راغب اصفهانی
«حسین بن محمد» معروف به «راغب اصفهانی»، ادیب، لغوى، شاعر، مفسر، محدث، متکلم و فقیه مسلمان در قرن چهارم و پنجم قمری است. از مهمترین آثار او کتاب ارزشمند «المفردات فی غریب القرآن» است.
| نام کامل | حسین راغب اصفهانی |
| زادروز | قرن ۴ قمری |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | قرن ۵ قمری |
|
| |
| اساتید |
ابو منصور جُبان، محمد بن على رازى،... |
|
| |
| آثار |
المفردات فی غریب القرآن، الذریعه الی مکارم الشریعه، تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، محاضرات الادباء، جامع التفسیر،... |
زندگی‌نامه
ابوالقاسم، حسین بن محمد بن المفضل، معروف به راغب اصفهانی، بیشتر به عنوان قرآن پژوه و ادب شناس و با ذکر تألیفات او آمده، بدون آنکه شرح حالش را ذکر کنند. به همین دلیل در سال تولد و وفات و مذهب او ابهام است، اما ولادت او در اصفهان بوده است.
راغب بیشتر عمرش را در بغداد سپری نموده است و کسانى چون ابومنصور جُبان و محمد بن على رازى -دانشمند ادیب و واژه شناس- (م، ۴۱۶ ق) از اساتید او بوده اند.
برخی تاریخ وفات راغب اصفهانی را سال ۵۰۲ قمری دانسته اند که با تاریخ کتابت برخى آثار او، مانند المفردات که سال ۴۰۹ قمری بوده، مناسبت ندارد. سیوطى در «بغیة الوعاة» گفته که وفات او در اوائل سده پنجم قمری است. گویا ذهبى، راغب را در سال ۴۵۰ قمری زنده می دانسته و او را در ضمن طبقه ۲۴ -یعنی بین سال ۴۴۰ تا ۴۷۰ قمری- شمرده است.
مذهب راغب
گرایش راغب به اهل بیت علیهم السلام در جای جای آثار او به خوبی دیده می شود. او در «المفردات» خود، نام امام علی علیه السلام را با لقب «امیرالمؤمنین» ۱۹ بار ذکر مى کند، در حالی که از خلفاى دیگر تنها چهار بار آن هم بدون ذکر این لقب سخن گفته است.
علاوه بر این، راغب در آثارش به نقل روایاتی می پردازد که پایه اعتقادی شیعیان را تشکیل می دهد. از جمله حدیث «أنا مدینة العلم و على بابها» و حدیث «أنت أخى و وارثى ...». او همچنین مطالبی از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل می کند و در ترویج اندیشه هاى آنان در مسئله جبر و تفویض و دیگر مسائل می کوشد.
البته برخی دیگر، موارد مذکور را دلیل شیعه بودن راغب نداسته، بلکه او را از اهل سنت برشمرده اند؛ چنانکه نوشته های او خالی از انتقاد نسبت به رفتارها و عقاید برخی از شیعیان نیست. و شاید راز مهجور بودن او همین نکته باشد که راغب نمى توانسته، نه در دسته اهل سنت رایج قرار گیرد و رفتار و عقاید آنان را یکجا بپذیرد، و نه با شیعیان در برخى عقاید همراهى کند.
آثار و تألیفات
عصر راغب اصفهانى، عصر شکوفایى دانش و گفتگوى میان مذاهب و نگارش کتابهاى مهم در حوزه هاى اسلامی به ویژه علم کلام است. برخی از آثار او عبارتند از:
- المفردات فی غریب القرآن یا مفردات الفاظ القرآن: راغب در این کتاب با روش ویژه خود یعنی توجه به سیاق و بافت متن، به تبیین معانی واژگان قرآن کریم پرداخته و علاوه بر این با توجه بر زبان شناسى و معنى شناسى به تفسیر آیات نیز پرداخته است. راغب گاهى با بهره گیرى از حدیث به تبیین واژه ها و معناى کلام مى پردازد و نیز آگاهى هاى کلامی و اخلاقی خود را در لابلای این تفسیرهاى لغوى نشان مى دهد. به همین دلیل مى توان گفت مفردات، کتابی تفسیرى در قالب تفسیر واژگان است.
- الذریعه الی مکارم الشریعه: درباره انتساب این کتاب به راغب تردیدى نشده است. گرایش قرآنى و عنایت به استفاده از آیات در بیان مسائل اخلاقى در همه مباحث این کتاب دیده مى شود. از این کتاب به زبان فارسى دو ترجمه منتشر شده یکى «روش بزرگوارى در اسلام» از حسن فرید گلپایگانى و دیگری «کرانه سعادت»، از سید مهدى شمس الدین. نکته مهم اینکه این کتاب متفاوت از کتابهای اخلاقی همانند ابن مسکویه و حتی «جامع السعادات» ملامهدی نراقی بوده، که تقسیم بندیهای آنان ارسطویی است، ولی سبک این کتاب با استناد به آیات و روایات است.
- تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین: این اثر راغب نیز یکى از کتابهاى مورد توجه علم اخلاق است که وى به درخواست وزیر ابوالعباس ضبى، به نگارش در آورده و بارها به چاپ رسیده و در ایران توسط آقاى زین العابدین قربانى با نام «فلسفه آفرینش انسان و سعادت واقعى او» ترجمه شده است.
- تفسیر قرآن کریم (جامع التفسیر)
- درّة التأویل فی متشابه التنزیل، یا حل متشابهات القرآن
- تحقیق البیان فی تأویل القرآن، در لغت و حکمت
- رسالة فی الاعتقاد
- احتجاج القراء
- أفانین البلاغه، یا مجمع‌البلاغة
- محاضرات الادباء و محاورات البلغاء و الشعراء.
منابع
- راغب اصفهانی؛ قرآن‌پژوه و مفسر قرآن، سید محمدعلی ایازی، مطالعات روش‌شناسی دینی؛ ۱۳۹۳، سال اول، شماره ۱.
