منابع و پی نوشتهای ضعیف
کیفیت پژوهش متوسط است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سخن چینی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
يكی از آفات زبان كه که در اخلاق اسلامی از رذايل اخلاقی به شمار می رود سخن چینی یا نمّامی است. سخن چینی غالبا به این گفته می شود که سخن کسی را که پشت سر دیگری گفته به وی باز گوید، مثلا بگوید فلان درباره تو چنین و چنان گفت؟ یا نسبت به تو چنین و چنان کرد، و بدین سان نوع خاصی از افشاء سر و پرده دری و متضمن فساد یا بدگوئی و سعایت است.<ref> جامع السعادات، مهدی نراقی، ترجمه سید جلا الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، 1376، ج2، ص 544</ref>
+
یکی از آفات زبان که که در [[اخلاق]] اسلامی از رذایل اخلاقی به شمار می رود، '''سخن چینی''' یا نمّامی است. سخن چینی غالبا به این گفته می شود که سخن کسی را که پشت سر دیگری گفته به وی باز گوید، مثلا بگوید فلان درباره تو چنین و چنان گفت! یا نسبت به تو چنین و چنان کرد، و بدین سان نوع خاصی از افشاء سرّ و پرده‌دری و متضمن بدگوئی و [[سعایت]] است.<ref> جامع السعادات، مهدی نراقی، ترجمه سید جلا الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ۱۳۷۶، ج۲، ص ۵۴۴</ref>
==سخن چینی در قرآن==
+
==سخن‌چینی در قرآن==
[[قرآن مجيد]] در نكوهش سخن چينی می فرمايد: {{متن قرآن|«وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»}}؛ وای بر هر عيب جوی سخن چين. <ref>[[سوره همزه]]، آیه1</ref>
+
[[قرآن مجید]] در نکوهش سخن چینی می فرماید: {{متن قرآن|«وَیلٌ لِکلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»}}؛ وای بر هر عیب جوی سخن چین.<ref>[[سوره همزه]]،آیه۱</ref>
  
در مورد ديگر می فرمايد: {{متن قرآن|«هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَميمٍ»}}؛ از كسانی كه بسيار عيب جو و سخن چين هستند پيروی مكن. ([[سوره قلم]]، 11)
+
در مورد دیگر می فرماید: {{متن قرآن|«هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیمٍ»}}؛ از کسانی که بسیار عیب جو و سخن چین هستند پیروی مکن.<ref>[[سوره قلم]]،آیه۱۱</ref>
  
و در آيه ديگر می فرمايد: {{متن قرآن|«عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنيمٍ»}}؛ سخن چين كينه توز و پرخور و خشن و بدنام است. ([[سوره قلم]]، 13)
+
و در آیه دیگر می فرماید: {{متن قرآن|«عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِک زَنیمٍ»}}؛ سخن چین کینه توز و خشن و بدنام (بی اصل و نسب) است.<ref>سوره قلم،آیه۱۳</ref>
  
قرآن مجيد از سخن چين به عنوان زنيم يعنی كسی كه اصل و نسب روشنی ندارد نام می برد و اين دليل بر عظمت اين [[گناه]] است.
+
قرآن مجید از سخن چین به عنوان «زنیم» یعنی کسی که اصل و نسب روشنی ندارد نام می برد و این دلیل بر عظمت این [[گناه]] است.
  
[[راغب اصفهانی]] می گويد: زنيم به كسی گفته می شود كه به طايفه ای منسوب شده ولی در واقع از آن ها نيست. (سپس می گويد:) ريشه اين لغت از زنمه به معنی زائده و آويزه گوش و حلق گوسفند گرفته شده است. گويی شخص سخن چين در ميان قوم خود مثل يك موجود زيادی و وصله ناهمرنگی است كه بدون دليل به آن ها منتسب شده و گويی مانند كسی است كه اصل و نسب روشن و درستی ندارد.
+
[[راغب اصفهانی]] می گوید: زنیم به کسی گفته می شود که به طایفه ای منسوب شده ولی در واقع از آن ها نیست. (سپس می گوید:) ریشه این لغت از زنمه به معنی زائده و آویزه گوش و حلق گوسفند گرفته شده است. گویی شخص سخن چین در میان قوم خود مثل یک موجود زیادی و وصله ناهمرنگی است که بدون دلیل به آن ها منتسب شده و گویی مانند کسی است که اصل و نسب روشن و درستی ندارد.
  
