النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
کتابی است در فقه [[شیعه]] اثر شیخ الطائفه ابی جعفر محمد بن حسن طوسی ملقب به [[شیخ طوسی]].
+
{{مشخصات کتاب
{{مشخصات کتاب
 
  
 
|عنوان=
 
|عنوان=
سطر ۱۲: سطر ۱۱:
 
|زبان=عربی
 
|زبان=عربی
  
|تعداد جلد=1
+
|تعداد جلد=۱
  
 
|عنوان افزوده1=
 
|عنوان افزوده1=
سطر ۲۲: سطر ۲۱:
 
|افزوده2=
 
|افزوده2=
  
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37888/النهاية-في-مجرد-الفقه-والفتاوي  النهایة فی مجردالفقه و الفتاوی]
+
|لینک=[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37888/النهاية-في-مجرد-الفقه-والفتاوي  النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی]
  
}}  
+
}}
==معرفی اجمالی کتاب==
+
کتاب '''«النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی»''' تألیف [[شیخ طوسی]] (م، ۴۶۰ ق)، از مهمترین آثار [[فقه|فقهی]] [[شیعه]] شامل [[فتوا|فتاوای]] مؤلف است. این کتاب به سبک [[رساله|رساله‌هاى]] عملیه متداول تألیف شده و متن آن برگرفته از روایات [[اهل بیت]] علیهم‌السلام مى‌باشد.
 +
==مؤلف==
 +
[[شیخ طوسی|شیخ ابوجعفر محمد طوسی]] معروف به «شیخ الطائفه»، (۳۸۵-۴۶۰ ق) فقیه اصولی، محدث رجالی، مفسر و متکلم بزرگ [[شیعه]] در قرن پنجم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ قمری به [[بغداد]] مهاجرت کرد. از اساتید برجسته وی، [[شیخ مفید]]، [[ابن جنید اسکافی]] و [[سید مرتضی|سید مرتضی علم‌الهدی]] بوده اند.
  
كتاب النهاية يكى از معتبرترين آثار فقهى قدماء و از مشهورترين و مهم‌ترين آثار علمى بجامانده از شيخ طوسى است.
+
عظمت شیخ الطائفه در [[فقه]] به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد و فقه شیعه از حالت پویایی خود خارج شد.
  
اين كتاب يك دوره فقه فتوايى از كتاب طهارت تا ديات است كه نظير المقنع [[شيخ صدوق]] و المقنعة [[شيخ مفيد]] متن آن برگرفته از نصوص و روايات است و به اصطلاح فقه آن فقه منصوص يا اصول متلقاة است.
+
شیخ طوسی صاحب تألیفات مهمی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[کلام]] و [[رجال]] است، مانند دو کتاب ارزشمند "[[تهذیب الأحکام (کتاب)|التهذیب]]" و "[[الاستبصار (کتاب)|الاستبصار]]" که از [[کتب اربعه]] جوامع حدیثی اولیه شیعه می‌ باشد. برخی دیگر از آثار مهم او عبارتند از: [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی) (کتاب)|کتاب الغیبة]]، [[التبیان|التبیان فی تفسیر القرآن]]، [[الرجال الطوسی|الرجال]]، [[عدة الاصول]]، [[مصباح المتهجد (کتاب)|مصباح المجتهد]]، [[تمهید الاصول فی علم الکلام (کتاب)|تمهید الاصول]]، [[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط فی فقه الامامیه]]، '''النهایة'''.
  
اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته و به آن استناد شده است و تا زمان تأليف شرائع الاسلام محقق حلى ( م 676 ق) تدريس مى‌شده و شروحى بر آن نوشته شده است.
+
==معرفی کتاب==
  
النهاية اولين تأليف فقهى شيخ طوسى مى‌باشد كه در اكثر كتب فقهى شيخ طوسى نظير «الخلاف»، «الجمل والعقود»، «المبسوط»، «الإيجاز في الفرائض» و «الاقتصاد» مطالبى به آن ارجاع و حواله شده است.
+
کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» یکى از معتبرترین آثار [[فقه|فقهى]] [[شیعه]] و از مشهورترین و مهم‌ترین آثار علمى بجامانده از [[شیخ طوسى]] است.
  
