مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

بقیة الله: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
یکی از القاب معروف [[حضرت مهدی]] علیه السلام است. بقیه الله یعنی بقیه و بازمانده خلفای خدا در زمین از انبیاء و اوصیاء یا کسانی که خدا به وسیله آنها بندگانش را باقی می دارد و مورد رحمت قرار می دهد و اما ارتباط و اختصاص این لقب شریف به آن وجود مقدس؛ هر چند از بعضی [[احادیث]] استفاده می شود که این لقب بر همه خاندان [[رسالت]] اطلاق می شود و همه آنها بقیه الله هستند. در [[زیارت]] جامعه به همه آن ذوات مقدس به این عنوان عرض سلام داریم:
+
{{خوب}}
 +
«بقیة اللّه» از تعابیر [[قرآن|قرآنی]] است، به معنای آنچه که از طرف [[خدا]] برای انسان باقی می‌ماند؛ طبق روایات متعدد، [[حضرت مهدی]] علیه السلام از مصادیق بارز «بقیة اللّه» است، چنانکه گفته شده آن حضرت به هنگام ظهور خواهد گفت: «أنا بقیةُ اللّه».
  
−
السلام علی الائمه الدعاه والقاده الهداه والساده الولاه والذاده الحماه و اهل الذکر و اولی الامر و بقیه الله و خیرته...<ref>[[سوره هود]](11)، آيه 86.</ref>
+
== بقیة‌اللّه در لغت ==
 +
واژه «بقیه» در لغت یعنی باقی مانده، بازمانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود<ref>لسان العرب، ج۱، ص۴۶۷، «بقی».</ref> و آن مصدری است که به جای اسم فاعل یا اسم مفعول بکار می‌رود.
  
−
علاوه بر این جهت کلی، در قسمتی از روایات این لقب شریف به خصوص به بعضی از [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نسبت داده شده است و خود را به عنوان بقهی الله معرفی نموده اند. از جمله وقتی حضرت [[امام باقر]] علیه السلام از مسافرت پرماجرای شام که به الزام خلیفه مروانی صورت گرفته بود دروازه ها را بسته مانع از ورود آن حضرت و همراهان به شهر شدند. حتی از فروختن آذوقه به آنان هم خودداری نمودند.
+
این واژه از ریشه «ب‌‌ـ‌‌ق‌‌ـ‌‌ی» در برابر «فنا» است، از این رو دربردارنده نوعی ثبات و دوام و به معنای باقی‌‌مانده ثابت و پایدار است.<ref>مصطفوی، التحقیق، ج۱، ص۳۱۷، «بقی».</ref>
  
−
امام علیه السلام بالای کوهی که مشرف به شهر بود رفته و با صدای بلند فریاد برآوردند: ای اهل شهری که ساکنانش ستم پیشه اند! من بقیه الله هستم. خداوند می فرماید: بقیه الله برای شما بهتر است، اگر مؤمن باشید...<ref>الکافي، ج1، ص471، ح5.</ref>
+
واژه مذکور نزد عرب به صورت ضرب‌المثلی برای خوبی و فضیلت نیز به کار می‌‌رود: «فلانٌ بقیة‌‌ القوم» یعنی آن شخص از برگزیدگان قوم است.<ref>اقرب الموارد، ج۱، ص۱۹۱.</ref>
  
−
همچنین نجمه مادر گرامی حضرت [[امام رضا]] علیه السلام گوید: چون فرزندم به دنیا آمد، پسر را در پارچه سفیدی پیچیده بدست پدر دادم. در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند و کامش را با آب فرات برداشته به من برگرداند و فرمودند: بگیر او را. بدرستی که او بقیه الله عزوجل است در زمین.<ref>شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج2، ص609.</ref>
+
==بقیةالله در قرآن و احادیث==
  
