اخلاق خانواده: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
(اصلاح مشخصات منبع) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | «اخلاق خانواده» یکی از شاخه‌های [[اخلاق]] است و [[اسلام|دین اسلام]] که بنیان [[خانواده در اسلام|خانواده]] را به عنوان برترین بنیان معرفی نموده، تعالیم بسیاری در این مورد بیان کرده است. | |
| − | == جایگاه اخلاق خانواده در نزد حکماء == | + | ==جایگاه اخلاق خانواده در نزد حکماء== |
| − | اخلاق خانواده یکی از شاخه‌های اخلاق است که حکما و دانشمندان تدوین کننده علم اخلاق از قدیم بدان توجه ویژه می‌نموده‌اند. به عنوان نمونه ارسطو فیلسوف بزرگ یونان | + | اخلاق خانواده یکی از شاخه‌های [[اخلاق]] است که حکما و دانشمندان تدوین کننده علم اخلاق از قدیم بدان توجه ویژه می‌نموده‌اند. به عنوان نمونه ارسطو فیلسوف بزرگ یونان باستان، در [[فلسفه]] سیاست با تأکید بر این نکته که «هر شهری از خانواده‌ها فراهم می‌آید»، جایگاه خاصی برای خانواده قایل بوده و بخش اول کتاب سیاست را به بحث تدبیر منزل اختصاص داده است. حکمای یونان، تدبیر منزل را دومین قسم از اقسام سه‌گانه [[حکمت]] عملی، به همراه تهذیب اخلاق (قسم اول) و سیاست مدن (قسم سوم) برشمرده‌اند.<ref> تدبیر منزل، رضا پورجوادی، دانشنامه جهان اسلام.</ref> |
| − | در کتاب‌های اخلاقی اسلامی نیز بعضاً بخش مجزایی در این باب وجود | + | در کتاب‌های اخلاقی اسلامی نیز بعضاً بخش مجزایی در این باب وجود دارد، از جمله [[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصری]] تألیف [[خواجه نصیرالدین طوسی]] به زبان فارسی که مقاله دوم آن به تدبیر منزل و بیان جامع مباحث آن اختصاص یافته و خود از مفصل‌ترین مباحثی است که در این خصوص در عالم [[اسلام]] مطرح شده است. |
| + | ==اخلاق خانواده در اسلام== | ||
| + | تکریم و تعظیم [[خانواده در اسلام]] بسیار ممتاز است. [[قرآن کریم]] به [[ازدواج]] و تشکیل خانواده توصیه بسیاری می‌نماید و [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ما بُنیَ فی الاسلام بَناء أحبّ الی الله مِن التزویج؛<ref> مكارم الأخلاق، فضل بن حسن طبرسی، باب آداب نکاح، فصل اول، ص 196.</ref> هیچ بنایی در اسلام محبوب‌تر از ازدواج و بنیان خانواده برپا نشده است و در [[احادیث]] دیگر [[اهل البیت|معصومین]] علیهم‌السلام، به شدت به ازدواج توصیه گردیده و عزوبت نهی شده است.<ref> به همان باب و فصل از کتاب مکارم الاخلاق رجوع شود.</ref> | ||
| − | + | خدای متعال، همسر را محل آرامش و خانواده را کانون [[مودت]] و رحمت معرفی می‌کند: {{متن قرآن|«وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»}} ([[سوره روم]]، 12) و در جاى دیگر از زن و مرد به عنوان لباس یکدیگر یاد می‌نماید: «هنّ لباس لکم و انتم لباس لهنّ؛ آن‌ها لباس شما هستند و شما لباس آن‌هایید». ([[سوره بقره]]، 187) | |
| − | + | [[علامه طباطبائی]] رحمه الله این عبارت قرآنی را با توجه به کل آیه‌ای که در آن واقع شده این گونه معنا نموده‌اند که: هر یک از زن و مرد وسیله حفظ دیگری از انجام فجور است. و در عین حال همچون لباس که بدن را از همه مستور می‌کند ولی بر خودش پوشیده نیست. هر یک از این دو بر خودشان طرف مقابل پوشیده نیست.<ref> الميزان في تفسير القرآن، ج 2، ص 44.</ref> | |
| − | + | قرآن هر فردی را علاوه بر حفظ خود، بر حفظ خانواده خود نیز مسئول می‌نماید و می‌فرماید: {{متن قرآن|«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَة»}}؛ ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید خود و اهلتان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند حفظ کنید. ([[سوره تحريم]]، 6) | |