مرحوم [[فيض كاشانی]] نيز در محجّة البيضاء از [[عبدالله بن مبارك]] نقل می كند: زنيم كسی است كه از زنا متولد شده و همه چيز را در همه جا بازگو می كند. سپس می گويد: عبدالله بن مبارك اين تفسير را از آيه شريفه {{متن قرآن|«عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِكَ زَنِيمٍ»}}(سوره قلم:13) برداشت كرده است.
+
مرحوم [[فیض کاشانی]] نیز در [[المحجة البیضاء|محجّة البیضاء]] از عبدالله بن مبارک نقل می کند: زنیم کسی است که از [[زنا]] متولد شده و همه چیز را در همه جا بازگو می کند. سپس می گوید: عبدالله بن مبارک این [[تفسیر قرآن|تفسیر]] را از [[آیه|آیه]] شریفه {{متن قرآن|«عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِک زَنِیمٍ»}}<ref>سوره قلم،آیه۱۳</ref> برداشت کرده است.
  
=== سرانجام نمّام از ديدگاه قرآن===
+
[[قرآن مجید]] به کسانی که با نمّامی و سخن چینی آتش [[کینه|کینه]] و عداوت را میان مردم برمی افروزند هشدار می دهد و آنان را به عذاب [[جهنم|دوزخ]] تهدید می کند، چنان که درباره همسر [[ابی لهب|ابولهب]] به نام [[ام جمیل|امّ جمیل]] می فرماید: {{متن قرآن|«وَامْرأتُهُ حَمّالَةَ الْحَطَبِ»}}؛ زن او (ابی لهب) هیزم کش آتش افروز نیز اهل جهنم است.<ref>[[سوره مسد]]،آیه۴</ref>
  
[[قرآن مجيد]] به كسانی كه با نمّامی و سخن چينی آتش كينه و عداوت را ميان مردم برمی افروزند هشدار می دهد و آنان را به عذاب دوزخ تهديد می كند، چنان كه درباره يكی از همسران [[ابی لهب]] به نام امّ جميل می فرمايد: {{متن قرآن|«وَامْرأتُهُ حَمّالَةَ الْحَطَبِ»}}؛ زن او: ابی لهب آن هيزم كش آتش افروز نيز اهل جهنم است. ([[سوره مسد]]، 4)
+
امّ جمیل ـ دختر حرب، خواهر [[ابوسفیان|ابوسفیان]] و عمه [[معاویه]] ـ یکی از زنان ابولهب بود که از دشمنان سرسخت [[رسول خدا]] صلّی اللّه علیه و آله و سلم به شمار می رفت. به هر حال، چون ابولهب خود آتش افروز بود، زن او نیز [[فتنه]] انگیز بود و در این راه کوشش بسیار می کرد و تا آن جا که قدرت و توان داشت از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی اللّه علیه و آله و سلم و [[صحابه|اصحاب]] ایشان اخباری کسب می کرد و آن را به مشرکان و بت پرستان گزارش می داد و به همین جهت خدای متعال این گونه از وی به بدی نام می برد و او را مستحق آتش می داند و به طور کلی سرنوشت هر کس که نمّامی کند آتش دوزخ است.
  
امّ جميل ـ دختر حرب، خواهر أبوسفيان و عمه [[معاويه]] ـ يكی از زنان ابی لهب بود كه از دشمنان سرسخت [[رسول خدا]] صلّی اللّه عليه و آله و سلم به شمار می رفت.
+
==سخن‌چینی در روایات==
  
به هر حال، چون أبولهب خود آتش افروز بود، زن او نيز فتنه انگيز بود و در اين راه كوشش بسيار می كرد و تا آن جا كه قدرت و توان داشت از پيامبر اكرم صلی اللّه عليه و آله و سلم و اصحاب ايشان اخباری كسب می كرد و آن را به مشركان و بت پرستان گزارش می داد و به همين جهت خدای متعال اين گونه از وی به بدی نام می برد و او را مستحق آتش می داند و به طور كلی سرنوشت هر كس كه نمّامی كند آتش دوزخ است.
+
در روایات سخن چینی به شدت مورد مذمّت قرار گرفته است و عذاب های سختی برای آن شمرده است:
  
==نمّامی در روايات==
+
'''الف) نمّام شریرترین افراد است:'''
  
در روايات سخن چینی به شدت مورد مذمّت قرار گرفته است و عذاب های سختی برای آن شمرده است:
+
[[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: آیا شما را به بدترین افرادتان آگاه نکنم؟ عرض کردند: بله ای رسول خدا. فرمود: بدترین افراد آنهایی هستند که به سخن چینی می روند و در میان دوستان جدایی می افکنند و در جستجوی عیب برای افراد صالح و پاکدامن اند.<ref>کافی، ج۲، ص۳۶۹</ref>
  
