آیه ١ بقره
محتویات
ترجمه
الف، لام، ميم.
تفاسیر روایی این آیه
در باره حروفى كه در اوائل بعضى از سوره‌ها آمده است نظريات و وجوهى بيان شده است كه أهمّ آنها از اينقرار است:
1- خلاصه قرآن
در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده كه از براى هر كتابى خلاصه است و خلاصه قرآن حروف تهجى است.
2- حروف تقطیع شده اسم اعظم
در معانى الاخبار از امام صادق (ع) نقل فرموده كه الم حرفى است از حروف اسم اعظم خداوند كه تقطيع شده است در قرآن تأليف ميكند او را پيغمبر (ص) و امام (ع) پس چون بخواند بآن اجابت ميشود
3- اشاره باسم و يا صفتى از خدا
در تفسير برهان از امام صادق (ع) نقل نموده كه الم در اول سوره بقره بمعنى انا اللّه الملك است يعنى اين سه حرف اشاره باين سه كلمه است كه جمعا يعنى من خداوندى هستم كه پادشاهم
مرحوم ثقفی در تفسیر روان جاوید در این مورد می فرمایند:
بنظر حقير الم و ساير فواتح السور رموز و اشارات است بمعانى كليه كه از باطن قرآن بتعليم الهى براى اهلش استفاده ميشود و همان معنى اسم اعظم است و انا اللّه الملك هم اشاره بهمان است و نزولش در اول هر سوره براى آنستكه فهرست اجمالى معانى كليه است كه بمنزله روح آنسوره است و بايد پيغمبر (ص) و امام (ع) متذكر باشند و اهتمام بحفظ آنها داشته باشند و در موقع حاجت و شدت و لزوم تفصيل بآن حقائق كليه مراجعه نموده و استمداد از آن انوار غيبيه بنمايند.
حدیث دیگری که به این مسئله اشاهر دارد حدیثی است که مجمع البیان آن را به نقل از ثعلبی در کتاب تفسیرش نقل می کند این حدیث است:
امام رضا علیه السلام نقل می فرمایند که از امام صادق عليه السلام در باره «ا لم» سؤال شد؟
حضرت فرمود: در الف نمونه‌هايى از صفات خدا است باين ترتيب:
- الف ابتداء حروف است و خدا ابتداى جهان
- الف مستقيم است و انحراف ندارد و خدا عدل مطلق است
- الف فرد و تنها است و خدا بى نظير و واحد است
- الف به حروف ديگر چسبيده نيست ولى حروف ديگر بدان پيوسته‌اند خدا با صفات مخصوصش از همه خلق جداست ولى همه موجودات باو پيوستگى دارند.
- الف از الفت و انس مشتق است زيرا او سبب تركيب و تأليف حروف ديگر ميشود همانطور كه خداوند سبب الفت خلق، و تركيب و تاليف جهان آفرينش است.
4- براى ساكت كردن مردم
برخى ميگويند اين حروف آورده شده تا به سبب تازگى و نامأنوس بودن سبب سكوت مردم شود زيرا مشركان بنا گذاشته بودند كه به سخن رسول اكرم گوش ندهند و شلوغ كنند و حرف بزنند تا كسى سخن آن حضرت را نشنود همانطور كه قرآن ميگويد: «لا تَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَ الْغَوْا فِيهِ» اينان براى اينكه كسى بسخن پيامبر گوش ندهد گاهى دست ميزدند گاهى فرياد ميكشيدند و نيز ميخواستند تا خود پيامبر هم بغلط افتد و اشتباه كند (بخيال خودشان).
خداوند اين حروف را كه كاملًا تازگى داشت نازل نمود تا توجه آنان را بخود جلب كند و كلمات قرآن به گوش آنها خورده و شايد بدلشان راه يابد و بآنچه خير و صلاح آنها است آنان را برساند.
5- قرآن از همين حروف است
منظور اينست كه قرآنى را كه شما از آوردن آن ناتوانيد از جنس همين حروفى است كه با آنها سخن مى‌گوييد پس وقتى نميتواند نظير آن را بياوريد بدانيد كه از طرف خداست
امام سجاد علیه السلام مى‌فرمايد:
" قريش و يهود به قرآن نسبت ناروا دادند گفتند: قرآن سحر است، آن را خودش ساخته و به خدا نسبت داده است، خداوند به آنها اعلام فرمود:" الم ذلِكَ الْكِتابُ" يعنى: اى محمد كتابى كه بر تو فرو فرستاديم از همين حروف مقطعة (الف- لام- م) و مانند آن است كه همان حروف الفباى شما است[۱]
در تفسیر منسوب به امام حسن عسگری دقیقا همین عبارات به نقل از امام حسن عسگری علیه السلام نقل شده است با این اضافه در آخرش :
پس مانند آن بیاورید اگر راست می گویید و برای این کار از سایر گواهان خود کمک بگیرید. سپس با این آیه از قرآن روشن نمود که آنها قادر بر این کار نیستند :
«قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ- عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً»
بگو اگر همه انسانها و اجنه جمع شوند تا مانند این قرآن بیاورند نمی توانند به مانند ان بیاورند ، اگر چه پشت به پشت یکدیگر دهند.
6- رمز و اشاره ای بین خدا و رسولش
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: «الم» رمز و اشاره است بین خدا و حبیب خود، محمّد (ص) که خواسته است هیچ کس غیر از خود و رسولش، از آن آگاه نشود ...».[۲]
پانویس
منابع
- مجمع البيان فى تفسير القرآن، طبرسى فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 ش
- التفسير المنسوب الى الامام العسكرى، مدرسه امام مهدى (عج)، قم، 1409 ق
- تفسير روان جاويد، ثقفى تهرانى محمد، انتشارات برهان، تهران، 1398 ق
- تفسير نمونه، مكارم شيرازى ناصر، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش
- سایت الکتاب، بازیابی:25 دیماه 1392
