جواهر المطالب فی مناقب الامام علی بن ابی‌طالب (کتاب)
«جواهر المطالب فی مناقب الإمام علی بن أبی‌طالب (علیه‌السلام)» نوشته محمد بن احمد دمشقی باعونی شافعی، با موضوع بررسى زندگى و فضائل امام على علیه السلام، بر اساس منابع اهل سنت است.
انگیزه تألیف
انگیزه وى از نگارش این کتاب، دیدن کتاب ابن جوزى در مناقب عمر بن خطاب است، از این رو تصمیم گرفته کتابى در مناقب امام على علیه السلام بنویسد. این مطلب را آقا بزرگ طهرانى از نسخه خطى کتاب باعونى نقل کرده، که اینک در نسخه چاپى کتاب موجود نیست (الذریعه، ۲۶۴/۲۶).
محتوای کتاب
کتاب «جواهر المطالب» چنانکه مؤلف در فهرست عناوین مشخص کرده در هشتاد باب تنظیم شده است، اما در چاپ موجود که بر اساس نسخه ناقصى انجام گرفته، داراى هفتاد و نه باب مى باشد. هر باب به موضوعى خاص و یا منقبتى ویژه از امام على علیه السلام اختصاص دارد و چند باب آخر به گوشه‌هایى از زندگانى امام حسن و امام حسین علیهما السلام پرداخته است.
نویسنده در نقل فضائل امام على گاه به افراط گراییده و مطالبى نقل کرده که امام را فراتر از بشر قرار داده است. وى اعتقاد و احترامى براى شخصیت‌هایى مانند معاویه، عمرو عاص و مروان حکم قائل نیست و سمت و سوى گزارشهاى گردآورى شده در این کتاب به زیان آنهاست. چنان که مروان را از مسببان فتنه قتل عثمان مى داند (۱۹۲/۲).
او بر خلاف پاره‌اى نویسندگان افراطى اهل سنت، هنگام یاد کردن از شیعه، از آنان بدگویى نکرده است. در این کتاب، گوشه‌هایى از اختلافات و درگیرى میان صحابه آمده و در خطبه کتاب منزلت والاى امام على را یاد مى‌کند و با توجه به صفاتى که براى وى مى‌شمرد وى را در ردیف انبیاء قرار مى دهد.
بررسى نسب، نام و قیافه ظاهرى امام در ابواب اولیه کتاب صورت گرفته است و در ادامه، هر یک از مناقب حضرت على(ع) یا مقاطع زندگى وى در یک باب بررسى شده که حجم هر باب از یک صفحه تا چندین صفحه است. نویسنده آن حضرت را اولین مرد مسلمان مى‌داند (۳۷/۱) و مواردى چون حدیث رد شمس را نیز در فضائل امام على نقل مى‌کند(۱۰۹/۱). همچنین برخى از کرامات و ویژگیهاى عامیانه نیز براى حضرت یاد مى‌کند.
منابع کتاب
نویسنده براى نگارش کتاب خویش از منابع بسیارى استفاده کرده و در متن کتاب از نام نویسنده یا کتاب نام برده که اکثر این کتب اینک در دسترس است و جزو منابع مفقوده محسوب نمى شود. منابع مورد استفاده وى را مى توان در چهار دسته منابع حدیثى، منابع تاریخى، منابع شرح حال و منابع فرهنگ و ادب دسته بندى کرد.
بیشترین استفاده را وى از کتاب مسند و مناقب احمد بن حنبل بوده و سپس به ترتیب از کتاب ترمذى، مسلم، ابوحاتم (ابن حبان)، بخارى و مواردى از ابن اسحاق، طبرى، ابن اثیر، ابن‌جوزى، صاحب مرآة الزمان، عقد الفرید و... نقل مى‌کند. منبع باعونى در نقل خطبه مفصل حضرت زهرا علیها السلام و سخنان ایشان، «نثر الدر فی المحاضرات» نوشته منصور بن حسین آبی است، که نویسنده‌اى شیعى محسوب مى شود.
اهمیت کتاب
نویسندگان شیعى در ادوار بعد از این کتاب استفاده کرده‌اند. علامه مجلسى در یاد از منابع خویش «جواهر المطالب» را نیز نام مى برد و مواردى را در «بحارالانوار» از این کتاب نقل مى‌کند. همچنین نویسندگان معاصر شیعه مانند آیت الله مرعشى نجفى در شرح «احقاق الحق» و سید محسن امین در «اعیان الشیعة» به طور گسترده مطالبى از این کتاب نقل کرده‌اند.
منابع
- ویکی نور