−
با همه آنچه آوردیم، در بسیاری از [[احادیث]] این لقب شریف به خصوص به حضرت صاحب الامر علیه السلام اطلاق شده و آن وجود مقدس خود را به این عنوان معرفی نموده و سایر بقیه الله حضرتش را به این نام نامیده اند. به حدی این لقب با آن سرور ارتباط پیدا نموده که به صورت لقب اختصاصی حضرتش درآمده است؛ به طوری که تا بقیه الله گفته می شود جز آن بقیه الله منتظر به نظر نمی آید. شاید سر مطلب این باشد که این بقیه الله، بقیه تمام بقیه الله هاست و پس از او دیگر بقیه اللهی نیست. هر کدام از حج الهیه که از آغاز عالم آمدند، گرچه بقیه الله بودند و خدا آنها را برای هدایت خلق باقی و بجا گذارده بود، بعد از هر یک دیگری می آمد و اگر بقیه اللهی از دنیا می رفت، بقیه اللهی دیگر به جا می ماند و این رشته باقی بود. ولی آن وجود مقدس، بقیه ای است که پس از او دیگر بقیه ای نیست؛ آخرین بقیه الله است. با آمدن او دیگر بقیه ای باقی نمانده است که بیاید.
+
تعبیر «بقیةاللّه» در آیه ۸۶ [[سوره هود]]، پس از آنکه [[حضرت شعیب]] علیه السلام قوم خود را به پرستش خداوند دعوت کرده و از کم فروشی و تباهکاری نهی می کند، بدین صورت آمده است: {{متن قرآن|«بَقِیتُ اللَّهِ خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»}}؛ مفسران «بقیةاللّه» در این [[آیه]] را به چند معنی گرفته اند:
  
−
در حدیث مفصلی از امیرالمؤمنین علیه السلام که متضمن سئوالات یکی از منکران نسبت به عده ای از آیات قرآن است این جمله یافت می شود که سائل پرسید: می یابم که [[قرآن]] می گوید: بقیه الله بهتر است برای شما. این بقیه چیست و کیست؟<ref>سيد بن طاووس، الاقبال، ص 297.</ref>
+
*بقیةاللّه، یعنی آنچه پس از پیمانه کردن و سنجیدنِ درست برای شما بماند یا خداوند برای شما نگاه دارد؛ این برای شما بهتر از آن است که نادرستی و کم فروشی کنید. این معنی را با ارتباط دادن آیه به آیه ۸۵ همین سوره بیان نموده اند که توصیه به پُر داشتن پیمانه و ابزار سنجش («مکیال» و «میزانِ») نموده است.<ref>دانشنامه جهان اسلام، مدخل بقیة الله.</ref>
 +
*سود حاصل از معامله که بعد از معامله برای فروشنده باقی می ماند.<ref>تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۶۴.</ref>
 +
*آنچه خداوند برای شما، پس از دوری جستن از آنچه بر شما [[حرام]] شده است، از مال [[حلال]] نگاه می دارد.<ref>دانشنامه جهان اسلام، مدخل بقیة الله به نقل از تفسیر زمخشری، ج ۲، ص ۴۱۸</ref>
 +
*هر موجود نافعی از طرف خداوند که برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیةاللَّه» محسوب می شود.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۹، ص ۲۰۴.</ref>
  
−
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: آنان (اولیای خدا) بقیه الله اند. مقصود مهدی علیه السلام است که در هنگام پایان پذیری این مهلت خواهد آمد و زمین را از عدل و داد پر می کند؛ آن گونه که از ظلم و جور مملو گشته است. از آیات و نشانه های او غیبت است و پنهانی؛ آنگاه طغیان گسترش گیرد و انتقام فرارسد.<ref>الکافي، ج1، ص411، ح2؛ تفسير فرات کوفي، ص 249 و 193؛ تفسير عياشي، ج1، ص276.</ref> از حضرت [[امام صادق]] علیه السلام سئوال شد: آیا می شود به قائم آل محمد به عنوان امیرالمؤمنین سلام کرد؟ فرمود: نه. این اسمی است که خدا امیرالمؤمنین علی علیه السلام را به آن نامیده و قبل و بعد از او جز کافر به این نام نامیده نشود.
+
در احادیث [[شیعه]]، بقیةاللّه در این آیه به [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام [[تأویل|تأویل]] شده است. [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]]<ref>بحار الانوار، ج ۲۴، ص ۲۱۱.</ref> از [[مناقب ابن شهر آشوب (کتاب)|مناقب ابن شهرآشوب]] نقل می کند که «بقیةاللّه خیرٌ لکم نَزَلَت فیهم»، یعنی آیة بقیةاللّه... درباره ائمه نازل شده است. علامه مجلسی در تفسیر خود بر این [[حدیث]] که «امامان بقیةالله اند» می‌گوید: مقصود کسانی از انبیا و اوصیا هستند که خداوند ایشان را بر روی زمین برای هدایت مردم نگاه می دارد، یا اوصیا و امامانی که بازماندگان انبیا در میان امت خود هستند. بنابراین، وی «بقیة» را به معنای «مَن اَبْقاه» می داند، یعنی کسی که خداوند او رانگاه داشته است.
−
راوی حدیث عرضه داشت: فدای شما شوم! پس به حضرتش چگونه باید سلام کرد؟ فرمود: باید گفت: «السلام علیک یا بقیه الله» آنگاه آیه شریفه را تلاوت فرمود: «بقیت الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین».<ref>کمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص330، ح16.</ref>
 