'''الف) نمّام شريرترين افراد است:'''
+
[[امام علی علیه السلام|امیرمؤمنان]] علیه السّلام فرمود: بدترین شما کسانی هستند که سخن چینی می کنند و میان دوستان جدایی می افکنند و دنبال عیوب افراد پاکدامن می روند.<ref> کافی، ج۲، ص۳۶۹</ref>
  
رسول خدا صلی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: آيا شما را به بدترين افرادتان آگاه نكنم؟ عرض كردند: بله ای رسول خدا. فرمود: بدترين افراد آنهايی هستند كه به سخن چينی می روند و در ميان دوستان جدايی می افكنند و در جستجوی عيب برای افراد صالح و پاكدامن اند.<ref>كافی، ج2، ص369</ref>
+
و در ضمن حدیثی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود: دشمن ترین شما نزد خدا کسانی هستند که برای سخن چینی بین دوستان کوشش می کنند و جمعیت های متشکل را پراکنده می سازند و کارشان تفرقه افکنی میان انجمن ها و عیب جویی از پاکان و نیکان است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۵۰</ref>
  
اميرمؤمنان عليه السّلام فرمود: بدترين شما كسانی هستند كه سخن چينی می كنند و ميان دوستان جدايی می افكنند و دنبال عيوب افراد پاكدامن می روند. (كافی، ج2، ص369)
+
'''ب) سخن چینی و عذاب قبر:'''
  
و در ضمن حديثی از رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه فرمود: دشمن ترين شما نزد خدا كسانی هستند كه برای سخن چينی بين دوستان كوشش می كنند و جمعيت های متشكّل را پراكنده می سازند و كارشان تفرقه افكنی ميان انجمن ها و عيب جويی از پاكان و نيكان است. <ref>[[مستدرك الوسائل]]، ج9، ص150</ref>
+
از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ عَذَابَ الْقَبْرِ مِنَ النَّمِیمَةِ وَ الْغِیبَةِ و َالْکذِبِ}}؛ [[عذاب قبر]] به خاطر سخن چینی و [[غیبت (گناه)|غیبت]] و [[دروغ]] است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۵۰</ref>
  
'''ب) سخن چينی و عذاب قبر:'''
+
و نیز امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: {{متن حدیث|عَذَابُ الْقَبْرِ یکونُ مِنَ النَّمِیمَةِ...}}؛ عذاب قبر به خاطر سخن چینی است.<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۵</ref>
  
از رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم نقل شده است كه فرمود:إِنَّ عَذَابَ الْقَبْرِ مِنَ النَّمِيمَةِ وَ الْغِيبَةِ و َالْكَذِبِ؛ عذاب قبر به خاطر سخن چينی و [[غيبت]] و [[دروغ]] است. (مستدرك الوسائل، ج9، ص150)
+
'''ج) سخن چین وارد بهشت نمی شود:'''
  
و نيز اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند: {{متن حدیث|عَذَابُ الْقَبْرِ يَكُونُ مِنَ النَّمِيمَةِ...}}؛ عذاب قبر به خاطر سخن چينی است. ([[بحارالانوار]]، ج72، ص265)
+
در روایات متعددی به این مطلب تصریح شده است که سخن چین و کسی که برای برهم زدن وحدت مردم قدم بر می دارد و عامل تفرقه و جدایی بین مسلمین می شود اهل [[بهشت]] نیست.
  
'''ج) سخن چين وارد بهشت نمی شود:'''
+
رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ}}؛ سخن چین وارد بهشت نمی شود.<ref> بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۸</ref>
  
در روايات متعددی به اين مطلب تصريح شده است كه سخن چين و كسی كه برای برهم زدن وحدت مردم قدم بر می دارد و عامل تفرقه و جدايی بين مسلمين می شود اهل [[بهشت]] نيست.
+
و در حدیث دیگری فرمود: {{متن حدیث|لَایدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ}}؛ سخن چین وارد بهشت نمی شود.<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۵</ref>
  
رسول اكرم صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ}}؛ سخن چين وارد بهشت نمی شود. (بحارالانوار، ج72، ص268)
+
[[امام باقر]] علیه السّلام فرمود: {{متن حدیث|الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَی الْقَتَّاتِینَ الْمَشَّاءِینَ بِالنَّمِیمَة}}؛ بهشت بر قتّاتین یعنی کسانی که برای فساد بین مردم گام بر می دارند حرام است.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۰۶</ref>
  
