مسجد جمکران
موقعيت جغرافيايى
اين مسجد در روستاي جمكران در 15 كيلومترى شرق شهر قم واقع است.
تاريخ تأسيس
در روستاى جمكران مسجدى وجود داشت كه با همت امير خطاب اسدى كه در زمان حكمرانى يزيد بن معاويه در اين روستا ساكن شده بود بنا گرديد. هنگامي كه سپاهيان يزيد بن معاويه شهر را محاصره كرد بودند. امير خطاب مسجد را كه در خارج از شهر واقع است. براى عبادت برگزيد، پس از آن و در سال 66 هـ كه انقلاب توابين به وقوع پيوست. عموزادگان امير خطاب از شهر كوفه گريخته، به قم آمدند و در روستاى جمكران مسكن گزيدند. آنان پس از اين كه ازدياد جمعيت نمازگزاران باعث كمبود جا در آن مسجد گرديد، به توسعه و گسترش مسجد جمكران پرداختند.
توسعه و بازسازى
در سال 1167 هجرى قمرى ميرزا على‌اكبر قمى مسجد را تجديدبنا نمود.
در سال 1350 هـ، شيخ عبدالكريم حائرى در روزگارى كه زعامت دينى به عهده او بود مسجد را بازسازى كرد.
در سال 1402 هـ توسعه و سازندگى مسجد به انجام رسيد و تعدادى مسجد كوچك و يك سالن بزرگ به آن ضميمه شد.
در سال 1417 هـ پروژه احداث خيابانى به عرض 200 م كه از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها آغاز و مستقيماً به مسجد جمكران ختم مى‌شود آغاز گرديد كه به آن پروژه نام «از حرم تا حرم» اطلاق شد.
پس از آن پروژه‌‌هاى ديگرى در طى تكميل و توسعه مسجد جمكران انجام گرفت: از جمله ساختن مهمانسرايى در سه طبقه و با گنجايش 800 زائر كه از آن براى توزيع مواد غذاى و پذيراى از زائرين در شب‌‌هاى چهارشنبه و جمعه كه زائرين در اين دو روز به صورت هيئت و دستجات گروه به مسجد مشرف مى‌شوند استفاده شود.
نمازگزاران در اين شب‌‌ها براى اداى مراسم و زيارت كه شامل دعا و نيايش و صلوات است حضور مى‌يابند. از پروژه‌‌هاى ديگر، تأسيس يك مؤسسه انتشاراتى و يك كتابخانه اسلامى است كه براى چاپ و توزيع كتاب‌‌هاى دينى و فرهنگى ايجاد شده است، از ديگر طرح‌‌ها بوده است ايجاد يك ميدان بزرگ كه مسجد را در برگيرد. به همين منظور زمين‌‌هاى اطراف مسجد خريدارى شد تا يك ميدان بزرگ كه در آن همه خدمات اساسى فراهم شده باشد ايجاد گردد: از پمپ بنزين و پاركينگ و مسافرخانه گرفته تا مغازه‌هاى تجارى، بانك‌‌ها و كتابفروشى‌هاى مختلف.
نماى مسجد جمكران
مسجد در زمينى به مساحت 40 هزار مترمربع بنا شده است، كه 25 هزار مترمربع از آن به مساحت خود مسجد تعلق دارد و بقيه مساحت صحن را تشكيل مى‌دهد در سمت شمالى مسجد تالارى وسيع قرار دارد كه سقف آن بر سه ستون سنگى پر نقش و نگار استوار است. اين ستون‌‌ها تا ارتفاع 5/1 مترى با تزيينات سنگى آراسته شده است. اين تالار داراى سه در بزرگ چهار تكه‌اى است قوس‌‌ها، تاق‌‌هاى و چارچوب‌‌هاى سمت درها كاشى‌كارى شده است و در ميان تزيينات نام دوازده امام علیهم‌‌السلام نگاشته شده است. در دو سمت تالار دو طاق وجود دارد كه به صورت دو جفت كمانى قرار دارند. زائرين براى ورود به داخل تالار بايد از زير اين طاق‌‌ها بگذرند، در دو طرف صحن گل‌‌كارى وجود دارد و در وسط صحن منبع آبى وجود دارد كه آب آن به داخل حوض بزرگى مى‌ريزد. از اين آب براى آبيارى گل‌‌ها و فضاى سبز مسجد جمكران استفاده مى‌شود.
در سمت شرقى صحن تالار وسيعى به طول 513 و عرض 54 متر وجود دارد. در مقابل آن زاويه‌اى با مساحت 17 متر قرار دارد كه ديوارهاى آن با آجرهاى منشورى شكل و كاشي‌هاى پرنقش و نگار پوشيده شده است. و در وسط هر نقش و نگار نامى از خداى متعال نوشته شده است. در اين تالار پنج در چهار تكه‌اى وجود دارد كه در حاشية اين درها نوشته‌‌هايى با خط ثلث نگاشته شده است. در ضلع شمالى مسجد اتاقى با دو ايوان وجود دارد كه در يكى از اين ايوان‌‌ها سوره تبارك به صورتى دايره‌وار روى آن نوشته شده است.
در مقابل در ورودى صحن ايوانى قرار دارد كه ديوار آن با آجر و گچ ساخته شده است، در زاويه جنوب شرقى مسجد مناره‌اى كوچك و آجرى وجود دارد، هم‌چنين پلكانى وجود دارد كه منتهى به مقصوره‌اى كه ارتفاع آن 17 مترى قرار دارد كه هم‌زمان با ايوان مدخل ساخته شده است. در دو طرف در ورودى ساخته شده است. مسجد اتاق‌‌هايى و نيز تالارى بزرگ وجود دارد. تمامى بخش‌‌هاى مسجد با رنگ‌هاى طلائى تزيين شده است در ضلع جنوبى چند منفذ وجود دارد و هر منفذ محرابى پنج ضلعى دارد كه با مقرنس‌‌هاى گچى تزيين شده است. و در وسط اين تزيينات كتيبه‌اى با خط ثلث نوشته شده است كه متن آن چنين است؛ «هر كس در اين جا نماز بخواند انگار در خانه خدا نماز خوانده است».
در وسط محراب منفذى وجود دارد كه به يك چاه قديمى منتهى مى‌شود كه روى آن چاه قطعه‌اى سنگ مرمر قرار دارد كه آن نيز در وسط حفره‌اى است كه مردم خاك آن را براى تبرك برمى‌دارند.
منابع
- گنجينة آثار قم، تأليف فيضى، ص 661.
- حضرت معصومه فاطمه، محمد محمدى اشتهارى.
- مجله اهل بيت، شماره 2، كانون دوم، سال 1994 م.
