حمزة بن یعلی اشعری قمی
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
حمزه بن یعلی اشعری قمی
محتویات
ولادت و خاندان
حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «يعلي اشعري» در اواخر سده دوم هجري در قم پا به عرصه وجود گذاشت. كُنيه‌اش، ابويعلي است و منسوب به قبيله اشعريان قم است.[۱] خاندان اشعري در قم، ايمان، دانش و عشق به ولايت اهل بيت عصمت را در خويش جمع كرده بودند.
از پدرش اطلاع قابل استنادي در دست نيست؛ فقط از يك روايت، روشن می‌‌شود كه گويا پدر حمزة، در گروه راويان است. شيخ طوسی از محمد بن احمد بن يحيي اشعري قمي، از يعلي بن حمزة با يك واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌‌كند كه امام فرمود: هر كس كه براي نماز، به سمت مسجد حركت كند، گام بر هيچ خشك و تري نمی‌‌نهد؛ مگر اين كه تمام طبقات هفتگانه زمين براي او تسبيح و ذكر می‌‌گويند.[۲]
تحصیل و استادان
حمزة بن يعلي در قم به كسب دانش حديث پرداخت، اما از آنجا كه شعله دانش طلبي و رسيدن به فيض حضور و زيارت امامان معصوم علیهم‌السلام منتهاي آرزوي او بود، وي را بر آن داشت كه رنج سفر و هجرت از ديار خود را، با جان و دل بر خويش هموار سازد. با اين انگيزه بوده كه وي از قم به سمت حجاز، شهر مدينه و يا احياناً به خراسان يا بغداد، حركت كرد.
ترجمه نگاران دربارهاش نوشته‌اند: «نه تنها ديدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ شيعه، روشن شد؛ بلكه در جرگه ياران و محدثان اين دو بزرگوار قرار گرفت. او از حضرت امام رضا و حضرت امام جواد علیها‌السلام روايت نقل می‌‌كند.
حمزة بن يعلي، در راستاي بهره‌مندي از دانش حديث، در جايگاه رفيعي قرار داشت به گونه‌اي كه تمام ترجمه‌نويسان شيعي، به شخصيت ممتازش ارج نهاده‌اند و او را اكرام نموده‌اند. نجاشي در منزلت حمزه چنين می‌‌نگارد: حمزه بن يعلي، ابويعلي اشعري قمي، محدثي، موجه و از چهره‌هاي برجسته و سلسله راويان شيعي است.[۳]
علامه حلی، محقق اردبيلي، شیخ حر عاملی، آيت الله مامقاني و آيت الله خويي نیز به نقل سخن نجاشي بسنده و آن را تأييد كرده‌اند.
برخی از استادان حديث حمزة بن يعلي عبارتند از:
- محمد بن حسن بن شبنوله اشعري قمي؛
- علي بن ادريس، كه يكي از ياران امام رضا علیه‌السلام است؛
- محمد بن داود بن محمد نَهدي؛
- محمد بن فضيل.[۴]
شاگردان
حمزه بن يعلي معلومات خويش را به گروهي از شيفتگان اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعي محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:
- محمد بن علي بن محبوب قمي؛
روایت حمزه یعلی از ائمه
همان گونه كه اشاره شد، اين محدث بزرگ، از شاگردان امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام است، كه البته روزگار زيستن او با روزگار حيات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن كه شخص بزرگي چون نجاشي می‌‌گويد: او از آن دو امام روايت می‌‌كند؛ ولي با تحقيق و بررسي در رواياتي كه از اين راوي شيعي، در كتاب هاي روايتي هست، اين نكته آشكار می‌‌گردد كه تمام روايات او، باواسطه است.
وي رواياتش را با واسطه از امام صادق و امام موسي بن جعفر علیهما‌السلام نقل نموده است. و روايتي كه بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل كند، به دست نيامد. می توان گفت، تمام روايات او به دست ما نرسيده و پاره‌اي از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگوني‌هاي سياسي و اجتماعي از ميان رفته است.
