مگر به راه جهنّم، كه براى هميشه در آن ماندگارند و اين (عذاب و كيفر) بر خداوند آسان است.
نکته ها
مراد از «ضلال بعيد» گمراهى مضاعف كافران است. كفر، يك گمراهى است و مانع شدن از ايمان ديگران، گمراهى ديگر. كفر يك انحراف است و خود را بر حقّ دانستن، انحرافى بالاتر. كفر، ظلم به خويش است و مانع راه ديگران شدن، ظلم به تاريخ و نسل بشر.
شايد مراد از «ظلم» در آيه‌ى 168، همان مانع شدن از هدايت ديگران باشد. زيرا چه ظلمى بالاتر از ظلم فكرى و فرهنگى و اعتقادى؟
سخت‌ترين عذاب‌ها و بدترين تعبيرات، براى كافرانى بيان شده كه با انواع تبليغات، تهمت‌ها و تهديدات، مانع رسيدن پيام حقّ به گوش حقّ‌جويانند. (عدم مغفرت، عدم هدايت، دوزخى شدن و جهنّم ابدى)
جلد 2 - صفحه 216
پیام ها
1- بازدارندگان مردم از هدايت، خود در گمراهى سختى هستند. «ضَلُّوا ضَلالًا بَعِيداً»
2- كفر و ظلم، در كنار همند و نتيجه‌ى آنها، محروميّت از آمرزش و هدايت الهى است. «كَفَرُوا وَ ظَلَمُوا ... لا لِيَهْدِيَهُمْ»
إِلَّا طَرِيقَ جَهَنَّمَ: مگر راه جهنم را، يعنى چون ايشان راه ضلالت را بر هدايت اختيار كردند، ديگر خداوند آنها را مجبور به هدايت نفرمايد، زيرا نقض غرض و منافات با تكليف است. لذا آنها را به كفر و ضلالت باقى و واگذارد تا مى‌رساند سوء عمل آنها را به وادى جهنم. خالِدِينَ فِيها أَبَداً: در حالتى كه مخلّدند در جهنم و هميشه ساكنند در آن و هرگز از عذاب خلاصى نخواهند داشت. و اين به جهت جريان حكم صايب الهى است و وعده محتوم او بر آنكه: هر كه در كفر بميرد، در جهنم مخلد باشد. وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً: و هست اين حكم دخول و خلود ايشان در جهنم، بر حق تعالى آسان كه مستصعب و مستعظم نيست بر او.
در مرآت العقول على بن ابراهيم به اسناد خود روايت كند از ابى بصير كه مراد از اين آيات، آياتى باشد كه تأويل آن ملحق به تنزيل آنست. قال قرء ابو عبد اللّه: انّ الّذين كفروا و ظلموا ال محمّد حقّهم لم يكن اللّه ليغفر لهم و لا ليهديهم طريقا الّا طريق جهنّم خالدين فيها ابدا و كان ذلك على اللّه يسيرا. «1» ايضا در تفسير برهان، عياشى از ابى حمزه ثمالى روايت كند كه گفت شنيدم ابا جعفر عليه السّلام مى‌فرمود: نزّل جبرئيل بهذه الاية هكذا: انّ الّذين كفروا و ظلموا ال محمّد حقّهم لم يكن اللّه ليغفر لهم و لا ليهديهم طريقا الّا طريق جهنّم خالدين فيها ابدا و كان ذلك على اللّه يسيرا. «2»
مكر راه جهنم را جاودانيان در آن هميشه و باشد اين براى خدا آسان.
تفسير
كسانيكه كافر شدند و اصرار نمودند بر كفر و ظلم بانبياء و اولياء و نفوس خود
جلد 2 صفحه 161
چنانچه در آيه سابقه اشاره شد نور عقل فطرى آنها خاموش و بآلات و جوارحيكه خداوند بآنها عطا فرموده براى نيل بمقامات عاليه و هدايت براه بهشت نمى‌بينند و نمى‌جويند مگر مشتهيات نفسانى و راه دوزخ را و خدا در دنيا سلب توفيق از آنها نموده بحال خودشان را ميگذارد و در آخرت مخلد در آتش خواهند بود و كسى تصور نكند كه خلود محال است چون بسيارى از امور است كه بنظر ما ممتنع ميايد و در مقابل قدرت الهى سهل و آسان است و كسيكه با دوربين ديگرى كه باو داده راهى را پيدا كند ميتوان گفت ديگرى آن راه را باو ارائه داده است علاوه بر آنكه خدا راه بهشت و جهنم را بهمه ارائه داده و آنها نديدند مگر راه جهنم را پس ميتوان گفت ارائه نداده است بآنها مگر راه جهنّم را.