و در حديث ديگری فرمود: {{متن حدیث|لَايَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ؛ قتّات}}: سخن چين وارد بهشت نمی شود. (بحارالانوار، ج72، ص265)
+
[[امام صادق]] علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|أَرْبَعَةٌ لَایدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْکاهِنُ و َالْمُنَافِقُ و َمُدْمِنُ الْخَمْرِ و َالْقَتَّاتُ و َهُوَ النَّمَّامُ}}؛ چهار کس از رفتن به بهشت محرومند: کاهن، منافق، دائم الخمر آن که به خوردن شراب معتاد است و سخن چین.<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۳۰۹</ref>
  
[[امام باقر]] عليه السّلام فرمود: {{متن حدیث|الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَی الْقَتَّاتِينَ الْمَشَّاءِينَ بِالنَّمِيمَة}}؛ بهشت بر قتّاتين يعنی كسانی كه برای فساد بين مردم گام بر می دارند حرام است. ([[وسائل الشيعه]]، ج12، ص306)
+
پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ یعْنِی نَمَّاماً وَ قَالَ صلی الله علیه و آله یقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَی الْمَنَّانِ وَ الْبَخِیلِ وَ الْقَتَّاتِ وَ هُوَ النَّمَّام}}؛ خدای عزّوجلّ می فرماید: بهشت را بر چند گروه حرام کرده ام که یکی از آن ها سخن چین است.<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۴</ref>
  
[[امام صادق]] عليه السلام فرمود: {{متن حدیث|أَرْبَعَةٌ لَايَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْكَاهِنُ و َالْمُنَافِقُ و َمُدْمِنُ الْخَمْرِ و َالْقَتَّاتُ و َهُوَ النَّمَّامُ}}؛ چهار كس از رفتن به بهشت محرومند:
+
مرحوم [[شهید ثانی]] روایتی نقل می کند که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ الْجَنَّةَ قَالََ لَهَا تَکلَّمِی فَقَالَتْ سَعَدَ مَنْ دَخَلَنِی، قَالَ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُه وَعِزَّتِی وَجَلَالِی لاَ یسْکنُ فِیک ثَمَانَیةَ نَفَرٍ مِنْ اْلنَّاسِ... وَلَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّام}}؛ هنگامی که خدای عزوجل بهشت را آفرید به او فرمود: سخن بگو. بهشت این گونه سخن گفت: هر کس وارد بر من شود سعادتمند است. سپس خدای جبّار فرمود: به عزّت و جلالم سوگند هشت نفر در تو سکنی نمی گزینند که یکی از آنها نمّام است.<ref> کشف الریبة، ص۴۲</ref>
*كاهن
 
*منافق
 
*دائم الخمر آن كه به خوردن شراب معتاد است.
 
*سخن چين. (وسائل الشيعة، ج12، ص309)
 
  
پيامبر اكرم صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ يَعْنِي نَمَّاماً وَ قَالَ صلی الله عليه و آله يَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَی الْمَنَّانِ وَ الْبَخِيلِ وَ الْقَتَّاتِ وَ هُوَ النَّمَّام}}؛ خدای عزّوجلّ می فرمايد: بهشت را بر چند گروه حرام كرده ام كه يكی از آن ها سخن چين است. (بحارالانوار، ج72، ص264)
+
''' د) سخن چین در صحرای محشر:'''
  
مرحوم [[شهيد ثانی]] روايتی نقل می كند كه رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: {{متن حدیث|أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ الْجَنَّةَ قَالََ لَهَا تَكَلَّمِي فَقَالَتْ سَعَدَ مَنْ دَخَلَنِی، قَالَ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُه وَعِزَّتِي وَجَلَالِي لاَ يَسْكُنُ فِيْكَ ثَمَانَيَّةَ نَفَرٍ مِنْ اْلنَّاسِ... وَلَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّام}}؛ هنگامی كه خدای عزوجل بهشت را آفريد به او فرمود: سخن بگو. بهشت اين گونه سخن گفت: هر كس وارد بر من شود سعادتمند است. سپس خدای جبّار فرمود: به عزّت و جلالم سوگند هشت نفر در تو سكنی نمی گزينند كه يكی از آنها نمّام است. (كشف الريبة، ص42)
+
از براء بن عازب نقل شده است که معاذ بن جبل در منزل [[ابو ایوب انصاری|أبو ایوب انصاری]] نزد [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلّی اللّه علیه و آله و سلم نشسته بود. معاذ عرض کرد: یا رسول اللّه نظر شما درباره این آیه که می فرماید: {{متن قرآن|«یوْمَ ینْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأتُونَ افْواجا»}}<ref>[[سوره نبأ]]،آیه ۱۸</ref> چیست؟ فرمود: ... ده صنف از امّت من پراکنده محشور می شوند و خداوند آنان را از دیگر مسلمانان جدا کرده و چهره هایشان را مسخ نموده است. بعضی از آنان به صورت میمون هستند، بعضی به صورت خوک، ... آنگاه [[رسول خدا]] صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: آنان که به صورت میمون محشور می شـوند سخن چینانند.<ref>بحارالانوار، ج۷، ص۸۹</ref>
 