در تحقيق و تصحيح كتاب موجود از 5 نسخه خطى و سه نسخه چاپى استفاده شده كه عبارتند از:
+
این کتاب یک دوره فقه [[فتوا|فتوایى]] از کتاب طهارت تا دیات است که نظیر «[[المقنع (کتاب)|المقنع]]» [[شیخ صدوق]] و «[[المقنعة]]» [[شیخ مفید]]، متن آن برگرفته از نصوص و روایات است و به اصطلاح، فقه آن فقه منصوص یا اصول متلقاة است.
  
# نسخه چاپى كتابخانه دانشگاه تهران كه بوسيله استاد دانش‌پژوه تصحيح و تحقيق شده و بوسيله دانشگاه تهران چاپ شده است. اين نسخه، نسخه اصلى است كه براى مقابله با پنج نسخه خطى مورد استفاده قرار گرفته است و داراى مزايايى است كه در مقدمه كتاب ذكر شده است.
+
کتاب «النهایة» از زمان نگارش مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته و به آن استناد شده است و تا زمان تألیف «[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرائع الاسلام]]» [[محقق حلى]] (م، ۶۷۶ ق) تدریس مى‌شده و شروحى بر آن نوشته شده است. از ویژگى‌هاى مهم این کتاب، اختصار و ایجاز در ذکر مباحث است.
# نسخه خطى كتابخانه دكتر اصغر مهدوى با شماره 487 كه در سال 546 ق نوشته شده است و با رمز «مه» مشخص شده است.
 
# نسخه خطى كتابخانه محمدامين خنجى با شماره 318 كه در سال 579 ق نوشته شده و با رمز «خ» مشخص شده است.
 
# نسخه خطى كتابخانه ملك با شماره 3970 كه در سال 627 ق نوشته شده و با رمز «ملك» مشخص شده است.
 
# نسخه خطى كتابخانه آيت اللّه خادمى اصفهانى كه شامل دو اجازه از [[علامه حلى]] به حسين بن اردشير در سال 681 ق است و با رمز «ص» مشخص شده است.
 
  
اما دو نسخه چاپى ديگر، نسخه چاپ بيروت با رمز «ب» و نسخه چاپ سنگى با رمز «ح» مى‌باشد.
+
«النهایة» اولین تألیف فقهى شیخ طوسى مى‌باشد که در اکثر کتب فقهى شیخ طوسى نظیر «الخلاف»، «الجمل والعقود»، «[[المبسوط فی فقه الامامیه (کتاب)|المبسوط]]»، «الإیجاز فی الفرائض» و «الاقتصاد» مطالبى به آن ارجاع و حواله شده است. البته از آنجایى که کتاب «النهایة» پس از «[[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب الأحکام]]» نوشته شده است، مؤلف در مواردى تفصیل مطالب را به «التهذیب» ارجاع مى‌دهد.
  
==ویژگی های کتاب==
+
==محتوای کتاب==
  
اگر چه كتاب «النهاية» به سبك رساله‌هاى عمليه متداول در زمان ما تأليف شده است و متن آن برگرفته از روايات و متون اخبار اهل بيت عليهم السلام مى‌باشد اما داراى ويژگى‌هاى خاصى است كه به چند مورد اشاره مى‌شود: در برخى از موارد مؤلف رواياتى را با لفظ «روى» به صورت مجمل و يا حتى با ذكر سلسله سند بيان مى‌كند كه به چند نمونه اشاره مى‌شود.
+
مباحث کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» به طور کلى در ابتداء به: کتاب، سپس باب و در آخر به مسأله تقسیم مى‌شود و در مجموع شامل ۲۲ کتاب، ۲۱۴ باب و ۳۶۰۰۰ مسأله فقهی است.
  