  
−
همچنین خود آن وجود مقدس در سنین طفولیت خود را به این لقب معرفی نموده است. آنگاه که جناب احمد بن اسحاق شرفیاب محضر امام یازدهم علیه السلام گردید و از حضرتش جویای خلیفه و جانشین پس از آن حضرت شد، امام علیه السلام از جا برخاسته به اندرون رفتند. وقتی بیرون آمدند، نور دیده شان، مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله که در سن سه سالگی بود و چهره اش چون ماه تمام و بدر کامل می درخشید بر دوش شریفشان بود. فرمودند: ای احمد بن اسحاق، اگر نه این بود که در نزد خدا و حجج او کرامتی داری، این پسرم را به تو نشان نمی دادم.
+
از احادیث دیگری نیز استفاده می شود که این لقب بر همه خاندان [[رسالت]] اطلاق می شود و همه آنها بقیة الله هستند. در [[زیارت جامعه کبیره|زیارت جامعه]] به همه آن ذوات مقدس به این عنوان عرض سلام داریم: {{متن حدیث|«السلام علی الائمة الدعاة والقادة الهداة والسادة الولاة والذادة الحماة و اهل الذکر و اولی الامر و بقیة الله و خیرته...»}}.<ref>مفاتیح الجنان.</ref>
  
−
...حدیث به این جا میرسد که جناب احمد عرضه داشت: آقای من، آیا می شود آیت و علامتی مشاهده کنم که دلم آرام گیرد و گواه امامت نور دیده تابان باشد؟ تا این جمله را احمد بن اسحاق گفت، ناگهان حجت سه ساله پروردگار، لب به سخن باز نمود و به زبان عربی فصیح فرمود: انا بقیه الله فی ارضه والمنتقم من اعدائه فلا تطلب اثراً بعد عین یا احمد بن اسحاق؛<ref>همان، ج2، ص384، ح1.</ref> من بقیه الله هستم در زمین خدا و انتقام گیرنده از دشمنان او، پس بعد از این که به سرچشمه رسیدی نشانه مجو.<ref>عیون اخبارالرضا، ج2، ص273.</ref>
+
علاوه بر این جهت کلی، در قسمتی از روایات این لقب شریف به خصوص به بعضی از [[ائمه اطهار]] علیهم السلام نسبت داده شده است و خود را به عنوان بقیة الله معرفی نموده اند. از جمله وقتی [[امام باقر]] علیه السلام از مسافرت پرماجرای [[شام]] که به الزام خلیفه مروانی صورت گرفته بود بازگشتند، و با بسته شدن دروازه های شهر توسط مردم به دستور [[هشام بن عبدالملک|هشام]] مواجه شدند، بالای کوهی که مشرف به شهر بود رفته و با صدای بلند فریاد برآوردند: ای اهل شهری که ساکنانش ستم پیشه اند! من بقیة الله هستم. خداوند می فرماید: بقیة الله برای شما بهتر است، اگر مؤمن باشید...<ref>الکافی، ج۱، ص۴۷۱، ح۵.</ref>
  