با اين كه حمزة بن يعلي از چهره‌هاي شيعي است، ولي شيخ طوسی در دو اثر رجالي خود (فهرست و رجال)، نامی از اين راوي نبرده است. از اين رو محقق گرانمايه، علامه شوشتری در اثر نفيس خود قاموس الرجال، بر شيخ طوسي انتقاد می‌‌كند كه چرا اين محدث را در شمار محدثان شيعي نام نبرده است.[۶]
آثار و احادیث
روش جاري در ميان شاگردان مكتب اهل بيت علیهم‌السلام چنين بوده كه اخباري را كه می‌‌شنيدند، می‌‌نوشتند و به شكل يك كتاب و مصنف[۷] به نسل‌هاي آينده منتقل می‌‌گردند. گرچه حمزه بن یعلی اشعری قمی از محضر امامان معصوم علیهم‌السلام و ياران آن‌ها كسب دانش كرده و طبعاً بايد سيره آنان را به ارث برده باشد، اما از وي آثار ماندگاري به جاي نمانده است و فقط دربارهاش گفته‌اند: لَهُ كتاب يرويه عدّةُ من اصحابنا؛ او داراي كتابي است كه گروهي از عالمان و محدثان شيعي آن را روايت كرده‌اند.[۸]
گرايش روايتي حمزة بن يعلي بيشتر فقهي است كه مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او عبارت است از:
روزه:
از امام صادق علیه‌السلام درباره روزه روزي كه انسان ترديد دارد، آيا آخر ماه شعبان است يا اول ماه رمضان سؤال شد: امام فرمود: من اگر يك روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از اين كه يك روز از ماه رمضان را افطار كنم.[۹]
ماه رمضان:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی كه در آغاز ماه رجب، هلال ماه ديده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمين را روزه بگير.[۱۰]
فراخواني پدر و مادر در نماز:
امام موسي بن جعفر علیه‌السلام فرمود: اگر هنگامی كه انسان در نماز است - نماز مستحبي - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذكر و تسبيح مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشكند.[۱۱]
وضو گرفتن با آب گرم:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: اشكالي ندارد اگر انسان با آبي كه با حرارت خورشيد گرم شده است، وضو بگيرد.[۱۲]
افطار روزه نافله و قضاي روزه واجب
از صبح تا شب، هر زمان كه دلت بخواهد، می‌‌تواني روزه (مستحبی) خود را افطار كني؛ اما در هنگامی كه قضاي روزه واجب را به جاي می‌‌آوري فقط می‌‌تواني تا هنگامی كه ظهر فرا نرسيده، افطار كني.[۱۳]
آرزوي زيارت خانه خدا:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: كسي كه از مكه بازمی‌‌گردد، در حالي كه قصد دارد در آينده نيز به مكه مشرف شود، عمر او زياد می‌‌گردد.[۱۴]
وفات
حمزة بن يعلي اشعری قمی، سرانجام در راه نشر و گسترش اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام، ديده از جهان فروبست. اين كه وي در چه سالي و در كدام شهر از دنيا رفته و مكان خاكسپاري‌اش كجا بوده، باز هم در پرده‌اي از ابهام قرار دارد. با توجه به اين كه يكي از شاگردان او به نام محمد بن حسن صفار در سال 290 ق. از دنيا رفته، شايد بتوان گفت او قبل از اين تاريخ، در اوائل نيمه دوم سده سوم هجري، جان به جان آفرين تسليم نموده است.
پانویس
- ↑ رجال نجاشي، ص 102؛ رجال علامه حلي، ص 53؛ تنقيح المقال مامقاني، ج 1، ص 376.
- ↑ تهذيب الاحكام، ج 3، ص 281.
- ↑ رجال نجاشي، ص 102، (ثقةٌ ثقةٌ).
- ↑ ستارگان حرم، ج 9، ص 95.
- ↑ رجال نجاشي، ص 102؛ الجامع في الرجال، ص 69؛ جامع الروات، ج 1، ص 283؛ معجم الرجال، ج 6، ص 283؛ تهذيب الاحكام، شيخ طوسي، ج 6، ص 377.
- ↑ همان.
- ↑ قاموس الرجال، ج 4، ص 51، (مُصَنِّف بروزن مُعَظِّم).
- ↑ رجال نجاشي، ص 102.
- ↑ فروع كافي، ج 4، ص 81، باب اليوم الذي يشكّ فيه، حديث 1، چاپ دارالكتب الاسلاميه.
- ↑ تهذيب الاحكام، ج 4، ص 247، حديث 83، (لاَنْ اصومَ يوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّي مِن اَن اُفطِر يوماً مِن شهرِ رمضان).
- ↑ تهذيب الاحكام، ج 6، ص 377، حديث 1452، نشر صدوق، 1367 ش، (اِنَّ الرجُلَ اذا كان في الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَليسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَليَقُلْ لبّيك).
- ↑ تهذيب الاحكام، ج 1، ص 390، حديث 1114، (لابأس اَن يتوضّا بالماء الذي يُوضَعُ في الشمس).
- ↑ همان، ج 4، ص 349، حديث 424، (صومُ النافله لك اَن تُفْطِر ما بينك و بين الليل متي ما شئت و قضاء الفريضه لك ان تفطر الي زوال الشمس فاذا زالت الشمس فليس لك ان تفطر).
- ↑ فروع كافي، ج 4، ص 281، حديث 3، (مَنْ رَجَعَ مِنْ مكّه و هو ينوي الحجّ مِن قابلٍ زيدَ في عُمره).
منابع
ابوالحسن رباني سبزواري, ستارگان حرم، جلد 18، صفحه 80-86