قد روى انه يكون ميراثه لورثته الكفار و ذلك محمول على ضرب من التقيد لانه مذهب العامّة، قد روى عن أبي الحسن الثالث عليه السلام، الأول أحوط و أكثر في الروايات، روى ابن أبي عمير عن إبراهيم بن عبدالحميد عن سعد إسكاف عن زياد بن عيسى، عن أبي الجارود عن أصبع عن أبي عبداللّه علیه السلام، روى السكوني عن أبي عبداللّه علیه السلام، على ما روى في بعض الأخبار، فإن ذلك مكروه على ما جاءت به الأخبار، كان عليه الحد على ما روى في بعض الروايات.
+
کتاب «النهایة» شامل کتاب‌هاى طهارة، صلاة، صیام، زکات، حج، جهاد، دیون و کفالات و حوالات و وکالات، شهادات، قضایا و احکام، مکاسب، متاجر، نکاح، طلاق، عتق و تدبیر و مکاتبه، ایمان و نذور و کفارات، صید و ذبائح، اطعمه و اشربه، وقوف و صدقات، وصایا، مواریث، حدود و دیات مى‌باشد.
  
در برخى موارد نيز نظريات فقهاى بزرگ به صورت مجمل و با عنوان «بعض أصحابنا» بيان مى‌نمايد، به عنوان نمونه، جلد اول، صفحه 409، جلد سوم، صفحه 199 و 269.
+
در تقسیم‌بندى مباحث، برخلاف اکثر کتب فقهى قدیمى، کتاب الصوم بر کتاب الزکاة مقدم شده است.
  
از آن جايى كه كتاب «النهاية» پس از «تهذيب الأحكام» نوشته شده است، مؤلف در مواردى تفصيل مطالب را به «التهذيب» ارجاع مى‌دهد، به عنوان نمونه:
+
اگرچه متن کتاب از روایات اخذ شده است، اما گاهى مؤلف چندین صفحه را به ذکر روایات با نام راوى و امام [[معصوم]] اختصاص داده، به عنوان مثال: در کتاب قضاء، از جلد دوم، ۲۶ روایت را نقل مى‌کند.
  
* در كتاب الحج: إلى آخر الدعاء التي ذكرناه في كتاب «تهذيب الأحكام»
+
مؤلف در برخى از موارد روایاتى را با لفظ «رُوى» به صورت مجمل و یا حتى با ذکر سلسله [[سند حدیث|سند]] بیان مى‌کند. در برخى موارد نیز نظریات فقهاى بزرگ را به صورت مجمل و با عنوان «بعض أصحابنا» بیان مى‌نماید.
* در كتاب المواريث: قد أوردناها في كتاب «تهذيب الأحكام» بأنهم يورثون من الجهتين
 
* در كتاب الديات: قد أوردناه نحن في كتاب «تهذيب الاحكام» فمن أراد الوقوف عليه فليقف عليه من هناك
 
  
از ديگر ويژگى‌هاى مهم كتاب، اختصار و ايجاز در ذكر مباحث كتاب است به طورى كه در آخر كتاب المواريث مى‌نويسد: فينبغي أن يعرف هذا الباب و يعتمد عليه، فإنّه يشرف به على سائر ما طوّل به من المسائل في الكتب، و أصولها ما لخصناه.
+
==شرح و ترجمه کتاب==
  
اگر چه متن كتاب، از روايات اخذ شده است اما گاهى مؤلف چندين صفحه را به ذكر روايات با نام راوى و امام معصوم علیه السلام اختصاص داده، به عنوان مثال:
+
کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» داراى ۷ شرح است که ۴ شرح آن متعلق به [[قطب الدین راوندی|قطب الدین راوندى]] است. این شروح عبارتند از:
  