| − | + | از [[امام صادق]] علیه‌السلام روایت گردیده که فرمودند: وقتی این [[آیه]] نازل شد مردم گفتند: ای رسول خدا چگونه خود و اهلمان را حفظ کنیم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله جواب دادند: «عمل شایسته را انجام دهید و اهل خود را نیز بدان متذکر کنید. پس آنان را بر طاعت خدا ادب نمایید». سپس امام صادق علیه‌السلام فرمودند: آیا نمی‌بینید که خدا به پیامبرش می‌فرماید: خانواده خود را به [[نماز]] امر کن و بر آن مداومت بنما ([[سوره طه]]، 132) و می‌فرماید: و ياد كن در كتاب خود شرح حال [[اسماعیل صادق الوعد علیه السلام|اسماعيل]] را كه بسيار در وعده صادق و رسول و پيغمبرى بزرگوار بود و هميشه اهل بيت خود را به اداى نماز و [[زكات]] امر مى كرد و او نزد خدايش بنده اى پسنديده بود. ([[سوره مریم]]، 54).<ref> البرهان في تفسير القرآن، سيد هاشم بحرانى؛ بنياد بعثت، تهران، 1416 ق؛ ج3، ص742.</ref> | |
| − | + | [[قرآن]] به فرزندان سفارش كرده كه در برابر پدر و مادر مؤدب و [[متواضع]] باشند و به پاس تربيت درباره پدر و مادر دعاى خير كنند: {{متن قرآن|«وَاخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً»}}؛ و هميشه پر و بال تواضع و تكريم را با كمال مهربانى نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، چنان كه پدر و مادر، مرا از كودكى (به مهربانى) بپروردند تو در حق آن‌ها رحمت و مهربانى فرما. ([[سوره اسراء]]، 24) | |
| + | ==روایاتی در موضوع اخلاق خانواده== | ||
| − | + | * '''حقوق متقابل زن و شوهر:''' در «[[متن رساله حقوق امام سجاد علیه السلام|رساله حقوق]]» [[امام سجاد]] علیه‌السلام، درباره [[حقوق اسلامی|حقوق]] متقابل زن و شوهر بر یکدیگر آمده است: اما حق كسي كه به جهت [[ازدواج]] رعيت تو حساب مي‌شود؛ بر تو آن است كه بداني خداوند متعال او را تسكين دهنده و آرامش بخشنده و نگه‌دارنده و انيس براي تو قرار داده است؛ پس بر هر دو نفر شما واجب است كه قدر اين مصاحبت را بدانيد و از خداوند متعال به خاطر اين نعمت تشكر نمائيد؛ زيرا كه اين نعمت از ناحيه اوست و واجب است كه با نعمت خداوند به ديده تكريم و احترام نگاه شود و با مهرباني و لطف و خوشروئي با آن برخورد نمائيد. گرچه كه شوهر را بر زن حق بزرگي است و اطاعت زن از شوهرش واجب است -تا وقتي در آن معصيت خداوند نباشد-؛ اما زن نيز بر شوهر حقوقي دارد كه بايد رعايت نمايد. پس بر شوهر است كه با همسر خويش مهربان بوده و با او انيس و همدم باشد. زيرا به خاطر لذتي كه از زندگي با زن خويش مي‌برد بر او واجب است كه حق اين لذت ادا كند و اين حق، حق بزرگي مي‌باشد و قوتي نيست مگر به قوت خداوند متعال. | |
| − | + | * '''نهی از تفرقه بین اعضای خانواده:''' [[امام علی علیه السلام|اميرمؤمنان]] علیه‌السلام در اثنای خطبه خود فرمودند: پناه به خدا از گناهانى كه زود نابود مي‌كنند، [[ابن کوّاء|عبدالله بن كواء يشكرى]] به پاخاست و گفت: يا اميرالمؤمنين آيا گناهانى باشند كه زود نابود كنند؟ فرمود: آرى، [[قطع رحم]]، راستى كه خانواده‌ای گرد هم آيند و [[مواسات]] كنند با اين كه بد كردارند و خدای عزوجل بدان‌ها [[رزق|روزى]] دهد، ولی خانواده اى متفرق شوند و از هم ببرند و خدا آن‌ها را محروم سازد، با اين كه پرهيزكارند.<ref> آداب معاشرت (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار)، محمدباقر كمره اى ج 1، ص 86.</ref> | |
| − | + | * '''نقش [[عفت]] مادران در سعادت فرزند:''' [[امام صادق]] علیه‌السلام فرمود: خوشبخت كسى كه مادرش عفیفه باشد.<ref> روايات تربيتى، محمدتقى فلسفى؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1379 ش؛ ج 2، ص 117.</ref> | |
| − | + | * '''نیکی به پدر و مادر:''' امام صادق عليه‌السلام فرموده است: به پدران خود نيكى كنيد تا فرزندان شما هم به شما نيكى نمايند.<ref>همان، ص 339.</ref> | |
