معادن الحکمة فی مکاتیب الأئمة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی « بندانگشتی|معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه علیهم السلام == معر...» ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
[[پرونده:Ketab414.jpg|بندانگشتی|معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه علیهم السلام]] | [[پرونده:Ketab414.jpg|بندانگشتی|معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه علیهم السلام]] | ||
| − | + | '''«معادن الحکمة فی مکاتیب الأئمة(علیهم السلام)»'''، تألیف [[علم‌الهدی، محمد بن محسن|علم‌الهدى محمّد بن محسن فیض کاشانى]] (۱۱۲۳ق)، اثرى است [[حدیث|حدیثى]] با ابتکار در موضوع، که تا زمان نگارش آن، کتابى در این موضوع منتشر نشده بود. نویسنده این کتاب به جمع‌آورى نامه‌هاى [[ائمه اطهار|ائمه]](ع) به افراد مختلف پرداخته و در سال ۱۱۰۳ق، از تألیف آن فارغ شده است.<ref>مقدمه، ص ۱۱۰</ref> کتاب به زبان عربى در دو جلد به‌همراه تعلیقات آیت‌الله احمدى میانجى تألیف شده که در برنامه، تنها جلد اول آن موجود است. | |
| − | ''' | ||
| − | == ساختار == | + | ==ساختار کتاب== |
| + | این اثر، مشتمل بر سه قسمت است: مقدمه تحقیقى، متن اثر و تعلیقات. بخش اول کتاب، مقدمه تحقیقى مفصلى به قلم [[مرعشی، شهاب‌الدین|آیت‌الله مرعشى نجفى]] است. پس از آن در متن اثر نامه‌هاى [[ائمه اطهار|ائمه معصومین]](ع) ذکر شده؛ بدین‌ترتیب که در جلد اول، نامه‌هاى [[امام علی علیه السلام|امام على]](ع) و در جلد دوم، نامه دیگر [[معصوم|معصومین]](ع) ارائه شده است. تعلیقات میانجى نیز به صورت مجزا در کتاب ارائه شده است. | ||
| − | + | ==گزارش محتوا== | |
| − | + | مرحوم [[مرعشی، شهاب‌الدین|آیت‌الله مرعشى نجفى]]، در مقدمه مفصلى، زندگى‌نامه، علما و نوابغ از خاندان وى، اساتید، شاگردان و آثار [[فیض کاشانی|محمد بن مرتضى کاشانى]] را مورد بررسى قرار داده است.<ref>مقدمه، ص ۵ - ۱۱۴</ref> | |
| + | جلد اول حاوى ۸۹ نامه و برخى وصایاى [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین على(ع)]] است که سه نام نخست از کتاب «رسائل الأئمة(ع)»، تألیف [[کلینی، محمد بن یعقوب|ثقةالاسلام کلینى]] و بقیه از منابع مختلف و بیشتر از «[[نهج البلاغة (کتاب)|نهج‌البلاغة]]» نقل شده است. با این تفاوت که در «نهج‌البلاغة» سخنانى آورده شده است که از نظر ادبى بلیغ و فصیح و از منظر محتوا و معنا بیشتر اجتماعى و سیاسى بوده‌اند. گویا مشاغل سیاسى و اجتماعى [[شریف الرضی، محمد بن حسین|شریف رضى]] در این انتخاب مؤثر بوده و ایشان در این راه نیز مصالح مهم اجتماعى مسلمانان را لحاظ کرده است، اما علم‌الهدى کاشانى در «معادن الحکمة» بیشتر نامه‌هایى را ذکر کرده که محتواى [[عقاید|اعتقادى]] دارند و بلندتر و رساتر از همه، نامه چهارم است. بر همین مبنا، نامه [[امام على(ع)]] به [[ابوبکر|ابوبکر]] نقل شده و در توضیح آن، خطبه بلند حضرت [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه زهرا]](س) در [[مسجد النبی (ص)|مسجدالنبى]] و... روایت شده است، که نظیر چنین نامه‌هایى هرگز در «نهج‌البلاغة» نقل نشده است.<ref>صحتى سردرودى، محمد</ref> | ||
| − | + | جلد دوم شامل ۱۲۷ نامه و توقیع از [[امامان معصوم]](ع) است که به ترتیب هفت نامه از [[امام حسن علیه السلام|امام حسن مجتبى]](ع)، هشت نامه از [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]](ع)، دو نامه و یک موعظه از [[امام سجاد علیه السلام|امام زین‌العابدین]](ع)، دو نامه از [[امام باقر علیه السلام|امام محمد باقر]](ع)، هجده نامه از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]، نه نامه از [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]](ع)، چهارده نامه از [[امام رضا(ع)]]، پنج نامه از [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]](ع)، نوزده نامه از [[امام هادی علیه السلام|امام هادى]](ع)، ۲۱ نامه از [[امام حسن عسکری(ع)]]، ۲۲ نامه و [[توقیعات امام زمان (عج)|توقیع]] از [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام زمان]](عج) ثبت شده است. | |
| − | + | البته مؤلف به صرف ترتیب و تنظیم نامه‌ها بسنده نکرده و گاهى متون مختلف را در نظر داشته و متن منابع را با هم مقایسه کرده و گاه چند متن را از یک نامه آورده است که این کار در بیشتر نامه‌ها دیده مى‌شود. در چند مورد هم در توضیح برخى نامه‌ها به‌صورت مفصل و ممتد و مفید بحث کرده که مباحث مطرح‌شده در باره [[صلح امام حسن علیه السلام|صلح امام حسن]](ع) در زیر عناوین «إن قیل» و «إن قال»، «قُلنا»، گسترده‌تر از همه است.<ref>همان</ref> | |
| − | + | دیدگاه علم‌الهدى در این کتاب بیشتر به مباحث [[علم کلام|کلامى]] و تاریخى معطوف است. به همین دلیل، در جلد اول از شرح نهج‌البلاغة [[ابن میثم، میثم بن علی|ابن میثم بحرانى]] و [[ابن ابی الحدید|ابن ابى‌الحدید معتزلى]] فراوان سود برده است. | |
| − | + | از لابه‌لاى مطالب «معادن الحکمة» پیداست که گردآورنده آن به [[اهل البیت|اهل‌بیت]](ع) عشق مى‌ورزید و از ستمگران به آل على با تمام وجود تبرا مى‌جست. نوشته‌هاى رسا و قاطع وى پس از نقل نامه ۱۲۷ در این باره خواندنى است. مؤلف معمولاً پس از نامه‌ها، آرا و عقاید خود را از زیر عنوان «أقول» اظهار مى‌کند و گاه نیز مباحث مفصلى را از موضوعات مختلف به میان مى‌آورد، مانند آنکه بحث مبسوطى را در باره انواع استخاره در زیر نامه ۱۵۱ مطرح مى‌کند و نظرش همیشه معطوف به احادیث و اخبار است و سعى مى‌کند متن نامه‌ها را با نقل روایت‌هاى مشابه و قریب‌المعنى توضیح دهد و تفسیر کند. | |
| − | + | علم‌الهدى در تدوین «معادن الحکمة» از منابع فراوانى سود برده و بیشتر از متون متقدم روایت کرده است، اما از فحواى سخنانى که در صدر نامه ۱۵۰ به هنگام نقل اسناد نامه گفته، پیداست که برخلاف احتمال [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|شیخ آقابزرگ تهرانى]]، علم‌الهدى به کتاب «رسائل الأئمة(ع)» نوشته [[کلینی، محمد بن یعقوب|ثقةالاسلام کلینى]](ره) دسترسى نداشته و با واسطه از آن نقل کرده است. در جایى نیز دیده شد که از کتاب [[الإختصاص]]، منسوب به [[شیخ مفید]]، نامه‌اى را نقل کرده و از او با لقب «قوام الإیمان» نام برده است. | |
| − | از | + | ناگفته نماند که چند تن از دانشوران در تحقیق و تصحیح و استخراج و مقابله منابع و مصادر معادن الحکمة کار کرده‌اند که نامشان در صفحه چهارم جلد اول ثبت شده است. مسانید معادن الحکمة هم به قلم آیت‌الله احمدى میانجى تدوین شده که تحت عنوان «تعلیقات على معادن الحکمة» به پیوست در آخر هر دو جلد کتاب آورده شده است و خوانندگان معادن الحکمة از این تعلیقات که به‌صورت تفصیلى تدارک دیده شده و فواید فراوانى دارد، هرگز بى‌نیاز نیستند.<ref>همان</ref> |
| − | + | ==وضعیت کتاب== | |
| − | + | آدرس آیات، روایات، اختلاف نسخ، معانى برخى الفاظ و اصطلاحات و توضیحات و ارجاعات در پاورقى کتاب آمده است. | |
| − | + | فهرست مطالب، اعلام و اماکن در انتهاى جلد اول ذکر شده است. | |
| − | + | ==پانويس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانويس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | == منابع مقاله == | + | ==منابع مقاله== |
#مقدمه و متن كتاب. | #مقدمه و متن كتاب. | ||
| سطر ۴۳: | سطر ۳۹: | ||
#صحتى سردرودى، محمّد، «درنگى در معادن الحكمة في مكاتيب الأئمة»، ميراث شهاب، سال پنجم، شماره دوم، مسلسل 16، تابستان 78، به نقل از كتابخانه اينترنتى تبيان. | #صحتى سردرودى، محمّد، «درنگى در معادن الحكمة في مكاتيب الأئمة»، ميراث شهاب، سال پنجم، شماره دوم، مسلسل 16، تابستان 78، به نقل از كتابخانه اينترنتى تبيان. | ||
| − | == منبع == | + | ==منبع== |
ویکی نور | ویکی نور | ||
نسخهٔ ۱ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۸:۲۴
«معادن الحکمة فی مکاتیب الأئمة(علیهم السلام)»، تألیف علم‌الهدى محمّد بن محسن فیض کاشانى (۱۱۲۳ق)، اثرى است حدیثى با ابتکار در موضوع، که تا زمان نگارش آن، کتابى در این موضوع منتشر نشده بود. نویسنده این کتاب به جمع‌آورى نامه‌هاى ائمه(ع) به افراد مختلف پرداخته و در سال ۱۱۰۳ق، از تألیف آن فارغ شده است.[۱] کتاب به زبان عربى در دو جلد به‌همراه تعلیقات آیت‌الله احمدى میانجى تألیف شده که در برنامه، تنها جلد اول آن موجود است.
ساختار کتاب
این اثر، مشتمل بر سه قسمت است: مقدمه تحقیقى، متن اثر و تعلیقات. بخش اول کتاب، مقدمه تحقیقى مفصلى به قلم آیت‌الله مرعشى نجفى است. پس از آن در متن اثر نامه‌هاى ائمه معصومین(ع) ذکر شده؛ بدین‌ترتیب که در جلد اول، نامه‌هاى امام على(ع) و در جلد دوم، نامه دیگر معصومین(ع) ارائه شده است. تعلیقات میانجى نیز به صورت مجزا در کتاب ارائه شده است.
گزارش محتوا
مرحوم آیت‌الله مرعشى نجفى، در مقدمه مفصلى، زندگى‌نامه، علما و نوابغ از خاندان وى، اساتید، شاگردان و آثار محمد بن مرتضى کاشانى را مورد بررسى قرار داده است.[۲]
جلد اول حاوى ۸۹ نامه و برخى وصایاى امیرالمؤمنین على(ع) است که سه نام نخست از کتاب «رسائل الأئمة(ع)»، تألیف ثقةالاسلام کلینى و بقیه از منابع مختلف و بیشتر از «نهج‌البلاغة» نقل شده است. با این تفاوت که در «نهج‌البلاغة» سخنانى آورده شده است که از نظر ادبى بلیغ و فصیح و از منظر محتوا و معنا بیشتر اجتماعى و سیاسى بوده‌اند. گویا مشاغل سیاسى و اجتماعى شریف رضى در این انتخاب مؤثر بوده و ایشان در این راه نیز مصالح مهم اجتماعى مسلمانان را لحاظ کرده است، اما علم‌الهدى کاشانى در «معادن الحکمة» بیشتر نامه‌هایى را ذکر کرده که محتواى اعتقادى دارند و بلندتر و رساتر از همه، نامه چهارم است. بر همین مبنا، نامه امام على(ع) به ابوبکر نقل شده و در توضیح آن، خطبه بلند حضرت فاطمه زهرا(س) در مسجدالنبى و... روایت شده است، که نظیر چنین نامه‌هایى هرگز در «نهج‌البلاغة» نقل نشده است.[۳]
جلد دوم شامل ۱۲۷ نامه و توقیع از امامان معصوم(ع) است که به ترتیب هفت نامه از امام حسن مجتبى(ع)، هشت نامه از امام حسین(ع)، دو نامه و یک موعظه از امام زین‌العابدین(ع)، دو نامه از امام محمد باقر(ع)، هجده نامه از امام صادق(ع)، نه نامه از امام کاظم(ع)، چهارده نامه از امام رضا(ع)، پنج نامه از امام جواد(ع)، نوزده نامه از امام هادى(ع)، ۲۱ نامه از امام حسن عسکری(ع)، ۲۲ نامه و توقیع از امام زمان(عج) ثبت شده است.
البته مؤلف به صرف ترتیب و تنظیم نامه‌ها بسنده نکرده و گاهى متون مختلف را در نظر داشته و متن منابع را با هم مقایسه کرده و گاه چند متن را از یک نامه آورده است که این کار در بیشتر نامه‌ها دیده مى‌شود. در چند مورد هم در توضیح برخى نامه‌ها به‌صورت مفصل و ممتد و مفید بحث کرده که مباحث مطرح‌شده در باره صلح امام حسن(ع) در زیر عناوین «إن قیل» و «إن قال»، «قُلنا»، گسترده‌تر از همه است.[۴]
دیدگاه علم‌الهدى در این کتاب بیشتر به مباحث کلامى و تاریخى معطوف است. به همین دلیل، در جلد اول از شرح نهج‌البلاغة ابن میثم بحرانى و ابن ابى‌الحدید معتزلى فراوان سود برده است.
از لابه‌لاى مطالب «معادن الحکمة» پیداست که گردآورنده آن به اهل‌بیت(ع) عشق مى‌ورزید و از ستمگران به آل على با تمام وجود تبرا مى‌جست. نوشته‌هاى رسا و قاطع وى پس از نقل نامه ۱۲۷ در این باره خواندنى است. مؤلف معمولاً پس از نامه‌ها، آرا و عقاید خود را از زیر عنوان «أقول» اظهار مى‌کند و گاه نیز مباحث مفصلى را از موضوعات مختلف به میان مى‌آورد، مانند آنکه بحث مبسوطى را در باره انواع استخاره در زیر نامه ۱۵۱ مطرح مى‌کند و نظرش همیشه معطوف به احادیث و اخبار است و سعى مى‌کند متن نامه‌ها را با نقل روایت‌هاى مشابه و قریب‌المعنى توضیح دهد و تفسیر کند.
علم‌الهدى در تدوین «معادن الحکمة» از منابع فراوانى سود برده و بیشتر از متون متقدم روایت کرده است، اما از فحواى سخنانى که در صدر نامه ۱۵۰ به هنگام نقل اسناد نامه گفته، پیداست که برخلاف احتمال شیخ آقابزرگ تهرانى، علم‌الهدى به کتاب «رسائل الأئمة(ع)» نوشته ثقةالاسلام کلینى(ره) دسترسى نداشته و با واسطه از آن نقل کرده است. در جایى نیز دیده شد که از کتاب الإختصاص، منسوب به شیخ مفید، نامه‌اى را نقل کرده و از او با لقب «قوام الإیمان» نام برده است.
ناگفته نماند که چند تن از دانشوران در تحقیق و تصحیح و استخراج و مقابله منابع و مصادر معادن الحکمة کار کرده‌اند که نامشان در صفحه چهارم جلد اول ثبت شده است. مسانید معادن الحکمة هم به قلم آیت‌الله احمدى میانجى تدوین شده که تحت عنوان «تعلیقات على معادن الحکمة» به پیوست در آخر هر دو جلد کتاب آورده شده است و خوانندگان معادن الحکمة از این تعلیقات که به‌صورت تفصیلى تدارک دیده شده و فواید فراوانى دارد، هرگز بى‌نیاز نیستند.[۵]
وضعیت کتاب
آدرس آیات، روایات، اختلاف نسخ، معانى برخى الفاظ و اصطلاحات و توضیحات و ارجاعات در پاورقى کتاب آمده است.
فهرست مطالب، اعلام و اماکن در انتهاى جلد اول ذکر شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- انديشه قم (سايت مركز مطالعات و پاسخ‌گويى به شبهات)، مسير قرآن و حديث، حديث‌شناسى، كتاب‌شناسى حديث شيعه، معادن الحكمة، نوشته فرزانه حافظ.
- صحتى سردرودى، محمّد، «درنگى در معادن الحكمة في مكاتيب الأئمة»، ميراث شهاب، سال پنجم، شماره دوم، مسلسل 16، تابستان 78، به نقل از كتابخانه اينترنتى تبيان.
منبع
ویکی نور