−
==نقلی دیگر==
+
همچنین [[نجمه خاتون مادر امام رضا علیه السلام|نجمه]] مادر گرامی [[امام رضا]] علیه السلام گوید: چون فرزندم به دنیا آمد، پسر را در پارچه سفیدی پیچیده بدست پدرش دادم. در گوش راستش [[اذان]] و در گوش چپش [[اقامه]] گفتند و کامش را با آب [[فرات]] برداشته به من برگرداند و فرمودند: بگیر او را، بدرستی که او بقیة الله عزوجل است در زمین.<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۹.</ref>
  
−
واژه «بقيه»؛ يعني بازمانده و پاينده و آنچه از چيزي باقي گذاشته شود و آن مصدري است که به جاي اسم فاعل يا اسم مفعول بکار مي‌رود.
+
===بقیةاللّه از القاب حضرت مهدی ===
 +
در بسیاری از [[احادیث]] این لقب شریف در خصوص [[حضرت مهدی]] علیه السلام اطلاق شده است، آنچنانکه گفته شده حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه به هنگام ظهور، آیه «بقیةاللّه خیرلکم...» را خواهد خواند و خواهد گفت: «انا بقیة اللّه و حجّته» و هیچ مسلمانی بر او سلام نمی دهد مگر آنکه بگوید: «السلام علیک یا بقیةاللّهِ فی ارضه.»<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۳۲، حدیث ۱۶.</ref>
  
−
ترکيب «بَقيّةُاللّه» در [[قرآن]] مجيد و روايات خاندان عصمت ‌عليهم السلام آمده است. در [[قرآن]] فقط يک بار در داستان [[حضرت شعيب]] علیه السلام آمده است که پس از آن که قوم خود را از کم‌فروشي نهي مي‌کند، چنين فرمايد: «بَقيَّتُ اللّهِ خَيْرٌ لَکُمْ اِنْ کُنْتُمْ مُؤمِنينَ» <ref>اصول کافی، ج1، ص471-472.</ref>؛ يعني آنچه را که خداوند [در ازاي چشم پوشي از منافع نامشروع دنيوي] برايتان باقي مي‌گذارد، براي شما بهتر است.
+
چون حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه آخرین امام و تنها بازمانده انبیا و امامان و آخرین ذخیره الهی و یگانه [[حجت]] خداوند در روی زمین برای حفظ جوامع انسانی و از بهترین مصداق‌های اسمای حسنای الهی و مظاهر قسط و [[عدل]] است، می‌‌تواند از روشن‌‌ترین مصادیق «بقیّة اللّه» به شمار آید.<ref>تفسیر موضوعی، ج۷، ص۲۱۳.</ref>
  
−
در اين آيه هر چند مخاطب قوم شعيب هستند و منظور از «بَقيَّةُاللّه» سود و سرمايه [[حلال]] و يا پاداش الهي است؛ ولي هر موجود نافع که از طرف خداوند براي بشر باقي مانده و مايه خير و سعادت او گردد، «بقيّةاللّه» محسوب مي‌شود.
+
[[امام‌ صادق]] (علیه السلام) فرمود: هرگاه خواستید به او خطاب کنید بگویید: «السلام علیک یا بقیة اللّه». سپس به آیه شریفه «بقیة‌‌الله خیر لکم» استشهاد فرمودند.<ref>کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.</ref>
  
−
تمام [[پيامبران]] الهي و پيشوايان بزرگ «بَقيّةُاللّه»اند. تمام رهبران راستين که پس از مبارزه با يک دشمن سرسخت براي يک قوم و ملت باقي مي‌ماند، از اين نظر «بقيّةاللّه»اند...
+
در حدیث دیگری آمده است: مردی از امام صادق ‌علیه السلام پرسید: آیا بر امام [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|قائم‌]] می‌توان با عنوان «[[امیرالمومنین|امیرمؤمنان]]» سلام کرد؟ فرمود: {{متن حدیث|«لاذاکَ اِسْمٌ سَمَّی اللّهُ بِهِ اَمیرَالمؤمِنینَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَلا یتَسَمَّی بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ قُلتُ جُعِلْتُ فِداکَ کَیفَ یسَلِّمُ عَلیهِ؟ قالَ: یقُولُونَ السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیةَ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأ بَقیتُ‌اللهِ خَیرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنین»}}؛ خیر، خداوند این نام را به [[امام علی علیه السلام|حضرت علی‌]] علیه السلام اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز - مگر کافر - این نام به خود نبندد. راوی گوید: پرسیدم: فدایت گردم پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: می‌گویند: سلام بر تو ای بقیةاللّه».<ref>اصول کافی، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.</ref>
−
 
