التفسیر القیم (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير القرآن الكريم.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تفسير القرآن الكريم.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= ابن قیم الجوزیه
+
|نویسنده= ابن قیم جوزی
  
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
 
|موضوع= تفسیر اهل سنت
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= عربی
 
|زبان= عربی
  
|تعداد جلد= 1
+
|تعداد جلد= ۱
  
|عنوان افزوده1=
+
|عنوان افزوده1=تحقیق
  
|افزوده1=
+
|افزوده1=شیخ ابراهیم رمضان
  
 
|عنوان افزوده2=
 
|عنوان افزوده2=
سطر ۲۵: سطر ۲۵:
 
}}
 
}}
  
«تفسير القرآن الكريم» معروف به «تفسير ابن قيّم» مجموعه‌اى از آثار قرآنى [[ابن قیم جوزی]] (م، 751 ق) است.
+
'''«تفسیر القرآن الکریم»''' معروف به «التفسیر القیّم» مجموعه‌اى از آراء [[تفسیر قرآن|تفسیری]] [[ابن قیم جوزی|ابن قیّم جوزی]] (م، ۷۵۱ ق) است. نظریات تفسیرى ابن قیم، همه آیات و سور [[قرآن کریم]] را به طور کامل در بر نمى‌گیرد.
  
==چگونگی تدوین تفسیر==
+
==معرفی تفسیر==
ابن قيم خود تفسير كامل و مستقل ننوشته بلكه بر چند سوره [[قرآن]] و بسيارى از آيات آن [[تفسیر قرآن|تفسيرهاى]] كوتاه و بلندى نوشته است، از جمله بر «[[سوره حمد|سوره فاتحه]]» كه آن را در آغاز «مدارج السالكين» گنجانده است، «[[سوره کافرون|سوره كافرون]]» را نيز تفسير نموده و بر «[[معوذتین|معوذتين]]» نيز تفسيرهايى نوشته است كه گويا ضبط صفدى به صورت «الرسالة الشافية فى اسرار المعوذتين» اشاره به همين تفسير او دارد.  
+
ابن قیم خود [[تفسیر]] کامل و مستقل ننوشته بلکه بر چند سوره [[قرآن]] و بسیارى از آیات آن تفسیرهاى کوتاه و بلندى نوشته است، از جمله بر «[[سوره حمد|سوره فاتحه]]» که آن را در آغاز «مدارج السالکین» گنجانده است؛ «[[سوره کافرون|سوره کافرون]]» را نیز تفسیر نموده و بر «[[معوذتین|معوذتین]]» نیز تفسیرهایى نوشته است که گویا ضبط صفدى به صورت «الرسالة الشافیة فى اسرار المعوذتین» اشاره به همین تفسیر او دارد.  
  
با وجود عدم تأليف تفسير مستقل، آراى تفسيرى فراوانى از ابن قیم در بسيارى از كتابهايش بر جاى مانده است. چنانكه برخى دانشمندان با عنايت به كتابهايش چون «امثال القرآن» و «اقسام القرآن»، او را از نخستين كسانى دانسته‌اند كه به [[تفسیر موضوعی|تفسير موضوعى]] عنايت داشته است. كمتر كتابى از او بر جاى مانده است كه مباحثى را با عنايت به آيات قرآن و [[احاديث]] نبوى شرح نكرده باشد. آراى تفسيرى ابن قيّم نخستين بار توسط محمد اويس ندوى هندى، از سلفيان شبه قاره، به طور ناقص جمع آورى گرديد كه به «تفسير القيّم» نامبردار شد. تا اينكه يسرى السيد محمد، به طور جامع به گردآورى نظريات تفسيرى ابن قيم پرداخت.
+
با وجود عدم تألیف تفسیر مستقل، آراى تفسیرى فراوانى از ابن قیم در بسیارى از کتابهایش بر جاى مانده است. چنانکه برخى دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون «امثال القرآن» و «اقسام القرآن»، او را از نخستین کسانى دانسته‌اند که به [[تفسیر موضوعی|تفسیر موضوعى]] عنایت داشته است. کمتر کتابى از او بر جاى مانده است که مباحثى را با عنایت به آیات قرآن و [[احادیث]] نبوى شرح نکرده باشد.  
  