* در قسمت انفال از كتاب متاجر 9 روايت
+
*المرشد إلى سبیل التعبد، تألیف [[ابو علی طوسی|ابوعلى حسن طوسى]] (فرزند مؤلف)
* در كتاب قضاء، صفحات 80 تا 88 از جلد دوم، 26 روايت
+
*شرح مشکلات النهایة، تألیف [[قطب الدین راوندی|قطب الدین راوندى]]
* در باب حث الوصيّة، صفحات 138 و 39 از جلد سوم
+
*المنتهی فی شرح النهایه، تألیف قطب الدین راوندى
* در كتاب ديات، صفحه 422 از جلد سوم
+
*نهایة النهایة، تألیف شیخ قطب الدین راوندى
 +
*المغنی فی شرح النهایة الطوسیة، تألیف قطب الدین راوندى
 +
*نکت النهایة، تألیف [[محقق حلى]]
 +
*شرح النهایة، تألیف نظام الدین سلیمان بن حسن صهرشتى صاحب «اصباح الشیعة».
  
و همين‌طور در صفحه اول كتاب متاجر روايات متعددى را نقل مى‌كند.
+
همچنین کتاب «النهایة» بوسیله بعضى از اصحاب هم‌عصر با [[شیخ طوسى]] به فارسى قدیمى ترجمه شده است، که در کتابخانه سید جلیل نصراللّه تقوى در تهران وجود دارد.
 
 
==بخش های کتاب==
 
 
 
مباحث كتاب به طور كلى در ابتداء به: كتاب سپس باب و در آخر به مسأله تقسيم مى‌شود و دو مجموع شامل 22 كتاب، 214 باب و 36000 مسأله است.
 
 
 
كتاب النهاية شامل كتاب‌هاى طهارة، صلاة، صيام، [[زكات]]، [[حج]]، [[جهاد]]، ديون و كفالات و حوالات و وكالات، شهادات، قضايا و [[احكام]]، مكاسب، متاجر، نكاح، [[طلاق]]، عتق و تدبير و مكاتبه، [[ايمان]] و نذور و كفارات، صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، وقوف و صدقات، وصايا، مواريث، حدود و ديات مى‌باشد.
 
 
 
در تقسيم‌بندى مباحث، برخلاف اكثر كتب فقهى قديمى، كتاب الصوم بر كتاب الزكاة مقدم شده است.
 
 
 
==نسخه‌ها==
 
 
 
در الذريعة به نسخه‌هاى متعددى اشاره شده كه عبارتند از:
 
 
 
# نسخه‌هايى كه در چاپ كتاب موجود استفاده شده، با اين تفاوت كه نسخه‌اى كه متعلق به دكتر مهدوى بوده و به خط ابوالفرج مسعود است و در سال 546 نوشته شده است، اين نسخه به عنوان نسخه اصلى عنوان شده است. در حالى كه در مقدمه ناشر، ناشر كتاب موجود، نسخه اصلى را نسخه‌اى كه متعلق به استاد دانش‌پژوه بوده ذكر نموده و نسخه دكتر مهدوى را يكى از 5 نسخه دانسته است.
 
# قديمى‌ترين نسخه‌اى را كه صاحب الذريعة در [[كربلا]] ديده و مربوط به سال 591 ق است و به خط ابوالحسن على بن ابراهيم بن موسى فراهانى است، در كتابخانه تهرانى نگهدارى مى‌شود.
 
# قديمى‌ترين نسخه‌اى كه در كتابخانه آيت اللّه عظمى نجفى مرعشى است، مربوط به سال 507 ق مى‌باشد.
 
# نسخه كتابخانه آستان قدس رضوى، مربوط به سال 985 ق.
 
# نسخه شيخ هادى كاشف الغطاء، مربوط به سال 1060 ق.
 
# نسخه قاسم محيى الدين، در [[نجف]] به خط عاشور بن حسن، مربوط به سال 1084 ق.
 
# نسخه آيت اللّه نورى، به خط اسماعيل هرقلى. (الذريعة 24/ 404 ق)
 
 
 
==ترجمه، شرح، تعلیقات و... بر کتاب==
 
 
 
كتاب النهاية داراى 7 شرح است كه 4 شرح آن متعلق به شيخ قطب الدين راوندى است. اين شروح عبارتند از:
 
 
 