 
−
از آنجا که مهدي موعود عليه السلام آخرين پيشوا و بزرگ‌ترين رهبر انقلابي پس از قيام [[پيامبر اسلام]] ‌صلي الله عليه و آله است، يکي از روشن‌ترين مصاديق «بَقيَّةُاللّه» مي‌باشد و از ديگران به اين لقب شايسته‌تر است؛ بخصوص که تنها باقيمانده بعد از پيامبر صلي الله عليه و آله و امامان‌ عليهم السلام است.
 
−
 
 
−
در روايات و ادعيه و زيارات متعددي، [[ائمه اطهار]] عليهم السلام به عنوان «بقيةاللّه» توصيف شده‌اند که براي نمونه به برخي از آنها اشاره مي‌شود:
 
−
 
 
−
1. يک بار به دستور هشام بن عبدالملک [[امام باقر]] عليه السلام را به [[شام]] بردند، موقع مراجعت به [[مدينه]] هشام فرمان داد بازارها را بر روي آن حضرت و همراهانش ببندند و از خوراک و آشاميدني محروم باشند. چون به شهر مدينه رسيدند، مردم درِ شهر را بر رويشان بستند و اصحاب آن حضرت از جهت کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکايت بردند. امام باقر عليه السلام به بالاي کوهي که مشرِف به شهر بود رفت و با صداي بلند فرمود: «اي اهل شهري که مردمانش ستم‌گرند! به خداوند سوگند من بقيةاللّه هستم. خداوند فرمود: بقيةاللّه برايتان بهتر است اگر ايمان داريد».<ref>عینو اخبارالرضا، ج1، ص20.</ref>
 
−
 
 
−
2. در «زيارت جامعه کبيره» آمده است: «اَلسَّلامُ‌عَلَي‌الاَئِمَةِ... وَ بَقيَّةِ اللَّهِ...»؛ «سلام بر امامان که ...بقيةاللّه هستند».<ref>[[بحارالانوار]]، ج93، ص106.</ref>
 
−
 
 
−
3. در [[دعاي ندبه]] مي‌خوانيم: «أيْنَ بَقِيَّةُاللَّهِ‌الَتي لاتَخْلُو مِنَ‌العِتْرَةِ الهادِيَةِ...»؛ کجاست آن بقيةاللّه که از عترت هدايتگر بيرون نيست.<ref>همان، ص119.</ref>
 
−
 
 
−
4. در حديثي آمده است: مردي از [[امام صادق]] ‌عليه السلام پرسيد: آيا بر امام قائم‌ عليه السلام مي‌توان با عنوان «اميرمؤمنان» سلام کرد؟ فرمود: «لاذاکَ اِسْمٌ سَمَّي اللّهُ بِهِ اَميرَالمؤمِنينَ لَمْ يُسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَلا يَتَسَمَّي بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ قُلتُ جُعِلْتُ فِداکَ کَيْفَ يُسَلِّمُ عَليهِ؟ قالَ: يَقُولُونَ السَّلامُ عَلَيکَ يا بَقيَّةَ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأ بَقيَّتُ‌اللهِ خَيرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنين»؛ خير، خداوند اين نام را به حضرت اميرالمؤمنين علي‌ عليه السلام اختصاص داده است. پيش از او کسي اين نام بر خود ننهاده و پس از او نيز - مگر کافر - اين نام به خود نبندد. راوي گويد: پرسيدم: فدايت گردم پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: مي‌گويند: سلام بر تو اي بقيةاللّه».<ref>اصول کافی، ج1، ص411-412.</ref>
 
