عالم ملکوت

عالَم مَلَکوت به معنای عالم غیب در مقابل عالم شهادت و در اصطلاح فلاسفه به ‌عنوان یکی از عوالم چهارگانه است که در مرتبه‌ای بالاتر از عالم ناسوت و پایین‌تر از عوالم جبروت و لاهوت قرار دارد.

لغت ملکوت

لغت ملکوت چهار بار در قرآن آمده است از جمله در آیه 75 سوره انعام: «وَكَذَٰلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ؛ و اين گونه، ملكوت آسمانها و زمين را به ابراهيم نمايانديم تا از جمله يقين‌كنندگان باشد» و آیه 185 سوره اعراف: «أَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْءٍ؛ آیا در ملکوت آسمانها و زمین و در هر چه خدا آفریده نظر نکرده اند»

لفظ ملکوت همان معنی مُلک را می رساند که بمعنای سلطنت و حکومت و اداره امور است. جز اینکه فخامت لفظ ملکوت نسبت به ملک دلالت بر فخامت معنای آن دارد. و به تعبیر صاحب مجمع البیان: ملكوت مانند ملك (بر وزن قفل) است ولى از ملك رساتر و ابلغ است زيرا واو و تاء براى مبالغه اضافه مي‌شوند.

جایگاه عالم ملکوت

گاهی لفظ عالم ملکوت در کنار عالم ملک به کار می رود که معمولا منظور از آن در چنین استعمالی عالم غیب است. ابن عربى نیز در كتاب اصطلاح الصوفيه، ملكوت را عالم غيب تعريف مى‏ كند. و ملك، همان عالم شهادت است‏.

اصطلاح «عالم ملکوت» همچنین برای یکی از عوالم یا مراتب چهارگانه در نظر حکماء و فلاسفه به کار می رود که مافوق عالم طبیعت (عالم ناسوت) و مادون عالم جبروت است.

برخی از حکمای مسلمان عالم ملکوت را به عالم ملکوت اعلی و ملکوت سفلی تقسیم کرده‌اند که «ملکوت اعلی» عالم مجردات محضه است و «ملکوت اسفل» عالم صور مقداری است.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: «ان اللّه عز و جل خلق ملكه على مثال ملكوته، و أسّس ملكوته على مثال جبروته ليستدل بملكه على ملكوته و بملكوته على جبروته».

علامه حسن زاده آملی در توضیح این حدیث می گوید: ملاحظه مى‌‏فرمائيد كه اين حديث شريف كه از غرر روايات است، عالم را بر سه مرتبه و هر مرتبه را آيت مرتبه ديگر و محاكى آن معرّفى فرموده است، كه عالم شهادت مطلقه و عالم مثال و عالم غيب مطلق است‏.

منابع

• حسن زاده آملى‏، حسن، مجموعه مقالات، قم، دفتر تبليغات‏، ۱۳۷۶ش.
• سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۹ش.
• سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
• عسكرى، حسن بن عبدالله، الفروق فى اللغة، بيروت، دار الافاق الجديدة، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.
• عضیمه، صالح، معنا شناسی واژگان قرآن، ترجمه حسین سیدی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۰ش.
• قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.