | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | ||
نسخهٔ ۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۱۳
آیت الله سید حسن صدر (۱۳۵۴-۱۲۷۲ ق)، عالم مجاهد شیعه در سده چهاردهم هجری و از شاگردان میرزای شیرازی است. او فقیهى آگاه، مورّخى خبیر، رجالى برجسته و محدّثى بصیر بود که در دفاع از مکتب تشیع، آثار ارزشمندی چون «تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام» را به یادگار گذاشت.
| |
| نام کامل | سید حسن صدر |
| زادروز | ۱۲۷۲ قمری |
| زادگاه | کاظمین |
| وفات | ۱۳۵۴ قمری |
| مدفن | کاظمین |
|
| |
| اساتید |
میرزا محمدحسن شیرازی، ملا حسینقلی همدانی، عبدالحسین بن نعمه طریحی،... |
| شاگردان |
علامه محمدجواد بلاغی، شیخ مرتضی آل یاسین، سید شرف الدین عاملی، آقا بزرگ تهرانی،... |
| آثار |
تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، حاشیه بر العروة الوثقى، رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین، شرح وسائل الشیعه،... |
محتویات
ولادت
سید حسن صدر در روز جمعه ۲۹ ماه مبارک رمضان سال ۱۲۷۲ هـ.ق در شهر مقدس کاظمین چشم به جهان گشود.[۱] پدرش سید هادی صدر از علمای کاظمین بود.
تحصیلات و اساتید
سید حسن صدر در ۱۵ سالگی صرف و نحو و بیان و معانی و بدیع و منطق را کاملاً فراگرفت. وی علم صرف و نحو را از علامه باقر بن محمدحسن آل یاسین و علامه سید باقر بن الحیدر (متوفی: ۱۲۹۰ هـ.ق)، علم معانی و بیان و بدیع را از شیخ علامه عطار و علم منطق را از شیخ محمد بن الحاج کاظم و میرزا باقر سلماسی فراگرفت. همت بلند و عزم راسخ سید حسن و نظارت همیشگی پدر در ادامه تحصیل وی باعث شد که در هیجده سالگی فقه و اصول را از بزرگترین استادان کاظمین، که پدرش نیز یکی از آنان بود، فراگیرد.
سپس سید حسن صدر به امر پدر، به نجف اشرف مهاجرت نمود تا هر چه بیشتر از علوم و معارف الهی بهره‌مند گردد. وی هفده سال در حوزه علمیه نجف، حکمت، کلام، فقه، اصول و سایر علوم اسلامی را فراگرفت و در فقه و اصول مجتهد شد. او حکمت و کلام را علاوه بر پدرش، از شیخ محمدباقر شکی، شیخ محمدتقی بایکانی، شیخ عبدالنبی نوری طبرسی و محمدتقی گلپایگانی (متوفی: ۱۲۹۳ هـ.ق) فراگرفت. همچنین فقه و اصول را از عبدالحسین بن نعمه الطریحی (متوفی: ۱۲۹۵ هـ.ق) و میرزای شیرازی؛ اخلاق را از ملا حسینقلی همدانی و علوم غریبه را نزد شیخ عبدالحسین هندی فراگرفت.[۲]
در سال ۱۲۹۱ هـ.ق، آیت الله سید محمدحسن شیرازی از نجف به سامرا هجرت کرد. عده بسیاری از شاگردان او از جمله سید حسن صدر نیز در سال ۱۲۹۷ هـ.ق برای بهره‌بردن از محضر مرجع بزرگ شیعه، به سامرا مهاجرت نمود و مدت هفده سال در آنجا اقامت گزید.
دو سال از رحلت آیت الله شیرازی گذشته بود که ـ در سال ۱۳۱۴ هـ.ق ـ سید حسن صدر همراه پسرعمویش، سید اسماعیل صدر به زادگاهش کاظمین بازگشت.[۳]
کسانی که سید حسن صدر از آنها حدیث نقل کرده است، دو گروهند:
گروه اول: کسانی هستند که بدون اجازه کتبی از آنان حدیث نقل می‌کرد که عبارتند از: میرزا حسن شیرازی (متوفی: ۱۳۱۲ هـ.ق) میرزا حبیب الله رشتی (متوفی: ۱۳۱۳ هـ.ق)، محمدحسن بن هاشم کاظمی (متوفی: ۱۳۰۸ هـ.ق) محمد ایروانی (متوفی: ۱۳۰۶ هـ.ق)، محمدحسن آل یاسین کاظمی و سید هادی صدر (متوفی: ۱۳۱۶ هـ.ق).