−
 
 
−
5. و از [[امام باقر]] عليه السلام روايت است که فرمود: «نخستين سخن حضرت مهدي ‌عليه السلام بعد از ظهور اين آيه است که مي‌خواند: بقيةاللّه برايتان بهتر است اگر [[ايمان]] داريد. آنگاه مي‌فرمايد: منم بقيةاللّه و حجّت و خليفه او در ميان شما. در آن زمان هر کس بر آن جناب سلام کند، مي‌گويد: السَّلامُ عَلَيْکَ يا بَقيَّةَاللّهِ فِي اَرْضِهِ».<ref>کمال الدین، ص384.</ref>
 
−
 
 
−
6. در روايت است وقتي احمد بن اسحاق‌ بن سعد اشعري محضر [[امام حسن عسکری]] ‌عليه السلام شرفياب شد، درباره جانشين آن حضرت سؤال کرد؛ حضرتش کودکي خردسال همچون قرص ماه به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسيد: آيا نشانه‌اي هست تا قلبم اطمينان يابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربي فصيح چنين فرمود: «اَنَا بَقِيَّةُ اللّهِ فِي اَرْضِهِ وَالمُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ يا اَحْمَدَ بنَ اِسْحاقَ».<ref>نشریه موعود، شماره 21، ص 54.</ref>؛ من بقيةالله بر روي زمين هستم و من منتقم از دشمنان اويم. اي احمد بن‌ اسحاق! بعد از ديدن اثري طلب نکن.
 
  
 +
در روایت است وقتی [[احمد بن اسحاق اشعری|احمد بن اسحاق‌ اشعری]] محضر [[امام حسن عسکری]] ‌علیه السلام شرفیاب شد، درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد؛ حضرتش کودکی خردسال همچون قرص ماه به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید: آیا نشانه‌ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح چنین فرمود: {{متن حدیث|«اَنَا بَقِیةُ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَالمُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَینٍ یا اَحْمَدَ بنَ اِسْحاقَ»}}؛<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۳۸، حدیث ۱.</ref> من بقیةالله بر روی زمین هستم و من منتقم از دشمنان اویم. ای احمد بن‌ اسحاق! بعد از دیدن اثری طلب نکن.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)/ مجتبی تونه ای/ ص171.
+
*موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، مجتبی تونه ای، ص۱۷۱.
−
* فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان/ ص79.
+
*فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ص۷۹.
 +
*دانشنامه جهان اسلام، ج۱، مدخل "بقیة الله" از عباس زریاب.
 +
*کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ ق.
 +
*تفسیر المیزان، علامه طباطبائی.
 +
*دانشنامه موضوعی قرآن، مدخل "بقیة الله". 
 +
{{شناختنامه امام زمان (عج)}}
 +
[[رده:القاب و کنیه های حضرت مهدی (عج)]]
 +
[[رده: واژگان قرآنی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]
  
−
[[رده:القاب و کنیه های حضرت مهدی (عج)]]
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
 +
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۱۷

Confirm3.jpg

«بقیة اللّه» از تعابیر قرآنی است، به معنای آنچه که از طرف خدا برای انسان باقی می‌ماند؛ طبق روایات متعدد، حضرت مهدی علیه السلام از مصادیق بارز «بقیة اللّه» است، چنانکه گفته شده آن حضرت به هنگام ظهور خواهد گفت: «أنا بقیةُ اللّه».

بقیة‌اللّه در لغت

واژه «بقیه» در لغت یعنی باقی مانده، بازمانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود[۱] و آن مصدری است که به جای اسم فاعل یا اسم مفعول بکار می‌رود.