 
''' د) سخن چين در صحرای محشر به چهره میمون محضشور می شود:'''
 
 
 
هر چند بخشی از اين حديث كه از نظرتان می گذرد مورد بحث ما نيست ولی به دليل اهميتی كه دارد تمام آن را ياد آور می شويم: از [[براء بن عازب]] نقل شده است كه [[معاذ بن جبل]] در منزل [[أبو ايوب انصاری]] نزديك رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله و سلم نشسته بود. معاذ عرض كرد: يا رسول اللّه نظر شما درباره اين آيه كه می فرمايد: {{متن قرآن|«يَوْمَ يُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأتُونَ افْواجا»}}(سوره نبأ: 18) چيست؟ فرمود: ای معاذ مطلب بزرگی را پرسيدی. سپس اشك از چشمان آن حضرت جاری شد و فرمود: ده صنف از امّت من پراكنده محشور می شوند و خداوند آنان را از ديگر مسلمانان جدا كرده و چهره هايشان را مسخ نموده است. بعضی از آنان به صورت ميمون هستند، بعضی به صورت خوك، ... آنگاه [[رسول خدا]] صلّی اللّه عليه و آله و سلم فرمود: آنان كه به صورت ميمون محشور می شـوند سخن چينانند(بحارالانوار، ج7، ص89)
 
  
 
'''هـ) نمّام از رحمت خدا دور است:'''
 
'''هـ) نمّام از رحمت خدا دور است:'''
  
مطابق با روایتی گناه سخن چينی چندان زياد است كه اگر يك نمّام در ميان مردمی زندگی كند رحمت خدا شامل حال آنان نخواهد شد:
+
مطابق با روایتی [[گناه]] سخن چینی چندان زیاد است که اگر یک نمّام در میان مردمی زندگی کند رحمت خدا شامل حال آنان نخواهد شد:
  
{{متن حدیث|رُوِيَ أَنَّ مُوسَی عليه السلام اسْتَسْقَی لِبَنِي إِسْرَائِيلَ حِينَ أَصَابَهُمْ قَحْطٌ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَيْهِ أَنِّي لَا أَسْتَجِيبُ لَكَ و َلَالِمَنْ مَعَكَ وَ فِيكُمْ نَمَّامٌ قَدْ أَصَرَّ عَلَی النَّمِيمَةَ فَقَالَ مُوسَی عليه السلام يَا رَبِّ مَنْ هُوَ حَتَّی نُخْرِجَهُ مِنْ بَيْنِنَا فَقَالَ يَا مُوسَی أَنْهَاكُمْ عَنِ النَّمِيمَةِ و َأَكُونُ نَمَّاماً فَتَابُوا بِأَجْمَعِهِمْ فَسُقُوا}}؛ در زمان حضرت موسی در ميان [[بنی اسرائيل]] خشكسالی شديدی روی داد. حضرت موسی برای دعای باران به همراه عده ای ديگر بيرون رفت ولی هر چه دعا كرد اثری نبخشـيد و باران نيامد. حضرت در اين باره مناجات كرد، از جانب پروردگار به او وحی شـد: در ميان شـما يك نفر هست كه زياد سخن چينی می كند و به خاطر او دعای شما را مستجاب نمی كنم. حضرت موسی از خدا خواست او را معرفی كند تا وی را از ميان خويش بيرون كنند. خدای متعال فرمود: من شما را از نمّامی نهی می كنم، چگونه او را به شما معرفی كنم و خود مرتكّب نمّامی شوم؟ حضرت موسی اين مطلب را با قوم خود در ميان گذارد، كسی كه نمّام بود متنبّه شد و [[توبه]] كرد، آن گاه خداوند باران رحمت خود را بر آن ها فرو فرستاد. ([[بحارالانوار]]، ج72، ص268)
+
{{متن حدیث|رُوِی أَنَّ مُوسَی علیه السلام اسْتَسْقَی لِبَنِی إِسْرَائِیلَ حِینَ أَصَابَهُمْ قَحْطٌ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیهِ أَنِّی لَا أَسْتَجِیبُ لَک و َلَالِمَنْ مَعَک وَ فِیکمْ نَمَّامٌ قَدْ أَصَرَّ عَلَی النَّمِیمَةَ فَقَالَ مُوسَی علیه السلام یا رَبِّ مَنْ هُوَ حَتَّی نُخْرِجَهُ مِنْ بَینِنَا فَقَالَ یا مُوسَی أَنْهَاکمْ عَنِ النَّمِیمَةِ و َأَکونُ نَمَّاماً فَتَابُوا بِأَجْمَعِهِمْ فَسُقُوا}}؛ در زمان [[حضرت موسی علیه السلام|حضرت موسی]] در میان [[بنی اسرائیل]] خشکسالی شدیدی روی داد. حضرت موسی برای دعای باران به همراه عده ای دیگر بیرون رفت ولی هر چه دعا کرد اثری نبخشید و باران نیامد. حضرت در این باره مناجات کرد، از جانب پروردگار به او [[وحی]] شد: در میان شما یک نفر هست که زیاد سخن چینی می کند و به خاطر او دعای شما را مستجاب نمی کنم. حضرت موسی از خدا خواست او را معرفی کند تا وی را از میان خویش بیرون کنند. خدای متعال فرمود: من شما را از نمّامی نهی می کنم، چگونه او را به شما معرفی کنم و خود مرتکب نمّامی شوم؟ حضرت موسی این مطلب را با قوم خود در میان گذارد، کسی که نمّام بود متنبّه شد و [[توبه]] کرد، آن گاه خداوند باران رحمت خود را بر آن ها فرو فرستاد.<ref>بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۸</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 +
==منابع==
 +
*[http://www.downloadbook.org/maasumin/np/SOKHAN-CHINI.HTM گروهی از پژوهشگران، سخن چینی، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین]، بازیابی: ۲ بهمن ۱۳۹۱.
 +
*[[جامع السعادات (کتاب)|جامع السعادات]]، محمدمهدی نراقی، ترجمه سید جلا الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ۱۳۷۶.
  