| − | + | * '''[[احترام به دیگران|احترام]] به برادر بزرگتر:''' [[پیامبر اسلام|پیامبر گرامی اسلام]] صلی الله علیه و آله فرمودند: برادر بزرگتر بجاى پدر است.<ref> تحف العقول، ص 707؛ ذیل عنوان سخنان كوتاه آن حضرت در اين زمينه ها: پند، حكمت، زهد و...</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | گرچه كه شوهر را بر زن حق | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | اميرمؤمنان علیه‌السلام در اثنای خطبه | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | [[امام صادق]] علیه‌السلام فرمود: خوشبخت كسى كه مادرش عفیفه باشد | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | امام صادق عليه‌السلام فرموده است: به پدران خود نيكى كنيد تا فرزندان شما هم به شما نيكى نمايند.<ref>همان، ص 339.</ref> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: برادر بزرگتر بجاى پدر است.<ref> تحف العقول، | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| سطر ۶۸: | سطر ۴۳: | ||
|رده= دارد | |رده= دارد | ||
}} | }} | ||
| − | |||
[[رده:اخلاق]] | [[رده:اخلاق]] | ||
[[رده:اخلاق خانواده]] | [[رده:اخلاق خانواده]] | ||
[[رده: مقاله های مهم]] | [[رده: مقاله های مهم]] | ||
نسخهٔ ۲ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۵۴
«اخلاق خانواده» یکی از شاخه‌های اخلاق است و دین اسلام که بنیان خانواده را به عنوان برترین بنیان معرفی نموده، تعالیم بسیاری در این مورد بیان کرده است.
محتویات
جایگاه اخلاق خانواده در نزد حکماء
اخلاق خانواده یکی از شاخه‌های اخلاق است که حکما و دانشمندان تدوین کننده علم اخلاق از قدیم بدان توجه ویژه می‌نموده‌اند. به عنوان نمونه ارسطو فیلسوف بزرگ یونان باستان، در فلسفه سیاست با تأکید بر این نکته که «هر شهری از خانواده‌ها فراهم می‌آید»، جایگاه خاصی برای خانواده قایل بوده و بخش اول کتاب سیاست را به بحث تدبیر منزل اختصاص داده است. حکمای یونان، تدبیر منزل را دومین قسم از اقسام سه‌گانه حکمت عملی، به همراه تهذیب اخلاق (قسم اول) و سیاست مدن (قسم سوم) برشمرده‌اند.[۱]
در کتاب‌های اخلاقی اسلامی نیز بعضاً بخش مجزایی در این باب وجود دارد، از جمله اخلاق ناصری تألیف خواجه نصیرالدین طوسی به زبان فارسی که مقاله دوم آن به تدبیر منزل و بیان جامع مباحث آن اختصاص یافته و خود از مفصل‌ترین مباحثی است که در این خصوص در عالم اسلام مطرح شده است.
اخلاق خانواده در اسلام
تکریم و تعظیم خانواده در اسلام بسیار ممتاز است. قرآن کریم به ازدواج و تشکیل خانواده توصیه بسیاری می‌نماید و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ما بُنیَ فی الاسلام بَناء أحبّ الی الله مِن التزویج؛[۲] هیچ بنایی در اسلام محبوب‌تر از ازدواج و بنیان خانواده برپا نشده است و در احادیث دیگر معصومین علیهم‌السلام، به شدت به ازدواج توصیه گردیده و عزوبت نهی شده است.[۳]
خدای متعال، همسر را محل آرامش و خانواده را کانون مودت و رحمت معرفی می‌کند: «وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» (سوره روم، 12) و در جاى دیگر از زن و مرد به عنوان لباس یکدیگر یاد می‌نماید: «هنّ لباس لکم و انتم لباس لهنّ؛ آن‌ها لباس شما هستند و شما لباس آن‌هایید». (سوره بقره، 187)
علامه طباطبائی رحمه الله این عبارت قرآنی را با توجه به کل آیه‌ای که در آن واقع شده این گونه معنا نموده‌اند که: هر یک از زن و مرد وسیله حفظ دیگری از انجام فجور است. و در عین حال همچون لباس که بدن را از همه مستور می‌کند ولی بر خودش پوشیده نیست. هر یک از این دو بر خودشان طرف مقابل پوشیده نیست.[۴]
قرآن هر فردی را علاوه بر حفظ خود، بر حفظ خانواده خود نیز مسئول می‌نماید و می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَة»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید خود و اهلتان را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند حفظ کنید. (سوره تحريم، 6)