این واژه از ریشه «ب‌‌ـ‌‌ق‌‌ـ‌‌ی» در برابر «فنا» است، از این رو دربردارنده نوعی ثبات و دوام و به معنای باقی‌‌مانده ثابت و پایدار است.[۲]

واژه مذکور نزد عرب به صورت ضرب‌المثلی برای خوبی و فضیلت نیز به کار می‌‌رود: «فلانٌ بقیة‌‌ القوم» یعنی آن شخص از برگزیدگان قوم است.[۳]

بقیةالله در قرآن و احادیث

تعبیر «بقیةاللّه» در آیه ۸۶ سوره هود، پس از آنکه حضرت شعیب علیه السلام قوم خود را به پرستش خداوند دعوت کرده و از کم فروشی و تباهکاری نهی می کند، بدین صورت آمده است: «بَقِیتُ اللَّهِ خَیرٌ لَکمْ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»؛ مفسران «بقیةاللّه» در این آیه را به چند معنی گرفته اند:

  • بقیةاللّه، یعنی آنچه پس از پیمانه کردن و سنجیدنِ درست برای شما بماند یا خداوند برای شما نگاه دارد؛ این برای شما بهتر از آن است که نادرستی و کم فروشی کنید. این معنی را با ارتباط دادن آیه به آیه ۸۵ همین سوره بیان نموده اند که توصیه به پُر داشتن پیمانه و ابزار سنجش («مکیال» و «میزانِ») نموده است.[۴]
  • سود حاصل از معامله که بعد از معامله برای فروشنده باقی می ماند.[۵]
  • آنچه خداوند برای شما، پس از دوری جستن از آنچه بر شما حرام شده است، از مال حلال نگاه می دارد.[۶]
  • هر موجود نافعی از طرف خداوند که برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بقیةاللَّه» محسوب می شود.[۷]

در احادیث شیعه، بقیةاللّه در این آیه به ائمه علیهم السلام تأویل شده است. علامه مجلسی[۸] از مناقب ابن شهرآشوب نقل می کند که «بقیةاللّه خیرٌ لکم نَزَلَت فیهم»، یعنی آیة بقیةاللّه... درباره ائمه نازل شده است. علامه مجلسی در تفسیر خود بر این حدیث که «امامان بقیةالله اند» می‌گوید: مقصود کسانی از انبیا و اوصیا هستند که خداوند ایشان را بر روی زمین برای هدایت مردم نگاه می دارد، یا اوصیا و امامانی که بازماندگان انبیا در میان امت خود هستند. بنابراین، وی «بقیة» را به معنای «مَن اَبْقاه» می داند، یعنی کسی که خداوند او رانگاه داشته است.

از احادیث دیگری نیز استفاده می شود که این لقب بر همه خاندان رسالت اطلاق می شود و همه آنها بقیة الله هستند. در زیارت جامعه به همه آن ذوات مقدس به این عنوان عرض سلام داریم: «السلام علی الائمة الدعاة والقادة الهداة والسادة الولاة والذادة الحماة و اهل الذکر و اولی الامر و بقیة الله و خیرته...».[۹]

علاوه بر این جهت کلی، در قسمتی از روایات این لقب شریف به خصوص به بعضی از ائمه اطهار علیهم السلام نسبت داده شده است و خود را به عنوان بقیة الله معرفی نموده اند. از جمله وقتی امام باقر علیه السلام از مسافرت پرماجرای شام که به الزام خلیفه مروانی صورت گرفته بود بازگشتند، و با بسته شدن دروازه های شهر توسط مردم به دستور هشام مواجه شدند، بالای کوهی که مشرف به شهر بود رفته و با صدای بلند فریاد برآوردند: ای اهل شهری که ساکنانش ستم پیشه اند! من بقیة الله هستم. خداوند می فرماید: بقیة الله برای شما بهتر است، اگر مؤمن باشید...[۱۰]

همچنین نجمه مادر گرامی امام رضا علیه السلام گوید: چون فرزندم به دنیا آمد، پسر را در پارچه سفیدی پیچیده بدست پدرش دادم. در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند و کامش را با آب فرات برداشته به من برگرداند و فرمودند: بگیر او را، بدرستی که او بقیة الله عزوجل است در زمین.[۱۱]

بقیةاللّه از القاب حضرت مهدی

در بسیاری از احادیث این لقب شریف در خصوص حضرت مهدی علیه السلام اطلاق شده است، آنچنانکه گفته شده حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه به هنگام ظهور، آیه «بقیةاللّه خیرلکم...» را خواهد خواند و خواهد گفت: «انا بقیة اللّه و حجّته» و هیچ مسلمانی بر او سلام نمی دهد مگر آنکه بگوید: «السلام علیک یا بقیةاللّهِ فی ارضه.»[۱۲]

