آیه ١ بقره
محتویات
ترجمه
الف، لام، ميم.
تفاسیر روایی این آیه
درباره حروفى كه در اوائل بعضى از سوره‌ها آمده است نظريات و وجوهى بيان شده است كه أهمّ آنها از اين قرار است:
1- خلاصه قرآن:
در مجمع از اميرالمؤمنين علیه السلام نقل نموده كه از براى هر كتابى خلاصه است و خلاصه قرآن حروف تهجى است.
2- حروف تقطیع شده اسم اعظم:
در معانى الاخبار از امام صادق علیه السلام نقل فرموده كه الم حرفى است از حروف اسم اعظم خداوند كه تقطيع شده است در قرآن تأليف مي كند او را پيغمبر صلی الله علیه و آله و امام علیه السلام پس چون بخواند به آن اجابت مي شود.
3- اشاره به اسم و يا صفتى از خدا:
در تفسير برهان از امام صادق علیه السلام نقل نموده: كه الم در اول سوره بقره به معنى انا اللّه الملك است يعنى اين سه حرف اشاره به اين سه كلمه است كه جمعاً يعنى من خداوندى هستم كه پادشاهم.
مرحوم ثقفی در تفسیر روان جاوید در این مورد می فرمایند: به نظر حقير الم و ساير فواتح السور رموز و اشارات است به معانى كليه كه از باطن قرآن به تعليم الهى براى اهلش استفاده مي شود و همان معنى اسم اعظم است و انا اللّه الملك هم اشاره به همان است و نزولش در اول هر سوره براى آنست كه فهرست اجمالى معانى كليه است كه به منزله روح آن سوره است و بايد پيغمبر صلی الله علیه و آله و امام علیه السلام متذكر باشند و اهتمام به حفظ آنها داشته باشند و در موقع حاجت و شدت و لزوم تفصيل به آن حقائق كليه مراجعه نموده و استمداد از آن انوار غيبيه بنمايند.
حدیث دیگری که به این مسئله اشاره دارد حدیثی است که مجمع البیان آن را به نقل از ثعلبی در کتاب تفسیرش نقل می کند، این حدیث است: امام رضا علیه السلام نقل می فرمایند که از امام صادق عليه السلام درباره «الم» سؤال شد؟ حضرت فرمود: در الف نمونه‌هايى از صفات خدا است به اين ترتيب:
- الف ابتداء حروف است و خدا ابتداى جهان
- الف مستقيم است و انحراف ندارد و خدا عدل مطلق است
- الف فرد و تنها است و خدا بى نظير و واحد است
- الف به حروف ديگر چسبيده نيست ولى حروف ديگر بدان پيوسته‌اند خدا با صفات مخصوصش از همه خلق جداست ولى همه موجودات باو پيوستگى دارند.
- الف از الفت و انس مشتق است زيرا او سبب تركيب و تأليف حروف ديگر ميشود همانطور كه خداوند سبب الفت خلق، و تركيب و تاليف جهان آفرينش است.
4- براى ساكت كردن مردم
برخى ميگويند اين حروف آورده شده تا به سبب تازگى و نامأنوس بودن سبب سكوت مردم شود زيرا مشركان بنا گذاشته بودند كه به سخن رسول اكرم گوش ندهند و شلوغ كنند و حرف بزنند تا كسى سخن آن حضرت را نشنود همانطور كه قرآن ميگويد: «لاتَسْمَعُوا لِهذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ» اينان براى اين كه كسى به سخن پيامبر گوش ندهد گاهى دست ميزدند، گاهى فرياد مي كشيدند و نيز مي خواستند تا خود پيامبر هم به غلط افتد و اشتباه كند. (بخيال خودشان)
خداوند اين حروف را كه كاملاً تازگى داشت، نازل نمود تا توجه آنان را به خود جلب كند و كلمات قرآن به گوش آنها خورده و شايد بدلشان راه يابد و به آنچه خير و صلاح آنها است، آنان را برساند.
5- قرآن از همين حروف است
منظور اينست كه قرآنى را كه شما از آوردن آن ناتوانيد از جنس همين حروفى است كه با آنها سخن مى‌گوييد پس وقتى نمي تواند نظير آن را بياوريد بدانيد كه از طرف خداست.
امام سجاد علیه السلام مى‌فرمايد: "قريش و يهود به قرآن نسبت ناروا دادند، گفتند: قرآن سحر است، آن را خودش ساخته و به خدا نسبت داده است، خداوند به آنها اعلام فرمود: "الم ذلِكَ الْكِتابُ" يعنى: اى محمد كتابى كه بر تو فروفرستاديم از همين حروف مقطعة (الف-لام-م) و مانند آن است كه همان حروف الفباى شما است.[۱]
در تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام دقیقاً همین عبارات به نقل از امام حسن عسگری علیه السلام نقل شده است با این اضافه در آخرش:
پس مانند آن بیاورید اگر راست می گویید و برای این کار از سایر گواهان خود کمک بگیرید. سپس با این آیه از قرآن روشن نمود که آنها قادر بر این کار نیستند: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ - عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَاالْقُرْآنِ لايَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً»؛ بگو اگر همه انسانها و اجنه جمع شوند تا مانند این قرآن بیاورند نمی توانند به مانند آن بیاورند، اگر چه پشت به پشت یکدیگر دهند.
6- رمز و اشاره ای بین خدا و رسولش:
از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: «الم» رمز و اشاره است بین خدا و حبیب خود، محمّد صلی الله علیه و آله که خواسته است هیچ کس غیر از خود و رسولش، از آن آگاه نشود...».[۲]
پانویس
منابع
- مجمع البيان فى تفسير القرآن، طبرسى فضل بن حسن، انتشارات ناصرخسرو، تهران، 1372ش.
- التفسير المنسوب الى الامام العسكرى علیه السلام، مدرسه امام مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف، قم، 1409 ق.
- تفسير روان جاويد، ثقفى تهرانى محمد، انتشارات برهان، تهران، 1398 ق.
- تفسير نمونه، مكارم شيرازى ناصر، دارالكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش.
- سایت الکتاب، بازیابی: 25 دی ماه 1392.
