قرائت حفص از عاصم
قرائت حفص از عاصم یکی از دو روایت از قرائت عاصم از قراء سبعه (قاریان هفتگانه) قرآن است. این قرائت، قرائت متداول قرآن در میان مسلمانان جهان است و حرکت های حروف در قرآن های چاپ حاضر بر اساس آن می باشد.
محتویات
عاصم
ابوبكر عاصم ابى النجود بن بهدله از قراء طبقه سوم و از مردم كوفه است و پس از يحيى بن وثاب قرار دارد. قبل از واقعه طاعون در سال ١٣١(ه‍ـ.ق) از دنيا رفت.
خوانسارى در كتاب روضات الجنّات، در ترجمه احوال عاصم مى‌نويسد: «وى از پارساترين و پرهيزكارترين قرّاء و رأى او درست‌ترين آراء در قرائت به شمار مى‌رود. مساعى عاصم در موضوع قرائت، بيش از همه قراء جلب نظر مى‌كند».
حفص
ابوعمرو حفص بن سليمان بن مغيره بزاز اسدى كوفى مشهور به حفص بوده است. او را ربيب يعنى فرزند همسر عاصم مى‌دانند. وى در سال ٩٠ (ه‍ـ.ق) بدنيا آمد. چنانكه مى‌نويسند: «حفص پنج آيه - پنج آيه، قرائت را از عاصم اخذ كرده بود. همانند كودكى كه قرآن را از استاد خود مى‌آموزد، قرآن را از او فراگرفت». زنجانى حفص را اين گونه مى‌شناساند: «او مردى عالم، عامل و آگاه‌ترين اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده است».
سند قرائت عاصم
مطابق با آنچه در منابع آمده است قرائت عاصم با یک واسطه به امیر المومنین علیه السلام می رسد. علامه حسن زاده آملی در کتاب "فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب" می نویسد:
- طبرسى در مجمع البيان در تفسير فرموده خداوند:
- ... و اظهره اللّه عليه عرّف بعضه و اعرض عن بعض (تحريم/3) گويد:
- كسائى تنها «عرف» بدون تشديد خوانده و ديگران «عرّف» به تشديد خواندهاند، و ابو بكر بن عياش هم قول به تخفيف را برگزيده است و گفته است: آن از ده حرف و قرائتى است كه من آن را وارد در قرائت عاصم از قرائت على بن ابى طالب- عليه السّلام- نمودم تا اينكه قرائت على را خالص گردانم و آن قرائت حسن و ابى عبدالرحمن سلمى است.ابو عبدالرحمن هر وقت شخصى را مىديد كه (عرّف) را به تشديد مى خواند او را با سنگريزه مى زد.
- مى گويم: ابوبكر بن عياش، و حفص بن سليمان بزّاز هر دو از عاصم بن ابى النجود بهدله روايت مى كنند، و عاصم يكى از هفت تن قاريانى است كه قرائتشان به حدّ تواتر رسيده و لكن صداهاى (اعراب) قرآن كه هم اكنون رائج است، تنها بر طبق قرائت حفص از عاصم اعراب گذارى شده و از آنچه طبرسى از ابن عياش نقل كرده بر مىآيد كه قرائت عاصم همان قرائت اميرالمؤمنين على بن ابى طالب- روحى له الفداء- است مگر در ده كلمه كه ابوبكر بن عيّاش در قرائت عاصم وارد كرده تا قرائت على- عليه السّلام- خالص گردد، بنابراين قرائتى كه حالا متداول است همان قرائت على- عليه السّلام- مى باشد.و همچنین طبرسى در فن دوم از مقدّمه تفسيرش در ذكر نامهاى قرّاء گويد: امّا عاصم بر ابى عبدالرحمن سلمى قرائت كرده است و او بر على بن ابى طالب عليه السّلام [۱]
نظرات علماء در خصوص قرائت عاصم
محمد هادی معرفت معتقد است قرائت عاصم در تمام دوره‌های تاریخ قرائتی بوده که بر همه قرائت‌ها ترجیح داشته و بین عامه مسلمانان رواج داشته و همگان بدان توجه داشته اند. و در این مورد به موارد زیر استناد می کند:
- قاسم بن احمد خیاط (متوفی 292) که از افراد حاذق و مورد وثوق بود، در قرائت عاصم امام به شمار می‌آید و از این جهت مردم اتفاق بر آن داشتند تا قرائت او را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح دهند.[۲]
- در ابتدای قرن چهارم، در جلسه قرائت ابن مجاهد قاری بغداد، پانزده تن متخصص قرائت عاصم وجود داشته است و ابن مجاهد تنها قرائت عاصم را به آنان تعلیم می‌داد.[۳] نفطویه، ابراهیم بن محمد (متوفی 323) که پنجاه سال آموزش قرائت را به عهده داشت، هر وقت که جلسه خود را آغاز می‌کرد، قرآن را به قرائت عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌های دیگر می‌پرداخت.[۴]
- امام احمد بن حنبل نیز قرائت عاصم را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح می‌داد، زیرا مردم کوفه که اهل علم و فضیلت بودند، قرائت عاصم را پذیرفته بودند.[۵] همان طور که ذهبی نقل کرده است: «احمد بن حنبل گفته است: عاصم مورد وثوق بود و من قرائت او را اختیار کرده‌ام».[۶]
