امامزاده سلطان محمد شریف قم

امامزاده سلطان محمّد شریف، قم

بقعه «امامزاده سلطان محمّد شریف» از نوادگان امام سجاد (علیه‌السلام) در قم خیابان چهارمردان (انقلاب) قرار دارد. ایشان از جمله محدثین شیعه و از نقبائی است که در فضل و کیاست و سخاوت و علوّ همت سرآمد زمان خود بوده است.

زندگی‌نامه

امامزاده ابوالفضل سلطان محمد شریف در سال ۳۴۳ ه.ق متولد شد. نسب سلطان محمد شریف به عبدالله باهر فرزند امام زین العابدین علیه السلام مى رسد. عبدالله به دلیل زیبایى و جمالش به «باهر» (بسیار درخشنده) ملقب شده بود. وى متولى موقوفات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله بود. نوادگان عبدالله باهر را از تبار پسرش محمد اَرْقَطْ مى دانند که از محدثان مدینه بشمار مى آمد.

نسب سلطان محمد شریف تا امام سجاد علیه السلام به این شرح آمده است: سلطان محمّد شریف بن علی بن محمّد بن حمزة بن احمد بن محمّد بن اسماعیل بن محمّد بن عبداللّه الباهر بن امام زین العابدین علیه السلام.

نسب شناس مشهور جمال الدین احمد بن على بن الحسین بن على بن مهنا نیز در اثر معروف خود، «الفصول الغریة فى اصول البریة» به همین صورتى که اشاره کردیم به ذکر نیاکان سلطان محمد شریف پرداخته است. اگر به اجمال سلسله نسب این امامزاده با شرافت را بررسى کنیم، مى بینیم که ایشان همه در زمره افراد جلیل القدر با اشتهار، اهل فضل و غالباً از روایتگران حدیث بوده اند و تاریخ نگاران و دانشمندان نسب شناس آنان را به پایه هاى والاى علمى و شرافت خانوادگى ستوده اند.

پدر سلطان محمد شریف، علی بن محمد، مردی عاقل و فاضل و سخی بوده که پیشوا و مقدم سادات گشته بود و پس از عموی خود علی بن حمزه نقاب سادات علویه به او تفویض شد. محمد شریف چهارساله بود که پدرش رحلت یافت و او تحت تکفل عموی خود ابومحمد حسن به کسب علم و معرفت پرداخت و از آنجائیکه عالمی فرزانه و نیک اندیش و خیرخواه بود موقعیت ارجمندی بدست آورد.

شاهزاده محمد شریف پس از وفات عموی خود علی بن حمزه در سال ۳۸۵ ه.ق از ناحیه فخرالدوله به سمت نقابت سادات قم و آوه برگزیده شد و پس از وفات فخرالدوله در سال ۳۸۷ ه.ق، سلطنت به فرزندش مجدالدوله منتقل شد. او شاهزاده محمد شریف را نقیب النقبای عراق ساخت و بعنوان سلطان محمد شریف خواند.

امامزاده سلطان محمد شریف سرانجام در سال ۳۹۸ هجری در سن ۵۵ سالگی در حکومت علاءالدوله کاکویه در ری رحلت نمود و جسد مطهرش را با کمال تجلیل و احترام به قم نقل داده و در کاخ و باغی در شمال رودخانه بخاک سپردند که الان این محل به کوی سلطان محمد شریف خوانده می شود.

جایگاه اجتماعى

این امامزاده جلیل القدر در قم صاحب اعقاب کثیره و حشمت و جاه بوده، و در کتاب «عمدة الطالب» از وی به «محمّد الشریف الفاضل» تعبیر کرده است.

در کتاب «انوار المشعشعین» طی حالات سلطان محمد شریف نسبت به جلالت قدر و عظمت منزلت و کرامات وی بیانات مفصلی وارد شده و از آن جمله می نویسد: «وکان دینا فاضلا کریما واسع النفس شریف الائمه ولی النقباء بالری)»؛ او مردی متدین و با فضل و کرامت و وسعت صدر و دارای نقابت بود که در ری می زیسته است.

بنابر ثبت ابوالحسن بیهقى در اواخر «لباب الانساب»، نسب شناس رى ابوهاشم مجدالدین مجتبى، قصیده اى طولانى به زبان عربى در مدح شرف الدین محمد سروده و در ضمن آن به ذکر نسب او پرداخته است. خود بیهقى که معاصر سید شرف الدین بوده به تفصیل نسب او را بیان و سروده هاى خود را درباره او نقل کرده است.