# نكت النهاية، تأليف محقق حلى
 
# المرشد إلى سبيل التعبد، تأليف فرزند مؤلف، ابوعلى حسن بن محمد طوسى
 
# شرح النهاية، تأليف نظام الدين سليمان بن حسن صهرشتى صاحب اصباح الشيعة
 
# شرح مشكلات النهاية، تأليف قطب الدين راوندى
 
# شرح ما يجوز و ما لا يجوز في النهاية، تأليف قطب الدين راوندى
 
# نهية النهاية، تأليف شيخ قطب الدين راوندى
 
# المغني في شرح النهاية الطوسيّة، تأليف شيخ قطب الدين راوندى
 
 
 
كتاب النهاية بوسيله بعضى از اصحاب هم‌عصر با [[شيخ طوسى]] به فارسى قديمى ترجمه شده است كه در كتابخانه سيد جليل نصراللّه تقوى در تهران وجود دارد.
 
 
 
==وضعیت نشر==
 
 
 
اين كتاب براى اولين بار در سال 1276 ق همراه با كتاب نكت النهاية در كتاب جوامع الفقهية چاپ شده است. در سال 1373 ق در چاپخانه دانشگاه به صورت مستقل و سپس در بيروت با مقدمه‌اى از آقا بزرگ تهرانى صاحب الذريعة چاپ شده است.
 
 
 
دكتر مهدوى نيز در سال 1382 ق به مناسبت هزاره مهرگان در دو جلد با مقدمه آقاى دانش‌پژوه بار ديگر چاپ نموده است. كتاب موجود كه النهاية به ضميمه نكت النهاية مى‌باشد در سال 1417 ق توسط نشر اسلامى تابع جامعه مدرسين چاپ شده است.
 
  
 
==منابع==
 
==منابع==
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع الاحادیث 3 [لوح فشرده]: بخش کتابشناسی، معرفی "النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی".
 
  
==متن کتاب النهایة فی مجردالفقه و الفتاوی==
+
* [[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، بخش کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/37888/النهاية-في-مجرد-الفقه-والفتاوي  النهایة فی مجردالفقه و الفتاوی]
 
  
[[رده:منابع فقهی]]
+
[[رده:منابع فقهی]][[رده:منابع فقه روایی]][[رده:منابع فقه شیعه]]
 +
[[رده:آثار شیخ طوسی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۵۴

النهایه فی مجردالفقه و الفتاوی.jpg
نویسنده شیخ طوسی
موضوع فقه شيعه
زبان عربی
تعداد جلد ۱

النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی

کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» تألیف شیخ طوسی (م، ۴۶۰ ق)، از مهمترین آثار فقهی شیعه شامل فتاوای مؤلف است. این کتاب به سبک رساله‌هاى عملیه متداول تألیف شده و متن آن برگرفته از روایات اهل بیت علیهم‌السلام مى‌باشد.

مؤلف

شیخ ابوجعفر محمد طوسی معروف به «شیخ الطائفه»، (۳۸۵-۴۶۰ ق) فقیه اصولی، محدث رجالی، مفسر و متکلم بزرگ شیعه در قرن پنجم هجری است. او در طوس به دنیا آمد و در سال ۴۰۸ قمری به بغداد مهاجرت کرد. از اساتید برجسته وی، شیخ مفید، ابن جنید اسکافی و سید مرتضی علم‌الهدی بوده اند.

عظمت شیخ الطائفه در فقه به حدی بود که تا مدت طولانی فقهای شیعه را تحت تاثیر آراء خود قرار داد و فقه شیعه از حالت پویایی خود خارج شد.

شیخ طوسی صاحب تألیفات مهمی در علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام و رجال است، مانند دو کتاب ارزشمند "التهذیب" و "الاستبصار" که از کتب اربعه جوامع حدیثی اولیه شیعه می‌ باشد. برخی دیگر از آثار مهم او عبارتند از: کتاب الغیبة، التبیان فی تفسیر القرآن، الرجال، عدة الاصول، مصباح المجتهد، تمهید الاصول، المبسوط فی فقه الامامیه، النهایة.

