آدم بن عبدالله اشعری قمی

«آدم بن عبدالله اشعری قمی» از شخصیت‌های برجسته شیعه در خاندان اشعری قم و از اصحاب امام صادق علیه‌السلام بوده است. وی قسمت عمده‌ای از عمر خود را در قم به تبلیغ و ترویج و احیای مذهب تشیع پرداخته است. زکریا بن آدم قمی فرزند گرانقدر اوست.

زندگی‌نامه

آدم بن عبدالله بن سعد بن مالک اشعری قمی ‌‌در کوفه بین سال‌های ۶۵ تا ۶۰ قمری به دنیا آمد. وی دوران کودکی و جوانی را تا حدود بیست سالگی در کوفه گذراند و پس از آن در آغاز جوانی به قم هجرت کرد.

اولاد و احفادش نیز همه از بزرگان خاندان اشعری و پیشتازان در علم و حافظان دین و مذهب شیعه بودند. پدران و اجداد آدم بن عبدالله (اشعریان) نیز همه از بزرگواران و مدافعان فداکار دین و اهل بیت علیهم‌السلام بوده‌اند. پس لازم است گوشه‌ای از زندگی آن‌ها را بررسی کنیم.

«اشعریان» قبیله‌ای منسوب به «اشعر» هستند که خود از قبایل بزرگ عرب بودند و در یمن سکونت داشتند. اشعر، لقب جد اعلای آن‌ها، «نَبْت بن اُدد» است. وی هنگام تولد، موهای زیادی داشت. لذا او را اشعر گفتند و فرزندان او را اشعری.

در آغاز ظهور اسلام و آوازه حضرت محمد صلی الله علیه وآله، مالک بن عامر اشعری که مردی جویای حقیقت بود، به سوی مکه روان شد و به دیدار پیامبر صلی الله علیه وآله مفتخر گردید و به شرف اسلام نایل آمد. پس از چندی به یمن بازگشت و دیگران را نیز با اسلام آشنا کرد و با حدود ۴۲ نفر تازه مسلمان به مدینه هجرت کردند.

خاندان اشعری - که از حامیان اهل بیت رسول الله صلی الله علیه وآله بودند و خود را از کینه‌توزی حجاج بن یوسف ایمن نمی‌‌دیدند - دست به هجرتی بزرگ زدند؛ گروهی به بصره هجرت کردند و جمعی هم به نقاط مرکزی ایران آمده و در قم، مسکن گزیدند. بدین صورت عبدالله بن سعد اشعری (پدر آدم بن عبدالله) و برادرش احوص، اولین افراد از اشعریان بودند که در سال ۸۳ قمری در قم ساکن شدند... تشکیل شیعه اثنی عشری در قم از تاریخ فوق شروع می‌‌شود».

عبدالله اشعری که پس از چندی جایگاه محکمی ‌‌یافت، دیگر بستگان و خاندان خویش را به قم دعوت کرد. به دنبال این دعوت، جمع دیگری از اشعریان از جمله آدم بن عبدالله و دیگر برادرانش هم از کوفه به قم هجرت کردند. عمران، ادریس، اسماعیل، عیسی و شعیب، برادران آدم بن عبدالله هستند که هر یک از جلالتی خاص برخوردارند. اما گویا، آدم فرزند بزرگ عبدالله بوده و در بسیاری از مواقع سرپرستی امور خانه و خانواده را بر عهده داشته است.

چنان که گذشت، آدم بن عبدالله تا حدود بیست سالگی در کوفه بود. پس از آن در آغاز جوانی به قم هجرت کرد. لذا بیشترین مدت عمر خود را در قم سپری کرد و در قم همسری را برگزید که همچون شجره‌ای طیبه، ثمراتی پاکیزه به بار آورده است. فرزندان او هر یک به نوبه خود از جلالت قدر و بزرگواری خاصی برخوردار بوده و دلیل گویایی بر عظمتِ مقام پدر هستند؛ از جمله: اسحاق بن آدم که از اصحابِ امام رضا علیه‌السلام و اسماعیل بن آدم که از راویان مورد اعتماد می‌‌باشند.

آدم بن عبداللّه، فرزند دیگری نیز دارد که همچون ستاره‌ای، تا ابد در آسمان روایتگران بزرگ تشیع خواهد درخشید. او همان زکریا بن آدم است که وصف او در این مختصر نمی‌‌گنجد. در عظمت مقام او همین بس که حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام درباره‌اش فرمود: «به واسطه وجود زکریا در قم، بلا از آن شهر رفع می‌‌شود». وثاقت و جلالت این فرزند، به حدی است که آدم بن عبدالله از طریق وی، حدیث نقل کرده است.

همچنین علی بن آدم و آدم بن اسحاق، نوادگان آدم بن عبدالله از ثقات و جلیل القدر بوده‌اند؛ به طوری که در شأن آدم بن اسحاق آمده است: «آدم بن اسحاق بن آدم بن عبداللّه اشعری قمیٌ، ثِقةٌ».

چنانکه گذشت، با بررسی و تحقیق می‌‌توان حدس زد که او بین سال‌های ۶۵-۶۰ قمری قدم به عرصه وجود نهاد، و از آنجا که به واسطه فرزندش زکریا، از امام رضا علیه‌السلام نیز حدیث نقل کرده و با توجه به این که امامت آن حضرت از سال ۱۸۳ ق. شروع شده، پس آدم بن عبدالله در این تاریخ هنوز در قید حیات بوده است؛ در نتیجه وفات او حدود سال ۱۸۵ ق. رخ نموده است.

در این صورت، آدم بن عبدالله با ۱۲۰ سال عمر پربرکت خود، از معمّرین محسوب می‌‌شود. آدم بن عبدالله در قبرستان قدیمی ‌‌قم به نام «بابلان» و در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه علیهاالسلام به خاک سپرده شد.

آدم بن عبدالله از نظر رجالیان

کتب رجالی، او را از اصحاب امام جعفرصادق علیه‌السلام دانسته‌اند؛ چنان که امام صادق علیه‌السلام در تجلیل او فرموده است: «انّه من اهل بیت المختار، أو نجیبٌ من قوم النّجباء أو من اهل بیت النّجباء؛ به درستی که آدم بن عبدالله از خاندانی برگزیده یا شخصی شریف از گروه و مردمی ‌‌اصیل و یا از خانواده‌ای گرامی‌ ‌است».

علمای رجال در وصف این راوی آورده‌اند: آدم بن عبدالله، از رجال و راویان سرشناس و از یاران امام صادق علیه‌السلام است. آدم بن عبدالله قمی، پدر زکریا بن آدم قمی‌‌ و از خاندان بزرگان است. او از امام رضا علیه‌السلام با واسطه فرزندش زکریا بن آدم حدیث نقل می‌‌کند.

منابع

• ستارگان حرم، جلد ۱۰، سید جواد خسروی سجادی.