به اين ترتيب، بديهى است كه نظريات تفسيرى ابن قيم همه آيه‌ها و سوره‌هاى قرآن كريم را به طور كامل در بر نمى‌گيرد. چنانكه مجموعه سيد محمد 109 [[سوره]] را در خود جاى داده و درباره سوره‌هاى مباركه [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره قارعه|قارعه]]، [[سوره فیل|فيل]]، [[سوره قریش|قريش]] و [[سوره کوثر|كوثر]] چيزى در آن نيامده است.
+
آراى تفسیرى ابن قیم نخستین بار توسط محمد اویس ندوى هندى، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آورى گردید که به «تفسیر القیم» نامبردار شد. تا اینکه یسرى السید محمد، به طور جامع به گردآورى نظریات تفسیرى ابن قیم پرداخت. به این ترتیب، بدیهى است که نظریات تفسیرى ابن قیم همه [[آیه|آیه‌ها]] و [[سوره|سوره‌هاى]] قرآن کریم را به طور کامل در بر نمى‌گیرد. چنانکه مجموعه سید محمد ۱۰۹ سوره را در خود جاى داده و درباره سوره‌هاى مبارکه [[سوره قدر|قدر]]، [[سوره قارعه|قارعه]]، [[سوره فیل|فیل]]، [[سوره قریش|قریش]] و [[سوره کوثر|کوثر]] چیزى در آن نیامده است.
  
==ویژگی‌های تفسیر ابن قیم==
+
==روش تفسیر ==
  
شيوه ابن قيم در [[تفسیر قرآن|تفسير]] آيات، تشريحى، تحليلى، ساده و قابل فهم است. وى آيات [[قرآن]] و [[سنت]] نبوى را دو منبع اساسى در تفسير كلام الهى مى‌داند و چون ديگر سلفيان سخت به اين باور پايبند است.
+
شیوه ابن قیم در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیات، تشریحى، تحلیلى، ساده و قابل فهم است. وى آیات [[قرآن]] و [[سنت]] نبوى را دو منبع اساسى در تفسیر کلام الهى مى‌داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است. البته ابن قیم چون استاد خویش [[ابن تیمیه]]، در پذیرش [[احادیث]] بسیار سختگیر است و از [[اسرائیلیات|اسرائیلیات]] و [[حدیث جعلی|احادیث موضوع]] در تفسیر قرآن به شدت پرهیز کرده است.
  
از خصوصيات ديگر روش ابن قيم، نقل و نقد اقوال مفسرين از [[صحابه]] و [[تابعين]] و غير آنهاست. [[ابن مسعود]]، [[ابن عباس]]، [[ابی بن کعب|ابى بن كعب]]، مجاهد، محمد بن اسحاق، عكرمه، [[حسن بصری|حسن بصرى]]، سُدى، سعيد بن جبير، ضحاك، كلبى، ربيع بن انس، قتاده و [[مقاتل بن سلیمان|مقاتل بن سليمان]] از جمله مفسرانى هستند كه از آنها نقل مى‌نمايد. اقوال [[جارالله زمخشری|زمخشرى]] را نيز مورد توجه دارد و گاه نقد مى‌نمايد.  
+
از خصوصیات دیگر روش ابن قیم، نقل و نقد اقوال مفسرین از [[صحابه]] و [[تابعین]] و غیر آنهاست. [[ابن مسعود]]، [[ابن عباس]]، [[ابی بن کعب|ابى بن کعب]]، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، [[حسن بصری|حسن بصرى]]، سُدى، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبى، ربیع بن انس، قتاده و [[مقاتل بن سلیمان|مقاتل بن سلیمان]] از جمله مفسرانى هستند که از آنها نقل مى‌نماید. اقوال [[جارالله زمخشری|زمخشرى]] را نیز مورد توجه دارد و گاه نقد مى‌نماید.
  
تشريح مطالب از ديگر نكات تفسير ابن قيم است، از اين جهت بحثهاى موضوعى را مطرح مى‌كنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بيان مى‌دارد، مانند بحث هدايت، توحيد و عبوديت و... كه با تعبير «فصل» متعرض آنها مى‌گردد.  
+
تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحثهاى موضوعى را مطرح مى‌کنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان مى‌دارد، مانند بحث هدایت، توحید و عبودیت و... که با تعبیر «فصل» متعرض آنها مى‌گردد.  
  
ايشان از آيات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث [[علم کلام|كلامى]]، بهره‌گيرى فراوانى دارد به عنوان نمونه در تفسير [[سوره حمد]] بحث [[نبوت]]، و [[توحيد]] را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بيان مى‌كند.
+
مفسر از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث [[علم کلام|کلامى]]، بهره‌گیرى فراوانى دارد، به عنوان نمونه در تفسیر [[سوره حمد]] بحث [[نبوت]]، و [[توحید]] را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان مى‌کند.
  