چون حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه آخرین امام و تنها بازمانده انبیا و امامان و آخرین ذخیره الهی و یگانه حجت خداوند در روی زمین برای حفظ جوامع انسانی و از بهترین مصداق‌های اسمای حسنای الهی و مظاهر قسط و عدل است، می‌‌تواند از روشن‌‌ترین مصادیق «بقیّة اللّه» به شمار آید.[۱۳]

امام‌ صادق (علیه السلام) فرمود: هرگاه خواستید به او خطاب کنید بگویید: «السلام علیک یا بقیة اللّه». سپس به آیه شریفه «بقیة‌‌الله خیر لکم» استشهاد فرمودند.[۱۴]

در حدیث دیگری آمده است: مردی از امام صادق ‌علیه السلام پرسید: آیا بر امام قائم‌ می‌توان با عنوان «امیرمؤمنان» سلام کرد؟ فرمود: «لاذاکَ اِسْمٌ سَمَّی اللّهُ بِهِ اَمیرَالمؤمِنینَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ اَحَدٌ قَبْلَهُ وَلا یتَسَمَّی بِهِ بَعْدَهُ اِلاّ کافِرٌ قُلتُ جُعِلْتُ فِداکَ کَیفَ یسَلِّمُ عَلیهِ؟ قالَ: یقُولُونَ السَّلامُ عَلَیکَ یا بَقیةَ اللَّهِ ثُمَّ قَرَأ بَقیتُ‌اللهِ خَیرٌ لَکُم اِنْ کنتُم مُؤمنین»؛ خیر، خداوند این نام را به حضرت علی‌ علیه السلام اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز - مگر کافر - این نام به خود نبندد. راوی گوید: پرسیدم: فدایت گردم پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: می‌گویند: سلام بر تو ای بقیةاللّه».[۱۵]

در روایت است وقتی احمد بن اسحاق‌ اشعری محضر امام حسن عسکری ‌علیه السلام شرفیاب شد، درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد؛ حضرتش کودکی خردسال همچون قرص ماه به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید: آیا نشانه‌ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح چنین فرمود: «اَنَا بَقِیةُ اللّهِ فِی اَرْضِهِ وَالمُنْتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ فَلا تَطْلُبْ اَثَراً بَعْدَ عَینٍ یا اَحْمَدَ بنَ اِسْحاقَ»؛[۱۶] من بقیةالله بر روی زمین هستم و من منتقم از دشمنان اویم. ای احمد بن‌ اسحاق! بعد از دیدن اثری طلب نکن.

پانویس

  1. ↑ لسان العرب، ج۱، ص۴۶۷، «بقی».
  2. ↑ مصطفوی، التحقیق، ج۱، ص۳۱۷، «بقی».
  3. ↑ اقرب الموارد، ج۱، ص۱۹۱.
  4. ↑ دانشنامه جهان اسلام، مدخل بقیة الله.
  5. ↑ تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۶۴.
  6. ↑ دانشنامه جهان اسلام، مدخل بقیة الله به نقل از تفسیر زمخشری، ج ۲، ص ۴۱۸
  7. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۹، ص ۲۰۴.
  8. ↑ بحار الانوار، ج ۲۴، ص ۲۱۱.
  9. ↑ مفاتیح الجنان.
  10. ↑ الکافی، ج۱، ص۴۷۱، ح۵.
  11. ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۶۰۹.
  12. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۳۲، حدیث ۱۶.
  13. ↑ تفسیر موضوعی، ج۷، ص۲۱۳.
  14. ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.
  15. ↑ اصول کافی، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۲.
  16. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، باب ۳۸، حدیث ۱.

منابع

  • موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، مجتبی تونه ای، ص۱۷۱.
  • فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ص۷۹.
  • دانشنامه جهان اسلام، ج۱، مدخل "بقیة الله" از عباس زریاب.
  • کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ ق.
  • تفسیر المیزان، علامه طباطبائی.
  • دانشنامه موضوعی قرآن، مدخل "بقیة الله".


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=بقیة_الله&oldid=145166»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا