حسن سعيد تهرانى

حسن سعيد تهرانی (1298-1374 ش) خیری نیک اندیش، فقیه، اصولی، مؤلف، ناشر کتاب های دینی و مؤسس بنای کتابخانه و مدرسه چهل‌ستون و گنجینه قرآن است. او در قبرستان شیخان قم مدفون است.

نام کامل	حسن سعيد تهرانى
زادروز	1298 شمسی
زادگاه	تهران
وفات	1374 شمسی
مدفن	قم، قبرستان شیخان
اساتید	آيت الله سيد محسن حكيم، آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى، آيت الله حسين بن على بن حسين حلى
آثار	محاضرة حول الامام المهدى عجل الله تعالی فرجه شریف، ترجمه نورالابرار من حكم اميرالمؤمنين علیه السلام، الفقه فى تشريعه و تبيينه و استنباطه و ...

اجداد و خاندان تهرانی

جد وى، ميرزا مسيح مجتهد تهرانى استرآبادى (1193-1263 ه.ق) با مجاهدتى توان فرسا در زمره كاروان فقاهت قرار گرفت و گروه زيادى از شيعيان نقاط شمالى، غربى و مركزى ايران او را به عنوان مرجع خويش پذيرفتند. ميرزا مسيح رهبرى قيام پرخروش را به دوش گرفت و بر عليه سياستمداران روس در جامعه ستم زده عصر قاجاريه بپاخاست.

بنا به توصيه وى مردم تهران در شعبان 1244 ه.ق، به سفارت روس يورش بردند تا «گريبايدوف» - وزير مختار روس - را از برخى خلاف كارى و اجحاف هايى كه بر شيعيان روا مى داشت، برحذر دارند.

فضل و كمال اين مرجع عاليقدر و مجتهد مبارز، از طريق يكى از فرزندانش، ميرزا ابوالحسن ادامه يافت و از او به حاج «ميرزا آقا بزرگ» و پس از وى به حاج ميرزا عبدالله تهرانى، پدر آيت الله حسن سعيد، منتقل شد.

آيت الله حاج ميرزا عبدالله، از علماى طراز اول تهران، به سال 1305 ه.ق، در اين ديار ديده به جهان گشود و مدتى در تهران نزد علمايى چون؛ شيخ على نورى، ميرزا سيد محمد تنكابنى، حاج ميرزا مسيح طالقانى، ميرزا هاشم شفتى به تحصيل علوم دينى پرداخت.

در سال 1330 ه.ق، در بازگشت از مكه به نجف اشرف رفت و در آن سامان از محضر آيات عظام نائينى، شريعت، آقا ضياء الدين عراقى و سيد احمد كربلايى استفاده كرد و در سال 1333 ه.ق، به تهران بازگشت.

جنازه حاج ميرزا عبدالله تهرانى، پس از فوت به سال 1350 ه.ش به شهر رى حمل شد و به امانت به خاك سپرده شد. وى كتاب هاى كتابخانه اش را وقف كتابخانه چهل ستون مسجد جامع تهران كرد و آثارى چون؛ حاشيه بر مكاسب، هفت رساله در مبداء، معاد، جمع كتاب و سنت و عقل و تفسير، اصول فلسفه و سنن النبى از او برجاى ماند. از حاج ميرزا عبدالله چهار پسر و دو دختر باقى ماند كه آيت الله حسن سعيد به كسوت روحانيت درآمد و فعاليت علمى تبليغى پدر را پى گرفت.

ولادت

آيت الله حسن سعيد به سال 1338 ه.ق (1298 ه.ش) ديده به جهان گشود. دوران كودكى و نوجوانى را زير نظر پدرش گذراند. او با توصيه پدر و بر حسب ذوق درونى و استعداد ذاتى، علوم مقدماتى را در حوزه هاى علميه قم و تهران آموخت. آنگاه راهى حوزه مقدسه نجف اشرف شد و از محضر علماى اين حوزه نيز بهره برد.

اساتید

• آيت الله سيد محسن حكيم (1306-1390 ه.ق):

اين شخيصت برجسته جهان تشيع از شاگردان مرحوم سيد محمدكاظم يزدى، ميرزاى نائينى، آقا ضياء الدين عراقى و سيد ابوتراب خوانسارى است و نسب شريفش با سى واسطه به حضرت امام على علیه السلام مى رسد. آيت الله حكيم افرادى را كه همچون حسن سعيد استعداد نويسندگى داشتند، تشويق مى كرد و بر مقدارى از مجلات مهم اسلامى (اضواء رسالة الاسلام، الايمان) و نيز جزواتى تحت عنوان (من هدى النجف) اشراف و نظارت داشت.

• آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى (1317-1413 ه.ق):

اين فقيه بزرگوار متجاوز از نيم قرن به تلاش علمى در عرصه فقه مشغول بود و هزاران عالم و مدرس را تربيت كرد.

• آيت الله حسين بن على بن حسين حلى (1309-1394 ه.ق):

وى فقيهى اصولى، عالمى اديب و مورخى بصير بشمار مى رفت و احاطه اى وافر به تاريخ، ادب و لغت داشت، از آثارش «اخذالاجرة على الواجب» را مى توان نام برد. آيت الله سعيد تقريرات او را تحت عنوان «شرح مكاسب» به رشته تحرير درآورد.

آيت الله حسين حلى در تقريظى كه بر اين اثر نگاشته، از او به عنوان عالم محقق و مورد وثوق و خودش نام قرةالعين برد. ذكاوت و نبوغ علمى آيت الله سعيد او را مورد نظر و علاقه اساتيد خود و علماى طراز اول حوزه نجف قرار داد و پس از اتمام تحصيلات به تهران بازگشت.

تلاش هاى فرهنگى حسن سعید تهرانی

آيت الله حسن سعيد در سال 1380 ه.ق، اقدام به تأسيس كتابخانه چهل ستون مسجد جامع تهران كرد. بخش اول ساختمان اين كتابخانه در سال 1386 ه.ق تكميل شد و اينك با داشتن بيش از چهل هزار جلد كتاب و نيز گنجينه عظيمى از قرآن كريم، يكى از ذخاير بسيار نفيس و گرانبهاى كتب اسلامى در اين سرزمين بشمار مى رود.

آيت الله حسن سعيد وقتى از نجف به تهران بازگشت، مدرسه اى در كنار مسجد بنا كرد كه از سال 1386 ه.ق دوره هاى تحصيل در آن آغاز شد. او از بهترين مدرسان تهران و قم و اساتيدى چون حاج آقا نقوى و آيت الله سبحانى دعوت كرد تا طلاب جوان و نيروهاى دانشگاهى را با مبانى اسلام آشنا كنند.

براى اين كه جوانان متوجه نيروى پرقدرت خود گردند، مجله اى تحت عنوان «بررسى جوانان درباره مسائل اسلامى» به راه انداخت كه خود جوان ها، خصوصاً طلاب و دانشجويان، با همكارى برخى اساتيد به نام خود مقاله تهيه مى كردند. متأسفانه در شماره ششم آن كه آيت الله شهيد مطهرى نيز مقاله عالمانه اى مرقوم داشته بود، مجله توقيف شد و از آن پس انتشار نيافت. استاد شهيد مطهرى مى نويسد: «من اين ابتكار جناب آقاى سعيد را كه با وارد كردن جوانان در بررسى مسايل اسلامى گام مثبت و مفيدى در راه نشر تعاليم اسلامى برداشته اند، به معظم له تبريك مى گويم...».

گنجينه قرآنى

آيت الله سعيد براى مقابله با حريه مخالفان كه موضوع تحريف قرآن را به شيعه نسبت دادند، نسخه هايى از تمام قرآن هاى موجود در ايران، پاكستان، هندوستان، كشورهاى عربى و اروپايى و با ترجمه هاى گوناگون فارسى، اردو، انگليسى، فرانسه، آلمانى و... را جمع آورى كرد و گنجينه قرآنى تشكيل داد. در اين مجموعه حدود هزار نسخه قرآن كريم از سراسر دنيا جمع آورى شد كه برخى از آن ها خطى است. در اين گنجينه اولين قرآن چاپ شده در ايران، اولين قرآن به طبع رسيده در جهان، قرآن على بن هلال معروف به ابن بواب، قرآن چاپ بمبئى كه تمامى سطور آن در همه صفحات با حرف الف شروع شده است، نگهدارى مى شود.

همچنين نيمى از كتاب هاى كتابخانه چهل ستون مسجد جامع به تفسير و علوم قرآنى اختصاص دارد. يكى از محصولات پرفايده اين جايگاه، تهيه «دائرة المعارف قرآن كريم» است كه در آن آثار شيعه، كتاب هاى قرآنى و مقالات دينى نشريافته و در دوازده جلد گرد آمده است. در ايام غدير، از چهاردهم ذى الحجه تا روز عيد غدير، تمامى قرآن ها با شناسنامه روى ميز قرار داده مى شوند تا علاقه مندان از نزديك با اين مجموعه گران سنگ آشنا شوند. همچنين قرآن حامد كه مورد توجه بلاد اسلامى است، با قطع جيبى به مناسبت اعياد بزرگ اسلامى در چهارده شكل براى جوامع اسلامى، به عنوان هديه، ارسال شده است.

آيت الله سعيد علاقه و ارادت عجيبى به ائمه معصومين علیهم السلام و به مقام مقدس ولايت امر حضرت ولى عصر عجل الله تعالی فرجه شریف داشت. او مى كوشيد مردم را به مسايل ولايت و فرهنگ ائمه علاقه مند سازد و بدون هيچ ادعايى براى احقاق حقوق اهل بيت علیهم السلام با اغلب علماى اهل سنت مكاتبه داشت. خود به تنهايى يك دارالتقريب بود و هنر نويسندگى را به عنوان وسيله اى براى بيان حقايق و نشر فضايل خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام، به خدمت گرفت و تا آخرين لحظه به اين برنامه التزام داشت.

مى گفت: «شايد خدا خواسته كه در اين برهه از زمان يادداشت هايى سودمند به يادگار بگذارم و در پيشرفت مكتب تشيع و آثار ستارگان درخشان آسمان امامت بدون سر و صدا كارى انجام دهم. اميدوارم خداى متعال تا آخرين لحظه حيات اين توفيق را از من نگيرد و در راه نشر معارف اين خاندان جان دهم و خدمتگزارى باشم كه در حال انجام وظيفه جان تسليم نموده و به لقاء حق پيوسته است. او كمال مطلوب را در خدمت به قرآن و اهل بيت مى دانست و با كسالت و دست هاى لرزانى كه حتى استكان چاى را به زحمت نگه مى داشت، مى كوشيد پايه ها و ستون هاى فرهنگ اهل بيت را استوار و برافراشته نگاه دارد.

تحقيقات و آثار

سخت كوشى در راه مطالعه و افزايش دانش، آشنايى با نظرات مشاهير و آگاهى از نظرات دينى و فلسفى ديگر مسلمان هاى جهان از خصوصيات بارز آيت الله سعيد بود. وى از بيست و سه سالگى به تحقيق و تأليف روى آورد. وی حتى در بستر بيمارى دست از كار و تلاش برنداشت و در مدت چهل ماه، با وجود بيمارى چشم، كتابى تحت عنوان «اسلام از ديدگاه قرآن و عترت» به نگارش درآورد.

در سال 1396 ه.ق (مطابق سال 1976 م) وزارت معارف كشور عربستان سعودى كتابى به نام «التاريخ» براى تدريس در دبيرستان هاى آن كشور چاپ و منتشر كرد كه ضمن آن مذهب شيعه در رديف مذاهب شرك قلمداد شده بود. از جمله شخصیت هاى شيعه كه عليه انتشار اين گونه مطالب به مبارزه اى پيگير در سطح جهان اسلام، آيت الله حسن سعيد بود كه علاوه بر ترتيب دادن اجتماعى در مسجد جامع تهران (سال 1356 ه.ش) و ارسال نامه هايى براى دولت و رجال وقت ايران، مبارزه را به خارج از كشور كشانيد و با نوشتن نامه هايى مكرر به مراجع نجف و مجلس اعلاى شيعيان لبنان و رئيس جامع الازهر و اعلام رونوشت اين نامه به دولت و سفارتخانه عربستان، قاطعانه جمع آورى كتاب مذكور و منبع تكرار انتشار اين گونه مطالب را خواستار شد و چون آيت الله حسن سعيد در اين ارتباط نامه اى به امام موسى صدر نوشته بود تا ايشان با اقتدارى كه دارد. مانع اين روند ضدشيعه گردد، امام موسى صدر با مقامات عربستان مذاكره كرد و آنان دستور صريح براى جلوگيرى از طبع مجدد كتاب؛ مگر با تصحيح را صادر كردند.

آيت الله سعيد هنوز از مبارزه با اين كتاب ضدشيعه فارغ نشده بود كه كتاب ديگرى به نام «منكرةالتوحيد» براى تدريس در كلاس هاى دوره دوم مدارس متوسطه، در كشور مصر چاپ و توزيع شد و مؤلف آن كتاب ضمن بحث پيرامون تشيع اهانت هاى وارده در كتاب «التاريخ» را تكرار كرد. سرانجام پس از مكاتبات و مباحثات پى گير شيخ عبدالحليم محمود، رئيس جامع الازهر، و عده اصلاح كتاب ياد شده را داد.

آيت الله حسن سعيد بيش از چهل كتاب و مقاله در باب معارف اسلامى، قرآن و اهل بيت، به زبان عربى و فارسى نوشته، فهرست اهم آثار وى به شرح ذيل است:

1. تقريرات بحث آيت الله شيخ حسين حلى دماء ثلاثه؛
2. دماء ثلاثه قسمتى از حج (تقريرات بحث آيت الله حكيم)؛
3. اصول فقه تقريرات (بحث آيت الله خويى)؛
4. الرسول والشيعه؛
5. موسوعة المكاسب؛
6. شيعتنا؛
7. الرسول يحدثنا؛
8. الى علماء الاسلام؛
9. الرسول يدعوكم؛
10. رسالة فى الولاية ولاضرر؛
11. محاضرة حول الامام المهدى عجل الله تعالی فرجه شریف؛
12. حضرت فاطمه دژ شكست ناپذير وحى؛
13. امام حسين علیه السلام از ديدگاه وحى؛
14. همه در انتظار اويند؛
15. حكومت از ديدگاه قرآن و عترت؛
16. امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف، راهگشاى عالم غيب؛
17. شرح قصيده بُرده؛
18. در مكتب امام حسين علیه السلام؛
19. در مكتب امام حسن مجتبى علیه السلام؛
20. اصول دين؛
21. ولايت فقيه؛
22. شناخت شيعه؛
23. نمودارى از حكومت حضرت امام على علیه السلام؛
24. پيك رمضان؛
25. نگهبان مكتب توحيد (كتابنامه امام مهدی علیه السلام)؛
26. دائرة المعارف قرآن كريم در دوازده مجلد؛
27. اسلام از ديدگاه قرآن و عترت؛
28. شناخت قرآن (گزيده مقالات درباره قرآن كريم)؛
29. افكار پريشان يا مقالات سعيد؛
30. ترجمه نورالابرار من حكم اميرالمؤمنين علیه السلام؛
31. حيات يابى (ترجمه احياالميت به فضايل اهل البيت)؛
32. ما با خدا كار داريم؛
33. سيره رسول الله صلی الله علیه و آله، سنت الهى است؛
34. غدير پيوند ناگسستنى رسالت و امامت؛
35. مبعث بيانگر رسالت و امامت در مكتب تشيع؛
36. مسئوليت؛
37. خدا و اولى الامر؛
38. نگهبان مكتب ما؛
39. الفقه فى تشريعه و تبيينه و استنباطه؛
40. مالكيت الاراضى؛
41. پيغمبر با شما سخن مى گويد؛
42. على از ديدگاه وحى؛
43. امامت و ولايت از نظر على بن موسى الرضا علیه السلام؛
44. امام صادق علیه السلام؛
45. پيام امام حسن عسکری علیه السلام.

وفات حسن سعید تهرانی

سرانجام آيت الله حسن سعيد پس از عمرى مجاهدت بى دريغ در مسير نشر فرهنگ تشيع، سر اخلاص به مقدم مبارك مولايش نهاد و در ساعت پنج و نيم بعد از ظهر چهارشنبه، هيجدهم شعبان المعظم 1416 ه.ق، پس از تحمل بيمارى به ديدار معبود شتافت. پيكرش پس از تشيعى شكوهمند در تهران و قم، در مزار شيخان قم (حوالى مقبره ميرزاى قمى) به خاك سپرده شد. رحمت خداوند بر او باد.

منابع

غلامرضا گلى زواره، ستارگان حرم، جلد 5

آرشیو عکس و تصویر

• 

  از راست تکیه به دیوار: احمد مجتهدی تهرانی، مهدى حائرى تهرانى، ناشناس، ناشناس، حسن سعید تهرانی، ناشناس و محمدتقی فلسفی

• 

  از راست: سید محمدعلی سبط الشیخ، سید شهاب الدین مرعشی نجفی و حسن سعید تهرانی