از امام صادق علیه‌السلام روایت گردیده که فرمودند: وقتی این آیه نازل شد مردم گفتند: ای رسول خدا چگونه خود و اهلمان را حفظ کنیم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله جواب دادند: «عمل شایسته را انجام دهید و اهل خود را نیز بدان متذکر کنید. پس آنان را بر طاعت خدا ادب نمایید». سپس امام صادق علیه‌السلام فرمودند: آیا نمی‌بینید که خدا به پیامبرش می‌فرماید: خانواده خود را به نماز امر کن و بر آن مداومت بنما (سوره طه، 132) و می‌فرماید: و ياد كن در كتاب خود شرح حال اسماعيل را كه بسيار در وعده صادق و رسول و پيغمبرى بزرگوار بود و هميشه اهل بيت خود را به اداى نماز و زكات امر مى كرد و او نزد خدايش بنده اى پسنديده بود. (سوره مریم، 54).[۵]
قرآن به فرزندان سفارش كرده كه در برابر پدر و مادر مؤدب و متواضع باشند و به پاس تربيت درباره پدر و مادر دعاى خير كنند: «وَاخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً»؛ و هميشه پر و بال تواضع و تكريم را با كمال مهربانى نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، چنان كه پدر و مادر، مرا از كودكى (به مهربانى) بپروردند تو در حق آن‌ها رحمت و مهربانى فرما. (سوره اسراء، 24)
روایاتی در موضوع اخلاق خانواده
- حقوق متقابل زن و شوهر: در «رساله حقوق» امام سجاد علیه‌السلام، درباره حقوق متقابل زن و شوهر بر یکدیگر آمده است: اما حق كسي كه به جهت ازدواج رعيت تو حساب مي‌شود؛ بر تو آن است كه بداني خداوند متعال او را تسكين دهنده و آرامش بخشنده و نگه‌دارنده و انيس براي تو قرار داده است؛ پس بر هر دو نفر شما واجب است كه قدر اين مصاحبت را بدانيد و از خداوند متعال به خاطر اين نعمت تشكر نمائيد؛ زيرا كه اين نعمت از ناحيه اوست و واجب است كه با نعمت خداوند به ديده تكريم و احترام نگاه شود و با مهرباني و لطف و خوشروئي با آن برخورد نمائيد. گرچه كه شوهر را بر زن حق بزرگي است و اطاعت زن از شوهرش واجب است -تا وقتي در آن معصيت خداوند نباشد-؛ اما زن نيز بر شوهر حقوقي دارد كه بايد رعايت نمايد. پس بر شوهر است كه با همسر خويش مهربان بوده و با او انيس و همدم باشد. زيرا به خاطر لذتي كه از زندگي با زن خويش مي‌برد بر او واجب است كه حق اين لذت ادا كند و اين حق، حق بزرگي مي‌باشد و قوتي نيست مگر به قوت خداوند متعال.
- نهی از تفرقه بین اعضای خانواده: اميرمؤمنان علیه‌السلام در اثنای خطبه خود فرمودند: پناه به خدا از گناهانى كه زود نابود مي‌كنند، عبدالله بن كواء يشكرى به پاخاست و گفت: يا اميرالمؤمنين آيا گناهانى باشند كه زود نابود كنند؟ فرمود: آرى، قطع رحم، راستى كه خانواده‌ای گرد هم آيند و مواسات كنند با اين كه بد كردارند و خدای عزوجل بدان‌ها روزى دهد، ولی خانواده اى متفرق شوند و از هم ببرند و خدا آن‌ها را محروم سازد، با اين كه پرهيزكارند.[۶]
- نقش عفت مادران در سعادت فرزند: امام صادق علیه‌السلام فرمود: خوشبخت كسى كه مادرش عفیفه باشد.[۷]
- نیکی به پدر و مادر: امام صادق عليه‌السلام فرموده است: به پدران خود نيكى كنيد تا فرزندان شما هم به شما نيكى نمايند.[۸]
- احترام به برادر بزرگتر: پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: برادر بزرگتر بجاى پدر است.[۹]
پانویس
- ↑ تدبیر منزل، رضا پورجوادی، دانشنامه جهان اسلام.
- ↑ مكارم الأخلاق، فضل بن حسن طبرسی، باب آداب نکاح، فصل اول، ص 196.
- ↑ به همان باب و فصل از کتاب مکارم الاخلاق رجوع شود.
- ↑ الميزان في تفسير القرآن، ج 2، ص 44.
- ↑ البرهان في تفسير القرآن، سيد هاشم بحرانى؛ بنياد بعثت، تهران، 1416 ق؛ ج3، ص742.
- ↑ آداب معاشرت (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار)، محمدباقر كمره اى ج 1، ص 86.
- ↑ روايات تربيتى، محمدتقى فلسفى؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1379 ش؛ ج 2، ص 117.
- ↑ همان، ص 339.
- ↑ تحف العقول، ص 707؛ ذیل عنوان سخنان كوتاه آن حضرت در اين زمينه ها: پند، حكمت، زهد و...