گروه دوم: عالمانی که به او اجازه کتبی برای نقل حدیث داده‌اند، از جمله: شیخ ملا علی بن خلیل رازی (متوفی: ۱۲۹۷ هـ.ق) سید مهدی قزوینی حلی (متوفی: ۱۳۰۰ هـ.ق)، میرزا محمدهاشم اصفهانی (متوفی: ۱۳۱۸ هـ.ق)، میرزا محمدحسین نورى، صاحب «مستدرک الوسائل» (متوفی: ۱۳۲۰ هـ.ق)، آخوند ملا حسینقلى همدانى (متوفی: ۱۳۱۱ هـ.ق).
تدریس و شاگردان
سید حسن صدر ضمن استفاده از درس آیت الله شیرازی، خود نیز به تدریس پرداخت. بیان شیوا و گیرایش توجه همه را به او جلب کرد. مرجع شیعیان نیز ارادت و عنایت خاصی نسبت به وی ابراز می‌داشت. علامه محمدجواد بلاغی (متوفی: ۱۳۱۳ هـ.ش)[۴]، شیخ مرتضی آل یاسین کاظمی و بسیاری از فرزانگان جزو شاگردان او بودند.
سید حسن صدر از کارشناسان علم حدیث بود و به همین سبب، به محدث کاظمینی مشهور بود. او به عده زیادی اجازه کتبی نقل حدیث داده است که به نام برخی اشاره می‌شود:
آیت الله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (متوفی: ۱۳۲۱ هـ.ش)، علامه سردار کابلی (متوفی: ۱۳۳۱ هـ.ش)، سید شرف الدین عاملی (متوفی: ۱۳۳۷ هـ.ش)، آقا بزرگ تهرانی (متوفی: ۱۳۴۸ هـ.ش)، شیخ عباس قمی (متوفی: ۱۳۱۹ هـ.ش)، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی: ۱۳۲۵ هـ.ش)، شیخ هادی آل کاشف الغطاء، ابوالحسن نقوی، سید رضا هندی، میرزا محمدعلی اردوبادی نجفی (متوفی: ۱۳۸۰ هـ.ق) میرزا هادی خراسانی، شیخ آقا رضا اصفهانی (متوفی: ۱۳۲۲ هـ.ق).[۵]
آثار و تألیفات
از آثار سید حسن صدر ۸۲ کتاب به یادگار مانده است که برخی از آن ها را ذکر می کنیم:[۶]
- تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، در اثبات پیشتازی شیعیان را در علوم اسلامی نسبت به دیگر فرقه‌های اسلامی.
- الدرر الموسویه فی شرح العقائد الجعفریه، وی در این کتاب، ضمن تبیین اصول دین، امامت را از منابع اهل سنت اثبات می‌کند.
- سبیل الصالحین، این کتاب هفت راه سیر و سلوک و عبادت خدا را بیان می‌کند.
- احیاءالنفوس به آداب ابن طاووس، این کتاب درباره ارتباط بنده با خدا و بنده با اولیاءالله و بنده با ملائکه و مردم بحث می‌کند.
- سبیل الرشاد فی شرح نجاة العباد
- تبیین مدارک السداد للمتن والحواشی من نجاة العباد
- تحصیل الفروع الدینیه فی فقه الامامیه
- المسائل المهمه
- حاشیه بر العروة الوثقی
- حاشیه بر غایة القصوی
- حاشیه بر تبصره
- الغالیه لاهل الانظار العالیه، این کتاب در تحریم ریش تراشی است و به عربی و فارسی چاپ شده است.
- تبیین الرشاد فی لبس السواد علی الائمه الامجاد، این کتاب به زبان فارسی، در مورد پوشیدن لباس سیاه برای عزاداری اهل بیت است.
- نهج السداد فی حکم اراضی السواد
- الدر النظیم فی مسأله التتمیم، در موضوع تکمیل آب کر با آب متنجس
- ابانه الصدور: در مورد ارث
- کشف الالتباس عن قاعده الناس (درباره قاعده الناس مسلطون علی اموالهم)
- الغرر فی نفی الضرار والضرر: درباره بحث حکومت و ورود
- رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین
- رساله فی حکم الظن بالافعال والشک فیها
- الرسائل فی اجوبة المسائل: جواب به استفتائات
- سبیل النجاة فی المعاملات
- تعلیقه علی رساله التقیه لشیخنا الانصاری
- تعلیقه علی مباحث المیاه من کتاب الطهاره للشیخ الانصاری
- رساله فی بعض مسائل الوقف
- رساله فی الماء المضاف
- رساله وجیزه فی روایه الاخفات فی التسبیحات فی الرکعتین الاخیرتین
- من الناسک فی المناسک (حدیث)
- شرح وسائل الشیعه الی احکام الشریعه؛ علامه شرف الدین می‌گوید: این کتاب، کتابی است که نظیر آن تألیف نشده است. این کتاب شامل علم فقه، حدیث، اصول و رجال بوده که چند جلد آن منتشر شده است.
- محاسن الرسائل فی معرفة الاوائل.[۷]
فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی
۱. پیمان مقدس:
جرجی زیدان، تاریخ نویس معروف (متوفی: ۱۹۱۴ م) در کتاب (تاریخ آداب اللغة العربیه) که در چهار جلد منتشر شد، نوشت: «شیعه طایفه‌ای کوچک بود که آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد». وقتی این خبر به سید حسن صدر رسید، با شیخ آقا بزرگ تهرانی و محمد حسین کاشف الغطاء همپیمان شد تا به معرفی شیعه بپردازد. علامه سید حسن صدر درباره فعالیت‌های علمی شیعه و نقش آنان در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی تحقیق کرد و کتاب معروف خود را به نام تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تألیف کرد، که در سال ۱۳۷۰ هـ.ق در ۴۴۵ صفحه به چاپ رسید. همچنین شیخ آقا بزرگ تهرانی با تألیف الذریعه الی تصانیف الشیعه در ۲۹ جلد به معرفی آثار و تألیفات شیعه در علوم مختلف پرداخت. علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء نیز نقدی بر تاریخ آداب اللغه العربیه نوشت.[۸]
۲. غیرت دینی:
فعالیت‌های فرهنگی وهابیت روز به روز گسترش می‌یافت. در مقابل، علامه سید حسن صدر برای دفع این فتنه، کتابی تحت عنوان «رساله الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین» نگاشت.[۹]
۳. کتابخانه‌ای ماندگار:
علامه سید حسن صدر علاقه بسیار شدیدی به خرید و جمع‌آوری کتاب داشت. این علاقه به قدری شدید بود که برای خرید یک کتاب از هزینه‌های ضروری زندگی چشم پوشی می‌کرد. وی کتاب‌های قدیمی و خطی را جمع آوری می‌کرد و اگر کتابی بدون نام مؤلف بود، آن قدر تحقیق و تفحص می‌کرد تا نویسنده را بشناسد. اکنون کتابخانه‌اش شامل بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب نفیس است.[۱۰]
نویسنده پرتلاش، علامه سید شرف الدین می‌گوید: من از آیت الله سید حسن صدر شنیدم که وی در ایام جوانی شب‌ها را (معمولا) برای مطالعه بیدار بود و در روز، خواب قبل یا بعد از ظهر را نمی‌شناخته، خودم نیز مشاهده کردم او در سال‌های پیری، شب و روز در کتابخانه‌اش قلم به دست راست و کاغذ در دست چپ، مشغول تحقیق و تألیف بود. به جرأت می‌گویم که آن بزرگوار یک چهارم عمرش را خوابید و باقی عمرش را بیدار بود؛ بر عکس عموم مردم که فقط یک چهارم عمرشان را بیدارند.[۱۱]
وفات
مرحوم آیت الله سید حسن صدر، سرانجام در روز پنج شنبه ۱۱ ربیع الاول سال ۱۳۵۴ هـ.ق، در محله کرخ بغداد چشم از دنیا فروبست و در حرم کاظمین در کنار پدرش به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی ص ۵، ترجمه تاسیس الشیعه سید حسن صدر، ص ۱، و گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج ۶، ص ۳۰۳.
- ↑ شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ص ۶ و ۵ و تأسیس الشیعه، ص ۵ و ۱ـ۲.
- ↑ شیعه و پایه‌گذاری، ص ۵ـ۸ و ص ۴ـ۱۱ و ۱۰ـ۱۱؛ علمای معاصرین، ملا علی واعظ تبریزی، ص ۱۷۱، ۱۷۰؛ صیام وقایع الایام، ملا علی تبریزی، ص ۶۶۴، معارف و معاریف، سید مصطفی خمینی، ج ۶، ص ۶۶۱، اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵ و گنجینه دانشمندان، ج ۶، ص ۳۰۴.
- ↑ گلشن ابرار، ج۲، ص۵۴۳.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۲ـ۲۳ و ص ۲۵؛ گلشن ابرار، ج ۲، ص ۵۸۰، ص ۶۲۵ و ۶۵۵؛ معارف الرجال، ج ۱، ص ۲۴۹؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص ۳۳۸ و شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ص ۱۷ـ۱۸.
- ↑ همان، ص ۱۷۲.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص۲۱ـ۱۴؛ اعیان الشیعه، ج۵، ص۳۲۶ و الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۹، ص۳۷۰.
- ↑ شیخ آقا بزرگ تهرانی، محمدرضا حکیمی، ص ۲۲ـ۲۳.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۰.
- ↑ همان، ص ۲۱ و ۲۲ و اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۳۲۵.
- ↑ علمای معاصرین، ص ۱۷۰.
منابع
- مهدی احمدی، تلخیص از کتاب گلشن ابرار، جلد۳، صفحه۶۰۰.
- اجازه علامه سید حسن صدر به صدرالاسلام محمدامین امامى خویى، پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه، حدیث نت، بازیابی: ۳ اسفند ۱۳۹۲.