==منابع==
 
*[http://www.downloadbook.org/maasumin/np/SOKHAN-CHINI.HTM گروهی از پژوهشگران، سخن چینی، سایت دانلود بوک، بخش با معصومین]، بازیابی: 2 بهمن 1391.
 
*جامع السعادات، مهدی نراقی، ترجمه سید جلا الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، 1376
 
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:صفات ناپسند]]
 
[[رده:صفات ناپسند]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۳۳

یکی از آفات زبان که که در اخلاق اسلامی از رذایل اخلاقی به شمار می رود، سخن چینی یا نمّامی است. سخن چینی غالبا به این گفته می شود که سخن کسی را که پشت سر دیگری گفته به وی باز گوید، مثلا بگوید فلان درباره تو چنین و چنان گفت! یا نسبت به تو چنین و چنان کرد، و بدین سان نوع خاصی از افشاء سرّ و پرده‌دری و متضمن بدگوئی و سعایت است.[۱]

سخن‌چینی در قرآن

قرآن مجید در نکوهش سخن چینی می فرماید: «وَیلٌ لِکلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»؛ وای بر هر عیب جوی سخن چین.[۲]

در مورد دیگر می فرماید: «هَمّازٍ مَشّاءٍ بِنَمیمٍ»؛ از کسانی که بسیار عیب جو و سخن چین هستند پیروی مکن.[۳]

و در آیه دیگر می فرماید: «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِک زَنیمٍ»؛ سخن چین کینه توز و خشن و بدنام (بی اصل و نسب) است.[۴]

قرآن مجید از سخن چین به عنوان «زنیم» یعنی کسی که اصل و نسب روشنی ندارد نام می برد و این دلیل بر عظمت این گناه است.

راغب اصفهانی می گوید: زنیم به کسی گفته می شود که به طایفه ای منسوب شده ولی در واقع از آن ها نیست. (سپس می گوید:) ریشه این لغت از زنمه به معنی زائده و آویزه گوش و حلق گوسفند گرفته شده است. گویی شخص سخن چین در میان قوم خود مثل یک موجود زیادی و وصله ناهمرنگی است که بدون دلیل به آن ها منتسب شده و گویی مانند کسی است که اصل و نسب روشن و درستی ندارد.

مرحوم فیض کاشانی نیز در محجّة البیضاء از عبدالله بن مبارک نقل می کند: زنیم کسی است که از زنا متولد شده و همه چیز را در همه جا بازگو می کند. سپس می گوید: عبدالله بن مبارک این تفسیر را از آیه شریفه «عُتُلٍّ بَعْدَ ذَٰلِک زَنِیمٍ»[۵] برداشت کرده است.