خاقانى شروانى هم در اواخر تحفة العراقین شرف الدین محمد بن مطهر علوى را این گونه مى ستاید:

این قدر و صفا که خاطرم راست از خدمت سید أجل خاست

ذوالفضل محمد مطهر آن عرق محمد پیمبر

آن مردم دیده مصطفى را و آن وارث صدق مرتضى را

دین را شرف و شرع را فخر بل سید شرع و دین و لافخر

فرزند محمد عرب اوست حسان عجم ورا دعاگوست...

قوامى رازى از گویندگان نیمه اول قرن ششم هم در قصایدى به مدح شرف الدین محمد مى پردازد. وى در فرازى از یک قصیده ۴۵ بیتى، چنین مى سراید:

میراجلّ سید سادات عز دین کش نیست همسرى به بزرگى و سرورى

فخر زمانه تاج الاسلام صدر دهر خورشید شرع ذوالحسبین اصل مهترى

اجل اشرف الدین مرتضى کورا عنایت ازلى داد یاورى

آن سید لطیف که او را مسلم است اصل بزرگوارى و دست سخاگرى

پیش دل و کف و هِمَم و حلم آن بزرگ دریا و ابر و چرخ و زمین کرده چاکرى...

شرف الدین محمد، آثار نفیسى از کتاب هاى مشاهیر و علماى بزرگ در کتابخانه خود فراهم آورده بود؛ چنانچه در ترجمه کتاب «تتمه صوان الحکمة» مى خوانیم: «و خواجه ظهیرالدین بیهقى آورده که: رسایل بسیار از او به خط خود و خط تلمیذش ابوزکریا یحیى در کتب خانه نقیب النقباء رى دیدم...».

راویانى که از شرف الدین محمد حدیث نقل کرده اند، عبارتند از: ابوسعد عثمان بن اسعد بن محمد العاقلى؛ ابوالقاسم محمود بن محمد ابن ابى طاهر القزوینى الاشرسى؛ مذکى قزوینى و فرزندش عزالدین یحیى. این اسامى را رافعى در التدوین و منتجب الدین در فهرست نقل کرده اند.

توصیف بارگاه امامزاده

مزار امامزاده سلطان محمد شریف در خیابان چهارمردان (انقلاب) در محله ای که بنام آن حضرت معروف است می باشد. گنبد این بقعه از بناهای قرن هشتم هجری بوده که به شکل هرمی و در نقشه های سیاحان عصر صفویه قابل تشخیص است که خراب شده و اکنون بر فراز پوشش عرقچینی و گنبد هلالی شکل آن قبه ای از آجر شلجمی بالا برده اند که طول ارتفاع گنبد از سطح بام آن حدودا ۷ متر، که با کاشیهای گره ای ملوّن ساخته و آراسته شده است.

باید گفت که در این بقعه تزئینات کاشیکاری وجود داشته که قسمتی از آنها در حاشیه از راه سیمانی جدید بکار رفته شده بود، در مدخل بقعه هم ایوانچه ای است که الآن از او بعنوان حسینیه در مراسم عزاداری استفاده می نمایند که مدخل اصلی این بقعه متبرکه هم محسوب می باشد که عرض تقریبی ۵ متر و ارتفاع ده متر و بر دو طرف بالای این مدخل یا ایوانچه دو گلدسته زیبا و بلند به ارتفاع ۸ متر که بر شکوه و عظمت بقعه از حیث ظاهری افزوده، اما متأسفانه بر اثر شرائط جوی و مدت زمان کاشیهای گنبد او به خرابی گرائیده است.

در تحت گنبد، روضه مطهره امامزاده سلطان محمد شریف واقع شده که جدار آن گچی و زاویه های آن مقرنس بدون کاشی است و در وسط این روضه هم ضریح نوبنیان وجود دارد که در درب ورودی آن بعد از «بسم الله» آیه شریفه «ادخلوها بسلام آمنین» قلمزنی شده است.

منابع

• "امامزاده محمد شریف؛ رایت شرافت"، غلامرضا گلى زواره، ستارگان حرم، جلد۷.
• "سلطان محمد شریف (علیه السلام)"، پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه.
• "امامزاده محمد شریف"، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.