نماز خوف
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
در آیه 102 سوره نساء، چگونگى «نماز خوف» كه هنگام جنگ باید اقامه شود، بیان شده است؛ از این رو برخی آن را «آیه خوف» نامیده‌اند:[۱]
«وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَىٰ لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ ۗ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً ۚ وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ ۖ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا». (سوره نساء، 102) «و هنگامی كه در میان آنها باشی و در میدان جنگ برای آنها نماز برپا كنی باید دسته‌ای از آنها با تو (به نماز) برخیزند و باید سلاح های خود را با خود برگیرند و هنگامی كه سجده كردند (و نماز را به پایان رسانیدند) باید به پشت سر شما (به میدان نبرد) بروند و آن دسته دیگر كه نماز نخوانده‌اند و مشغول پیكار بوده‌اند بیایند و با تو نماز بخوانند و باید آنها وسایل دفاعی و سلاحهای خود را با خود (در حال نماز) حمل كنند زیرا كافران دوست دارند كه شما از سلاح ها و متاع های خود غافل شوید و یك مرتبه به شما هجوم كنند. و اگر از باران ناراحت هستید و یا بیمار (و مجروح) باشید مانعی ندارد كه سلاحهای خود را بر زمین بگذارید ولی وسایل دفاعی (مانند زره و خود) را با خود بردارید. خداوند برای كافران عذاب خواركننده‌ای فراهم ساخته است.»
محتویات
شأن نزول
در شأن نزول این آیه گفته‌اند: هنگامی كه پیامبر صلّی الله علیه وآله با عده‌ای از مسلمانان به عزم مكه وارد سرزمین حدیبیه شدند و جریان به گوش قریش رسید، خالد بن ولید به سرپرستی یك گروه دویست نفری برای جلوگیری از پیروی مسلمانان به سوی مكه در كوههای نزدیك مكه مستقر شد. هنگام ظهر پیامبر صلی الله علیه وآله با مسلمانان نماز ظهر را به جماعت ادا كردند. خالد از مشاهده این صحنه در فكر فرو رفت و به نفرات خود گفت: در موقع نماز عصر -كه در نظر آنها بسیار پرارزش است و حتی از نور چشمان خود آن را گرامی‌تر می‌دارند- باید از فرصت استفاده كرد و با یك حمله برق آسا و غافلگیرانه در حال نماز كار مسلمانان را یكسره ساخت.
در این هنگام آیه فوق نازل شد و دستور «نماز خوف» را -كه از هر حمله غافلگیرانه‌ای جلوگیری می‌كند- به مسلمانان داد و این خود یكی از نكات اعجاز قرآن است كه قبل از اقدام دشمن، نقشه‌های آنها را نقش بر آب كرد. ولذا گفته می‌شود خالد بن ولید با مشاهده این صحنه ایمان آورد و مسلمان شد.[۲]
كیفیت نماز خوف
در تعقیب آیات مربوط به جهاد، این آیه كیفیت نماز خوف را كه به هنگام جنگ باید خوانده شود به مسلمانان تعلیم می‌دهد. آیه خطاب به پیامبر صلی الله علیه وآله می‌فرماید: هنگامی كه در میان آنها هستی و برای آنها نماز جماعت برپا می‌داری باید مسلمانان به دو گروه تقسیم شوند؛ نخست عده‌ای با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند. سپس هنگامی كه این گروه سجده كردند (و رکعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جای خود توقف می‌كنی) و آنها با سرعت ركعت دوم را تمام نموده و به میدان نبرد بازمی‌گردند و در برابر دشمن می‌ایستند) و گروه دوم كه نماز نخوانده‌اند جای گروه اول را می‌گیرند و با تو نماز می‌گزارند (فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَىٰ لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ).
گروه دوم نیز باید وسائل دفاعی و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند (وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ).
این طرز نمازگزاردن برای این است كه دشمن شما را غافلگیر نكند، زیرا دشمن همواره در كمین است كه از فرصت استفاده كند و دوست می‌دارد كه شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یك باره به شما حمله‌ور شود (وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً).
ولی از آنجا كه ممكن است ضرورت هایی پیش بیاید كه حمل سلاح و وسائل دفاعی هر دو با هم به هنگام نماز مشكل باشد و یا به خاطر ضعف و بیماری و جراحاتی كه در میدان جنگ بر افراد وارد می‌شود حمل سلاح و وسائل دفاعی تولید زحمت كند، در پایان آیه چنین دستور می‌دهد:
«وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ». و گناهی بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید كه در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید. ولی در هر صورت از همراه داشتن وسائل محافظتی و ایمنی (مانند زره و خود و امثال آن) غفلت نكنید و حتی در حال عذر حتماً آنها را با خود داشته باشید كه اگر احیاناً دشمن حمله كند بتوانید تا رسیدن كمك خود را حفظ كنید (وَخُذُوا حِذْرَكُمْ). شما این دستورات را به كار ببندید و مطمئن باشید پیروزی با شما است زیرا خداوند برای كافران مجازات خواركننده‌ای آماده كرده است (إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا).
در اینجا باید به نكاتی توجّه داشت:
1. روشن است كه منظور از بودن پیامبر صلّی الله علیه وآله در میان مسلمانان برای به پا داشتن این نماز خوف این نیست كه انجام این نماز مشروط به شخص پیامبر صلّی الله علیه وآله است، بلكه منظور وجود امام و پیشوائی برای انجام جماعت در میان سربازان و مجاهدان است؛ ولذا امام علی علیه السّلام و امام حسین علیه السلام نیز نماز خوف به جای آوردند و حتی جمعی از فرماندهان لشكرهای اسلامی همانند حذیفه این برنامه اسلامی را به هنگام لزوم انجام دادند.
2. می‌دانیم كه نماز جماعت در اسلام واجب نیست، ولی از مستحبات مؤكّد است و آیه فوق یكی از نشانه‌های زنده تأكید این برنامه اسلامی است كه حتی در میدان جنگ برای انجام آن از روش نماز خوف استفاده می‌شود. این موضوع هم اهمیت اصل نماز و هم اهمیت جماعت را می‌رساند و مطمئناً تأثیر روانی خاصی هم در مجاهدان از نظر هماهنگی در هدف و هم در دشمنان از نظر مشاهده اهتمام مسلمانان به وظائف خود حتی در میدان جنگ دارد.
پانویس
منابع
- "نماز خوف"، پایگاه اندیشه قم.
- دائرة المعارف قرآن کریم، علی خراسانی، ج1، ص383.