قرآن مجید به کسانی که با نمّامی و سخن چینی آتش کینه و عداوت را میان مردم برمی افروزند هشدار می دهد و آنان را به عذاب دوزخ تهدید می کند، چنان که درباره همسر ابولهب به نام امّ جمیل می فرماید: «وَامْرأتُهُ حَمّالَةَ الْحَطَبِ»؛ زن او (ابی لهب) هیزم کش آتش افروز نیز اهل جهنم است.[۶]

امّ جمیل ـ دختر حرب، خواهر ابوسفیان و عمه معاویه ـ یکی از زنان ابولهب بود که از دشمنان سرسخت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم به شمار می رفت. به هر حال، چون ابولهب خود آتش افروز بود، زن او نیز فتنه انگیز بود و در این راه کوشش بسیار می کرد و تا آن جا که قدرت و توان داشت از پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحاب ایشان اخباری کسب می کرد و آن را به مشرکان و بت پرستان گزارش می داد و به همین جهت خدای متعال این گونه از وی به بدی نام می برد و او را مستحق آتش می داند و به طور کلی سرنوشت هر کس که نمّامی کند آتش دوزخ است.

سخن‌چینی در روایات

در روایات سخن چینی به شدت مورد مذمّت قرار گرفته است و عذاب های سختی برای آن شمرده است:

الف) نمّام شریرترین افراد است:

رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: آیا شما را به بدترین افرادتان آگاه نکنم؟ عرض کردند: بله ای رسول خدا. فرمود: بدترین افراد آنهایی هستند که به سخن چینی می روند و در میان دوستان جدایی می افکنند و در جستجوی عیب برای افراد صالح و پاکدامن اند.[۷]

امیرمؤمنان علیه السّلام فرمود: بدترین شما کسانی هستند که سخن چینی می کنند و میان دوستان جدایی می افکنند و دنبال عیوب افراد پاکدامن می روند.[۸]

و در ضمن حدیثی از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود: دشمن ترین شما نزد خدا کسانی هستند که برای سخن چینی بین دوستان کوشش می کنند و جمعیت های متشکل را پراکنده می سازند و کارشان تفرقه افکنی میان انجمن ها و عیب جویی از پاکان و نیکان است.[۹]

ب) سخن چینی و عذاب قبر:

از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم نقل شده است که فرمود: إِنَّ عَذَابَ الْقَبْرِ مِنَ النَّمِیمَةِ وَ الْغِیبَةِ و َالْکذِبِ؛ عذاب قبر به خاطر سخن چینی و غیبت و دروغ است.[۱۰]

و نیز امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: عَذَابُ الْقَبْرِ یکونُ مِنَ النَّمِیمَةِ...؛ عذاب قبر به خاطر سخن چینی است.[۱۱]

ج) سخن چین وارد بهشت نمی شود:

در روایات متعددی به این مطلب تصریح شده است که سخن چین و کسی که برای برهم زدن وحدت مردم قدم بر می دارد و عامل تفرقه و جدایی بین مسلمین می شود اهل بهشت نیست.

رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ نَمَّامٌ؛ سخن چین وارد بهشت نمی شود.[۱۲]

و در حدیث دیگری فرمود: لَایدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ؛ سخن چین وارد بهشت نمی شود.[۱۳]

امام باقر علیه السّلام فرمود: الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ عَلَی الْقَتَّاتِینَ الْمَشَّاءِینَ بِالنَّمِیمَة؛ بهشت بر قتّاتین یعنی کسانی که برای فساد بین مردم گام بر می دارند حرام است.[۱۴]

امام صادق علیه السلام فرمود: أَرْبَعَةٌ لَایدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْکاهِنُ و َالْمُنَافِقُ و َمُدْمِنُ الْخَمْرِ و َالْقَتَّاتُ و َهُوَ النَّمَّامُ؛ چهار کس از رفتن به بهشت محرومند: کاهن، منافق، دائم الخمر آن که به خوردن شراب معتاد است و سخن چین.[۱۵]

پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: لَا یدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ یعْنِی نَمَّاماً وَ قَالَ صلی الله علیه و آله یقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَی الْمَنَّانِ وَ الْبَخِیلِ وَ الْقَتَّاتِ وَ هُوَ النَّمَّام؛ خدای عزّوجلّ می فرماید: بهشت را بر چند گروه حرام کرده ام که یکی از آن ها سخن چین است.[۱۶]