اشاره به عقايد فرقه‌هاى اسلامى از ديگر وجوه تفسير ابن قيم است، بعنوان نمونه در تفسير سوره حمد، از آيات براى رد بر [[جبریه]]، [[رافضى|رافضه]]، قائلين به قدم عالم، منكران نبوت و... بهره مى‌گيرد. عقايد [[معتزله]]، [[اشاعره]]، جهميه، [[قدریه|قدريه]]، و افرادى مانند [[ابن سينا]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصير]] و... را مطرح و نقد مى‌نمايد، مانند صفحه 190.
+
اشاره به عقاید [[فرقه‌های اسلامی|فرقه‌هاى اسلامى]] از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است؛ بعنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات براى ردّ بر [[جبریه]]، [[رافضى|رافضه]]، قائلین به قِدَم عالم، منکران نبوت و... بهره مى‌گیرد. عقاید [[معتزله]]، [[اشاعره]]، جهمیه، [[قدریه|قدریه]]، و افرادى مانند [[ابن سینا]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی|خواجه نصیر]] و... را مطرح و نقد مى‌نماید. اقوال [[ابن تیمیه]] براى او مهم و قابل توجه است و هر از گاهى در صدد بیان آن بر مى‌آید.
 +
بیان حکم و اسرار آیات را نیز مورد توجه اوست.
  
اقوال [[ابن تیمیه]] براى او مهم و قابل توجه است و هر از گاهى در صدد بيان آن بر مى‌آيد، مانند ص 22.
+
مباحث لغوى و زبانى نیز در آراى تفسیرى ابن قیم جایگاهى ویژه دارد. چنانکه معتقد است هیچ لفظى در قرآن کریم مهمل گذاشته نشده است و باید [[ادبیات عرب|ادبیات]]، [[علم نحو|نحو]] و [[علم لغت|لغت]] در تبیین مفردات قرآن کریم به خدمت گرفته شود. معانى لغوى را از زهرى، ابن انبارى، زجاج و دیگران نقل مى‌کند و از [[شعر]] عربى براى استشهاد بر معناى لغوى استفاده مى‌نماید و البته در روش استفاده از آیات دیگر قرآن براى تفسیر فرازها و آیات حتى در بخش لغت، تلاش فراوانى دارد. در بحثهاى نحوى از [[سیبویه|سیبویه]]، بصریون و کوفیون نقل و استفاده مى‌نماید.
بيان حكم و اسرار آيات را نيز توجه دارد، مانند ص 147.
 
  
==جایگاه مباحث لغوی==
+
ابن قیم با وجود بحثهاى تحلیلى و گسترده، از اختلاف [[قراءات قرآن|قرائت]] و بیان وجوه آن و ذکر [[شأن نزول]] (البته در موارد اندک) غفلت نورزیده و به آن اهمیت مى‌دهد. وی همچنین به سبب تألیف جداگانه در امثال قرآن، در این تفسیر نیز به طور تشریحى به حِکم و امثال مى‌پردازد و در جهت تبیین جهات‌ مختلف آن تلاش دارد.
  
مباحث لغوى و زبانى نيز در آراى تفسيرى ابن قيم جايگاهى ويژه دارد. چنانكه معتقد است هيچ لفظى در قرآن كريم مهمل گذاشته نشده است و بايد [[ادبیات عرب|ادبيات]]، [[علم نحو|نحو]] و [[علم لغت|لغت]] در تبيين مفردات قرآن كريم به خدمت گرفته شود. معانى لغوى را از زهرى، ابن انبارى، زجاج و ديگران نقل مى‌كند و از [[شعر]] عربى براى استشهاد بر معناى لغوى استفاده مى‌نمايد و البته در روش استفاده از آيات ديگر قرآن براى تفسير فرازها و آيات حتى در بخش لغت، تلاش فراوانى دارد.
+
==منابع==
 
 
در بحثهاى نحوى از [[سیبویه|سيبويه]]، بصريون و كوفيون نقل و استفاده مى‌نمايد.
 
 
 
با وجود بحثهاى تحليلى و گسترده از اختلاف قرائت و بيان وجوه آن و ذكر [[شأن نزول]] ( البته در موارد اندك) غفلت نورزيده و به آن اهميت مى‌دهد.
 