معرفی کتاب

کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» یکى از معتبرترین آثار فقهى شیعه و از مشهورترین و مهم‌ترین آثار علمى بجامانده از شیخ طوسى است.

این کتاب یک دوره فقه فتوایى از کتاب طهارت تا دیات است که نظیر «المقنع» شیخ صدوق و «المقنعة» شیخ مفید، متن آن برگرفته از نصوص و روایات است و به اصطلاح، فقه آن فقه منصوص یا اصول متلقاة است.

کتاب «النهایة» از زمان نگارش مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته و به آن استناد شده است و تا زمان تألیف «شرائع الاسلام» محقق حلى (م، ۶۷۶ ق) تدریس مى‌شده و شروحى بر آن نوشته شده است. از ویژگى‌هاى مهم این کتاب، اختصار و ایجاز در ذکر مباحث است.

«النهایة» اولین تألیف فقهى شیخ طوسى مى‌باشد که در اکثر کتب فقهى شیخ طوسى نظیر «الخلاف»، «الجمل والعقود»، «المبسوط»، «الإیجاز فی الفرائض» و «الاقتصاد» مطالبى به آن ارجاع و حواله شده است. البته از آنجایى که کتاب «النهایة» پس از «تهذیب الأحکام» نوشته شده است، مؤلف در مواردى تفصیل مطالب را به «التهذیب» ارجاع مى‌دهد.

محتوای کتاب

مباحث کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» به طور کلى در ابتداء به: کتاب، سپس باب و در آخر به مسأله تقسیم مى‌شود و در مجموع شامل ۲۲ کتاب، ۲۱۴ باب و ۳۶۰۰۰ مسأله فقهی است.

کتاب «النهایة» شامل کتاب‌هاى طهارة، صلاة، صیام، زکات، حج، جهاد، دیون و کفالات و حوالات و وکالات، شهادات، قضایا و احکام، مکاسب، متاجر، نکاح، طلاق، عتق و تدبیر و مکاتبه، ایمان و نذور و کفارات، صید و ذبائح، اطعمه و اشربه، وقوف و صدقات، وصایا، مواریث، حدود و دیات مى‌باشد.

در تقسیم‌بندى مباحث، برخلاف اکثر کتب فقهى قدیمى، کتاب الصوم بر کتاب الزکاة مقدم شده است.

اگرچه متن کتاب از روایات اخذ شده است، اما گاهى مؤلف چندین صفحه را به ذکر روایات با نام راوى و امام معصوم اختصاص داده، به عنوان مثال: در کتاب قضاء، از جلد دوم، ۲۶ روایت را نقل مى‌کند.

مؤلف در برخى از موارد روایاتى را با لفظ «رُوى» به صورت مجمل و یا حتى با ذکر سلسله سند بیان مى‌کند. در برخى موارد نیز نظریات فقهاى بزرگ را به صورت مجمل و با عنوان «بعض أصحابنا» بیان مى‌نماید.

شرح و ترجمه کتاب

کتاب «النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی» داراى ۷ شرح است که ۴ شرح آن متعلق به قطب الدین راوندى است. این شروح عبارتند از:

  • المرشد إلى سبیل التعبد، تألیف ابوعلى حسن طوسى (فرزند مؤلف)
  • شرح مشکلات النهایة، تألیف قطب الدین راوندى
  • المنتهی فی شرح النهایه، تألیف قطب الدین راوندى
  • نهایة النهایة، تألیف شیخ قطب الدین راوندى
  • المغنی فی شرح النهایة الطوسیة، تألیف قطب الدین راوندى
  • نکت النهایة، تألیف محقق حلى
  • شرح النهایة، تألیف نظام الدین سلیمان بن حسن صهرشتى صاحب «اصباح الشیعة».

همچنین کتاب «النهایة» بوسیله بعضى از اصحاب هم‌عصر با شیخ طوسى به فارسى قدیمى ترجمه شده است، که در کتابخانه سید جلیل نصراللّه تقوى در تهران وجود دارد.

منابع