- ائمه قرائت کوشش کرده‌اند تا اسناد قرائت خود را به عاصم به روایت حفص به خصوص متصل کنند. امام شمس الدین ذهبی می‌گوید: «بالاترین چیزی که برای ما به وقوع پیوست بدست آوردن قرائت قرآن عظیم از طریق عاصم است».او سپس اسناد خود را متصلا تا حفص نقل می‌کند که او از عاصم و عاصم از ابوعبدالرحمان سلمی و وی از علی علیه السلام و از زر بن حبیش و او از ابن مسعود گرفته و این دو (علی و ابن مسعود) آن را از پیامبر صلی الله علیه و آله اخذ کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به واسطه جبرئیل از خداوند گرفته است.[۷]
- دانشمند بزرگ و مجاهد ابوالحسن ثابت بن اسلم حلبی از شاگردان برجسته تقی الدین ابوالصلاح حلبی و جانشین او در آن دیار که حدود سال (460) به درجه رفیع شهادت نائل گشت، کتابی ارزنده در ترجیح و توجیه قرائت عاصم نگاشته و روشن ساخته که قرائت او همان قرائت قریش است.[۸]
- ابوجعفر رشیدالدین محمد بن علی بن شهر آشوب (متوفی 588) در کتاب پرارج خود «المناقب» گوید: «عاصم قرائت را از ابوعبدالرحمان سلمی فراگرفته که او نیز قرائت تمامی قرآن را از علی امیرمؤمنان علیه السلام دریافت نموده و اضافه می‌کند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم است زیرا از ریشه آن فراگرفته و هر آنچه دیگران کج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است».[۹]
- ابومنصور جمال الدین حسن بن یوسف، ابن مطهر علامه حلی (متوفی 762) در کتاب «المنتهی» گوید: «بهترین قرائت‌ها نزد من قرائت عاصم است».[۱۰]
- قاری بزرگ قدر عمادالدین استرآبادی - از علمای قرن نهم - کتابی در خصوص قرائت عاصم نوشته و سند خود را به او بیان داشته است. این رساله در این باب یگانه است و برای دختر شاه طهماسب صفوی نگاشته و در خاتمه آن، آنچه را که از شاطبی در قصیده شاطبیه‌اش فوت شده، یادآور شده و استدراک نموده است.[۱۱]
- معلم و قاری بزرگ مصطفی فرزند محمدابراهیم تبریزی، مقیم مشهد مقدس که در قرن یازده می‌زیسته (ولادت وی به سال 1007 بوده) رساله‌ای ارزنده در اسناد قرائت عاصم تالیف نموده است.[۱۲] خلاصه کتب فراوان و متعددی بر دست بزرگان علما درباره ارزش قرائت عاصم به رشته تحریر درآمده و همواره دانشمندان با جمهور مسلمین در بها دادن به قرائت عاصم هم دوش و هم صدا بوده‌اند که بر اهمیت‌شان این قرائت دلالت دارد. علاوه بر مزایای دیگر که شرح آن رفت.
نظرات علماء در خصوص روایت حفص از عاصم
محمد هادی معرفت در این خصوص می گوید: از طرف دیگر، حفص که قرائت عاصم را در مناطق مختلف رواج داده به انضباط و استواری شایسته‌ای معروف بود و از این جهت همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند. علاوه بر آن که حفص، اعلم اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده و در حفظ و ضبط قرائت عاصم بر ابوبکر بن عیاش، هم ردیف خود پیشی گرفته بود.[۱۳]
- ابوعمرو دانی گوید: «حفص کسی است که قرائت عاصم را برای مردم تلاوت می‌کرد و در ترویج آن می‌کوشید. او در بغداد و در مکه به آموزش قرائت عاصم همت گماشت».[۱۴]
- ابن المنادی گفته است: «پیشینیان حفص را در حفظ و ضبط قرآن برتر از ابن عیاش می‌دانستند و او را به ضبط کامل قرائتی که از عاصم آموخته بود، توصیف کرده‌اند».[۱۵]
- شاطبی درباره وی می‌گوید: «و حفص و بالاتقان کان مفضلا،[۱۶] حفص به جهت دقت و اتقان در قرائت، برتر از دیگران شمرده می‌شد».
سخن حفص در خصوص قرائت خود
در طبقات القراء ابن جزری آمده است که حفص گفته است: «عاصم به من گفت: قرائتی را که به تو آموختم، همان قرائتی است که از ابوعبدالرحمان سلمی اخذ کرده‌ام و او عیناً از علی علیه السلام فراگرفته است و قرائتی را که به ابوبکر بن عیاش آموختم، قرائتی است که بر زر بن حبیش عرضه کرده‌ام و او از ابن مسعود اخذ کرده بود».[۱۷]
تطابق قرائت کربلایی کاظم با قرائت حفص
موید دیگر بر درستی و اعتبار قرائت حفص آن است که قرائت کربلایی کاظم که با عنایت الهی به یکباره، حافظ کل قرآن گردید بر اساس قرائت حفص از عاصم بوده است.
فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی (حافظ قرآن به معجزه الهی) در نقل جریان دیدار کربلایی کاظم با آیت الله بروجردی می گوید: [آقای بروجردی ] پرسیدند قرائت شما چه قرائتی ست؟ گفتم قرائت عاصم به روایت حفص است. ایشان گفتند بله ایشان شیعه است و قرائتشان مورد قبول است. [۱۸]
کتابشناسی قرائت حفص
- كتاب «دراسات فی اهمية قراءة عاصم» به زبان عربی با موضوع كاوشی درباره اهميت قرائت عاصم از قراء سبعه مشهور قرآن، پايان‌نامه دكتری احمد زرنگار، عضو هيئت علمی دانشكده صدا و سيما و مشاور قرآنی معاونت فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است كه با راهنمايی سيد محمدباقر حجتی نگاشته شده و انتشارات بين‌المللی الهدی آن را چاپ نموده است.
- اهمیت قرایت عاصم به روایت حفص از اکرم خدایی اصفهانی: این کتاب توسط نشر رایزن در سال ١٣٧٨ منتشر شده است.
- رساله اى در قرائت حفص بن سليمان و ابوبكر بن عيّاش راويان عاصم از علامه حسن زاده آملی
این رساله در آخر تفسير منهج الصادقین چاپ شده است و علامه خود در خصوص آن می گوید: علت تأليف اين رساله اين بود كه تفسير منهج چه كبير آن و چه خلاصه آن، بقرائت ابوبكر از عاصم ترجمه بفارسى شده است و قرائت متداول قرآن بقرائت حفص از عاصم است و قرائت عاصم همان قرائت امير المؤمنين على- عليه السلام- است مگر در ده كلمه قرآن چنانكه امين الاسلام طبرسى قدّس سرّه در تفسير مجمع البيان بدان تصريح فرموده است. ... راقم سطور در تدوين اين رساله بسيار زحمت كشيده است. ولى ناگفته نماند كه تصحيح تفسير و رساله ما در قرائت كه بانضمام آن چاپ شده است در ظهر كتاب بنام استاد علامه شعرانى- رضوان اللّه عليه- نوشته شد و اين بنده بپاس احترام استاد متعرض ناشر نشد. و خود آنجناب از اين عمل ناشر ناراحت شده بود و علّت عمل ناشر استفاده از شهرت مرحوم استاد بود- اللهم لا تجعل الدنيا اكبر همّنا[۱۹]
پانویس
- ↑ قرآن هرگز تحريف نشده؛ ترجمه کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب، حسن حسن زاده آملی، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، ص60
- ↑ ابن الجزری، الطبقات، ج2، ص11.
- ↑ ذهبی، معرفة القراء الکبار، ج1، ص217.
- ↑ ابن حجر، لسان المیزان، ج1، ص109.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج5، ص39.
- ↑ ذهبی، میزان الاعتدال، ج2، ص358.
- ↑ معرفة القراء الکبار، ج1، ص77.
- ↑ به نقل از«صفدی» ر.ک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج18، ص176، شماره 92 پاورقی شماره 1 و نیز مقدمه کتاب «الکافی» ص18 عاملی، و اعیان الشیعه، ج4، ص7، ستون2. سید عاملی نسبت کتاب یاد شده را به وی از ذهبی نقل می‌کند.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج2، ص43.
- ↑ منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج1، ص273، فرع ششم.
- ↑ منتهی المطلب، چاپ سنگی، ج1، ص273، فرع ششم.
- ↑ همان، ج12، ص236، شماره1542.
- ↑ ابن الجزری، طبقات القراء، ج1، ص254.
- ↑ همان.
- ↑ النشر فی القراءات، ج1، ص156.
- ↑ شرح الشاطبیة (سراج القاری‌ء)، ص14.
- ↑ ابن الجزری، طبقات القراء، ج1، ص348.
- ↑ خبرگزاری فارس، گفت‌وگو با فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی، انتشار:۱۳۹۵/۰۷/۰۴، بازیابی: 19 فروردین 1397.
- ↑ نامه برنامه ها، حسن حسن زاده آملی، ص 252
منابع
- محمدهادی معرفت، ویژگی قرائت حفص، در دسترس در دانشنامه موضوعی قرآن، تاریخ بازیابی: 19 آذرماه 1392.
- كربلايی كاظم ساروقی قرآن را با قرائت حفص از عاصم از حفظ می‌خواند، سایت احسن الحدیث.
- خدایی اصفهانی، اکرم، اهمیت قرایت عاصم به روایت حفص، نشر رایزن، تهران، ١٣٧٨
- نامه ها برنامه ها، حسن حسن زاده آملی