 
 
ابن قيم به سبب تأليف جداگانه در امثال قرآن، در اين تفسير نيز به طور تشريحى به حكم و امثال مى‌پردازد و در جهت تبيين جهت‌هاى مختلف آن تلاش دارد.
 
 
 
و در نهايت متذكر مى‌شوم كه ابن قيم چون استاد خويش ابن تيميه، در پذيرش [[احاديث]] بسيار سختگير است و از [[اسرائیلیات|اسرائيليات]] و [[حدیث جعلی|احاديث موضوع]] در [[تفسير قرآن]] به شدت پرهيز كرده است.
 
 
 
==وضعیت نشر==
 
 
 
اين اثر با مراجعه و تحقيق دفتر دراسات و بحوت عربى و اسلامى به اشراف شيخ ابراهيم رمضان، به انجام رسيده است. محقق محترم در سه محور اين امر را پى‌گيرى كرده است:
 
 
 
1- تصحيح متن تفسير با استفاده از نسخ چاپى.
 
 
 
2- مقارنه احاديث نبوى با كتب صحاح
 
 
 
3- مقابله آيات قرآن در تفسير با مصحف مدينه منوره چاپ [[عربستان|عربستان سعودى]].
 
 
 
پاورقى‌هاى اين اثر مربوط به محقق است كه بيشتر در سه مورد مى‌باشد: 1- بيان آدرس احاديث و آيات بكار برده شده در متن تفسير. 2- شرح حال افراد و رجال مطرح شده در متن 3- بيان‌برخى معانى لغوى.
 
 
 
تفسير الميثم در مصر، قاهره، چاپخانه السنة المحمدية، به سال 1368 ق در 631 صفحه و«بدايع التفسير»، تحت عنوان كامل«بدايع التفسير الجامع لتفسير الامام ابن قيم جوزية» در عربستان سعودى، الامام، دار ابن الجوزى، به سال 1414 ق در پنج مجلد به طبع رسيده است.
 
 
 
نسخه حاضر تفسير ابن قيم حاصل كار منشورات دار و مكتبة الهلال، بيروت، لبنان، در يك نسخه در قطع وزيرى با 696 صفحه، است كه به عنوان چاپ اول در سال 1990 ميلادى مطابق با 1410 هجرى با تحقيق ذكر شده از طرف مكتب الدراسات و البحوث العربية و الاسلامية، عرضه شده است. در پايان تفسير بحثى تحت عنوان «قاعدة نافعة» درباره احراز و ادعيه پناه بردن به خداوند از شر حسد و چشم زخم ارائه مى‌دهند و پايان بخش كتاب فهرست آن بر اساس سور قرآن مى‌باشد.
 
 
 
==منبع==
 
 
 
نرم افزار جامع التفاسیر ؛ بخش کتابشناسی
 
  
 +
*[[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر نور]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
[[رده: تفاسیر]]
+
[[رده: تفاسیر]][[رده:تفسیرهای اهل سنت]][[رده: تفاسیر اجتهادی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۶

تفسير القرآن الكريم.jpg
نویسنده ابن قیم جوزی
موضوع تفسیر اهل سنت
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقیق شیخ ابراهیم رمضان

«تفسیر القرآن الکریم» معروف به «التفسیر القیّم» مجموعه‌اى از آراء تفسیری ابن قیّم جوزی (م، ۷۵۱ ق) است. نظریات تفسیرى ابن قیم، همه آیات و سور قرآن کریم را به طور کامل در بر نمى‌گیرد.

معرفی تفسیر

ابن قیم خود تفسیر کامل و مستقل ننوشته بلکه بر چند سوره قرآن و بسیارى از آیات آن تفسیرهاى کوتاه و بلندى نوشته است، از جمله بر «سوره فاتحه» که آن را در آغاز «مدارج السالکین» گنجانده است؛ «سوره کافرون» را نیز تفسیر نموده و بر «معوذتین» نیز تفسیرهایى نوشته است که گویا ضبط صفدى به صورت «الرسالة الشافیة فى اسرار المعوذتین» اشاره به همین تفسیر او دارد.

با وجود عدم تألیف تفسیر مستقل، آراى تفسیرى فراوانى از ابن قیم در بسیارى از کتابهایش بر جاى مانده است. چنانکه برخى دانشمندان با عنایت به کتابهایش چون «امثال القرآن» و «اقسام القرآن»، او را از نخستین کسانى دانسته‌اند که به تفسیر موضوعى عنایت داشته است. کمتر کتابى از او بر جاى مانده است که مباحثى را با عنایت به آیات قرآن و احادیث نبوى شرح نکرده باشد.