مرحوم شهید ثانی روایتی نقل می کند که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ الْجَنَّةَ قَالََ لَهَا تَکلَّمِی فَقَالَتْ سَعَدَ مَنْ دَخَلَنِی، قَالَ الْجَبَّارُ جَلَّ جَلَالُه وَعِزَّتِی وَجَلَالِی لاَ یسْکنُ فِیک ثَمَانَیةَ نَفَرٍ مِنْ اْلنَّاسِ... وَلَا قَتَّاتٌ وَ هُوَ النَّمَّام؛ هنگامی که خدای عزوجل بهشت را آفرید به او فرمود: سخن بگو. بهشت این گونه سخن گفت: هر کس وارد بر من شود سعادتمند است. سپس خدای جبّار فرمود: به عزّت و جلالم سوگند هشت نفر در تو سکنی نمی گزینند که یکی از آنها نمّام است.[۱۷]

د) سخن چین در صحرای محشر:

از براء بن عازب نقل شده است که معاذ بن جبل در منزل أبو ایوب انصاری نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم نشسته بود. معاذ عرض کرد: یا رسول اللّه نظر شما درباره این آیه که می فرماید: «یوْمَ ینْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأتُونَ افْواجا»[۱۸] چیست؟ فرمود: ... ده صنف از امّت من پراکنده محشور می شوند و خداوند آنان را از دیگر مسلمانان جدا کرده و چهره هایشان را مسخ نموده است. بعضی از آنان به صورت میمون هستند، بعضی به صورت خوک، ... آنگاه رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم فرمود: آنان که به صورت میمون محشور می شـوند سخن چینانند.[۱۹]

هـ) نمّام از رحمت خدا دور است:

مطابق با روایتی گناه سخن چینی چندان زیاد است که اگر یک نمّام در میان مردمی زندگی کند رحمت خدا شامل حال آنان نخواهد شد:

رُوِی أَنَّ مُوسَی علیه السلام اسْتَسْقَی لِبَنِی إِسْرَائِیلَ حِینَ أَصَابَهُمْ قَحْطٌ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیهِ أَنِّی لَا أَسْتَجِیبُ لَک و َلَالِمَنْ مَعَک وَ فِیکمْ نَمَّامٌ قَدْ أَصَرَّ عَلَی النَّمِیمَةَ فَقَالَ مُوسَی علیه السلام یا رَبِّ مَنْ هُوَ حَتَّی نُخْرِجَهُ مِنْ بَینِنَا فَقَالَ یا مُوسَی أَنْهَاکمْ عَنِ النَّمِیمَةِ و َأَکونُ نَمَّاماً فَتَابُوا بِأَجْمَعِهِمْ فَسُقُوا؛ در زمان حضرت موسی در میان بنی اسرائیل خشکسالی شدیدی روی داد. حضرت موسی برای دعای باران به همراه عده ای دیگر بیرون رفت ولی هر چه دعا کرد اثری نبخشید و باران نیامد. حضرت در این باره مناجات کرد، از جانب پروردگار به او وحی شد: در میان شما یک نفر هست که زیاد سخن چینی می کند و به خاطر او دعای شما را مستجاب نمی کنم. حضرت موسی از خدا خواست او را معرفی کند تا وی را از میان خویش بیرون کنند. خدای متعال فرمود: من شما را از نمّامی نهی می کنم، چگونه او را به شما معرفی کنم و خود مرتکب نمّامی شوم؟ حضرت موسی این مطلب را با قوم خود در میان گذارد، کسی که نمّام بود متنبّه شد و توبه کرد، آن گاه خداوند باران رحمت خود را بر آن ها فرو فرستاد.[۲۰]

پانویس

  1. جامع السعادات، مهدی نراقی، ترجمه سید جلا الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ۱۳۷۶، ج۲، ص ۵۴۴
  2. سوره همزه،آیه۱
  3. سوره قلم،آیه۱۱
  4. سوره قلم،آیه۱۳
  5. سوره قلم،آیه۱۳
  6. سوره مسد،آیه۴
  7. کافی، ج۲، ص۳۶۹
  8. کافی، ج۲، ص۳۶۹
  9. مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۵۰
  10. مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۵۰
  11. بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۵
  12. بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۸
  13. بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۵
  14. وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۰۶
  15. وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۳۰۹
  16. بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۴
  17. کشف الریبة، ص۴۲
  18. سوره نبأ،آیه ۱۸
  19. بحارالانوار، ج۷، ص۸۹
  20. بحارالانوار، ج۷۲، ص۲۶۸

منابع