آراى تفسیرى ابن قیم نخستین بار توسط محمد اویس ندوى هندى، از سلفیان شبه قاره، به طور ناقص جمع آورى گردید که به «تفسیر القیم» نامبردار شد. تا اینکه یسرى السید محمد، به طور جامع به گردآورى نظریات تفسیرى ابن قیم پرداخت. به این ترتیب، بدیهى است که نظریات تفسیرى ابن قیم همه آیه‌ها و سوره‌هاى قرآن کریم را به طور کامل در بر نمى‌گیرد. چنانکه مجموعه سید محمد ۱۰۹ سوره را در خود جاى داده و درباره سوره‌هاى مبارکه قدر، قارعه، فیل، قریش و کوثر چیزى در آن نیامده است.

روش تفسیر

شیوه ابن قیم در تفسیر آیات، تشریحى، تحلیلى، ساده و قابل فهم است. وى آیات قرآن و سنت نبوى را دو منبع اساسى در تفسیر کلام الهى مى‌داند و چون دیگر سلفیان سخت به این باور پایبند است. البته ابن قیم چون استاد خویش ابن تیمیه، در پذیرش احادیث بسیار سختگیر است و از اسرائیلیات و احادیث موضوع در تفسیر قرآن به شدت پرهیز کرده است.

از خصوصیات دیگر روش ابن قیم، نقل و نقد اقوال مفسرین از صحابه و تابعین و غیر آنهاست. ابن مسعود، ابن عباس، ابى بن کعب، مجاهد، محمد بن اسحاق، عکرمه، حسن بصرى، سُدى، سعید بن جبیر، ضحاک، کلبى، ربیع بن انس، قتاده و مقاتل بن سلیمان از جمله مفسرانى هستند که از آنها نقل مى‌نماید. اقوال زمخشرى را نیز مورد توجه دارد و گاه نقد مى‌نماید.

تشریح مطالب از دیگر نکات تفسیر ابن قیم است، از این جهت بحثهاى موضوعى را مطرح مى‌کنند و وجوه و شقوق مختلف آنها را بیان مى‌دارد، مانند بحث هدایت، توحید و عبودیت و... که با تعبیر «فصل» متعرض آنها مى‌گردد.

مفسر از آیات قرآن جهت مطرح نمودن مباحث کلامى، بهره‌گیرى فراوانى دارد، به عنوان نمونه در تفسیر سوره حمد بحث نبوت، و توحید را در وجوه مختلف و مواضع گوناگون بیان مى‌کند.

اشاره به عقاید فرقه‌هاى اسلامى از دیگر وجوه تفسیر ابن قیم است؛ بعنوان نمونه در تفسیر سوره حمد، از آیات براى ردّ بر جبریه، رافضه، قائلین به قِدَم عالم، منکران نبوت و... بهره مى‌گیرد. عقاید معتزله، اشاعره، جهمیه، قدریه، و افرادى مانند ابن سینا، خواجه نصیر و... را مطرح و نقد مى‌نماید. اقوال ابن تیمیه براى او مهم و قابل توجه است و هر از گاهى در صدد بیان آن بر مى‌آید. بیان حکم و اسرار آیات را نیز مورد توجه اوست.

مباحث لغوى و زبانى نیز در آراى تفسیرى ابن قیم جایگاهى ویژه دارد. چنانکه معتقد است هیچ لفظى در قرآن کریم مهمل گذاشته نشده است و باید ادبیات، نحو و لغت در تبیین مفردات قرآن کریم به خدمت گرفته شود. معانى لغوى را از زهرى، ابن انبارى، زجاج و دیگران نقل مى‌کند و از شعر عربى براى استشهاد بر معناى لغوى استفاده مى‌نماید و البته در روش استفاده از آیات دیگر قرآن براى تفسیر فرازها و آیات حتى در بخش لغت، تلاش فراوانى دارد. در بحثهاى نحوى از سیبویه، بصریون و کوفیون نقل و استفاده مى‌نماید.

ابن قیم با وجود بحثهاى تحلیلى و گسترده، از اختلاف قرائت و بیان وجوه آن و ذکر شأن نزول (البته در موارد اندک) غفلت نورزیده و به آن اهمیت مى‌دهد. وی همچنین به سبب تألیف جداگانه در امثال قرآن، در این تفسیر نیز به طور تشریحى به حِکم و امثال مى‌پردازد و در جهت تبیین جهات‌ مختلف آن تلاش دارد.

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: