آخرت

بمعنی دیگر است مؤنث آخر بصیغه اسم فاعل در قرآن بمعنی عالم دیگر آمده پس از دنیا که بندگان برای مکافات و پاداش کردار بدانجا میروند. در مقابل عالم آخرت عالم دنیاست یعنی عالم پست و فرومایه یا عالم اولی « فلله الاخرة و الاولی » ( نجم 26 )

واژه آخرت

آخرت به معناى جهان واپسين و عالم بعد از دنياست. واژه آخرت برگرفته از ريشه ا خ - ر و مؤنث آخر به معناى پايان و در برابر اول است.

قرآن كريم زندگى انسان را به دو بخش پايان‌پذير و جاودان تقسيم و از اولى، به الدنيا و الاولى و از دومى به الاخرة واليوم الاخر تعبير كرده است.

واژه آخرت به معناى عالم بعد از دنيا، 113 بار در قرآن ذكر شده است: نه بار صفت يا مضاف اليه دار، مانند: «وان الدار الاخرة لهى الحيوان».

«و ولدار الاخرة خير»، يك مورد صفت النشأة: ينشى النشاة الاخرة ؛ پنج بار در برابر الاولى، مانند: «فلله الاخرة والاولى»؛ 48 مورد در برابر الدنيا، مانند: «ربنا ءاتنا فى الدنيا حسنة و فى الاخرة حسنة» ؛ و 26 بار صفت يوم، مانند: «ءامنا بالله و باليوم الاخر». در مواردى نيز واژه آخرت به تنهايى بكار رفته است، مانند: «اولئك الذين اشتروا الحيوة الدنيا بالاخرة» . لفظ آخرت در اين گونه موارد، از آن جهت مؤنث آمده كه يكى از واژه‌هاى الدار، الكرة، النشأة يا الحياة موصوف مقدر آن است و چون موصوف مؤنث بوده، صفت به تبع آن مؤنث استعمال مى‌گردد.

آخرت در قرآن و روایات

آيات فراوانى از قرآن، در مورد عالم آخرت به بحث پرداخته است؛ به طورى كه گفته شده، حدود دو هزار آيه در قرآن به نحوى بر آن جهان دلالت دارد.

مباحث گوناگون موضوع آخرت را در قرآن كريم، از واژه‌هاى فراوانى مانند برزخ، بعث، حشر، نشر، صراط، قيامت، ميزان، يوم‌الدين، يوم الفرقان، يوم الحسرة، يوم الحساب و ده‌ها واژه ديگر مى‌توان استفاده كرد زيرا هر يك از اين واژگان به يكى از مراحل جهان آخرت، يا به خصوصيتى از آن جهان اشاره دارد؛ ولى با توجه به اين كه در واژه آخرت تقابل با جهان نخستين (دنيا) نهفته - چنان كه در قرآن نيز در موارد متعدد، دنيا و آخرت در كنار هم قرار گرفته است - مناسب‌تر است در موضوع آخرت به مسائل كلى مربوط به آن جهان پرداخته شود.

از آنجا كه اين گونه بحث‌ها در قرآن بيشتر با دو واژه آخرت و يوم الاخر بيان شده، كوشيده‌ايم از واژه‌هاى ديگر جز در عنوان تفاوت‌هاى دنيا و آخرت - كه به تبيين حقيقت آخرت مى‌پردازد - و منازل و مراحل آخرت - كه در آن چاره‌اى جز استفاده از آيات مشتمل بر واژه‌هاى ديگر نيست - كمتر استفاده شود و بيشتر به آياتى پرداخته شود كه در بردارنده يكى از دو واژه مزبور باشند، بنابراين به مبحث قيامت و حوادث دهشتناك آن - كه با فروپاشى اين جهان مقارن است - همچنين موضوع معاد و استدلال‌هاى عقلى و نقلى در اثبات آخرت و نيز پاسخ به شبهات درباره آن جهان به تفصيل پرداخته نمى‌شود.

برخى از تعبير قرآن درباره جهان ديگر به اليوم الاخر و آخرت، استفاده كرده‌اند كه حيات انسان بلكه دوره جهان در مجموع دو دوره تقسيم مى‌شود و هر دوره را به عنوان يك روز بايد شناخت: يكى، روز و دوره‌اى كه اول است و پايان مى‌پذيرد (دنيا) و ديگر، روز و دوره‌اى كه آخر است و پايان نمى‌پذيرد (آخرت)؛ همچنان كه در برخى آيات از زندگى دنيوى به اولى و از حيات اخروى به آخرت تعبير شده است‌.

آخرت؛ خانه زنده

دار آخرت دار زنده است و عالم حیات در مقابل دنیا که عالم ماده و جماد است . زندگی در موجودات این جهان رشحه است از آن عالم بر این ها فشانده و پرتوی از آنجا افتاده و آن عالم و هر چه در آن عالم است بخود زنده اند در و دیوار و درخت و زمین و هر چیز آنجا عین روح و حیاتند.« ان الدار الاخرة لهی الحیوان لو کانوا یعلمون » (عنکبوت 65 )

دنیا کشتزار آخرت

«مَنَ كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِي حَرْثِهِ و َمَنْ كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا و َمَالَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ نَصِيبٍ»؛ (سوره شوری، آیه 20) هر كس كِشت آخرت را بخواهد به كشته ‌اش مى ‌افزاييم و هر كس كشت دنیا را بخواهد از همان به او عطا مى ‌كنيم و در آخرت بهره و نصيبى ندارد.

محل نیل به سعادت

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: الدُّنيا مُنْيةُ الأشْقِياءِ، الآخِرةُ فَوزُ السُّعَداءِ؛ امام علی عليه السلام: دنيا آرزوى بدبختان است و آخرت پيروزى نيكبختان.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد محمد تمیمی آمدی)

کوچکی دنیا در مقابل آخرت

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: عَلَيْكَ بالآخِرَةِ تأتِكَ الدُّنيا صاغِرةً؛ امام على عليه السلام: به آخرت چنگ درزن، دنيا برايت كوچك آيد.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد محمد تمیمی آمدی)

نزدیکی آخرت

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: إنّ الدُّنيا مُنقَطِعةٌ عنكَ، والآخِرةَ قريبةٌ منكَ؛ امام على عليه السلام: همانا دنيا از تو جداشدنى و آخرت به تو نزديك است.

منبع: نهج البلاغه (سید رضی)، نامه 32.

عظمت امور آخرت

«انْظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلَى‌ بَعْضٍ و َلَلْآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً»؛ (سوره اسراء، آیات 20 و 21) بنگر كه چگونه برخى از ايشان را بر برخى ديگر برترى داده ‌ايم و در آخرت درجات و برتري ها، برتر و بالاتر است.

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: و كلُّ شي‌ءٍ مِن الدُّنيا سَماعُهُ أعظمُ مِن عِيانهِ، و كلُّ شي‌ءٍ مِن الآخرةِ عِيانُهُ أعظَمُ مِن سَماعِهِ، فَلْيَكْفِكُم مِن العِيانِ السَّماعُ، و مِن الغَيبِ الخَبَرُ؛ امام على عليه السلام: و هر چيز دنيا، شنيدن آن بزرگتر از ديدن آن است و هر چيز آخرت، ديدن آن بزرگتر از شنيدن آن است. پس به جاى ديدن آخرت و مشاهده آنچه از ديدگان شما پنهان و در پس پرده غيب است، به همان شنيدن و خبر يافتن (توسط پیامبران) اكتفا كنيد.

منبع: نهج البلاغه (سید رضی)، خطبه 114.

عذاب و خوشی آخرت

عذاب آخرت و همچنین لذات آن جهان نسبت باین جهان بسیار شدیدتر و بز رگتر و رسوا کننده تر و با دوام تر است .« و لعذاب الاخرة أشق » (رعد 35 ) . « ولعذاب الاخرة اکبر » (زمر 28 ) . « والعذاب الاخرة أشد و أبقی » (طه 128 ) . « والعذاب الاخرة أخزی » (فصلت 16 ) . « وللاخرة أکبر درجات و أکبر تفصیلا» ( بنی اسرائیل 21 ). « فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین » ( سجده 17 ).

اکنون که زنده ایم ادراک کننده روح ما است نه جسم ما و هر چه روح خالص تر باشد و جسم لطیف تر ادراک لذت و الم شدیدتر است ، کف پا کمتر از لب و چشم ادراک درد میکند البته وقتی جسم بی نهایت لطیف باشد و در روح مستهلک شود دردها و خوشی ها بی اندازه قویتر خواهد بود. نعمت هائی که خدا به نیکان وعده داده وعذاب و شکنجه شریران راتخویف کرده در آیات بسیار وارد است در عنوان جنت و جهنم و قیامت و امثال آن.

آخرت، سراى ماندگار

«يا قَوْمِ إِنَّمَا هذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ و َإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ القَرَارِ»؛ (سوره غافر، آیه 39) اى قوم من! اين زندگى دنيا كالايى بيش نيست و اين آخرت است كه سراى بقاست.

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: مَن عَمَّر دارَ إقامتِهِ فهُوَ العاقلُ؛ امام على عليه السلام: کسى كه خانه‌ ماندگارى خود را آباد سازد، خردمند است.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

عنه عليه السلام: الدُّنيا أمَد، الآخرةُ أبَدٌ؛ امام على عليه السلام: دنيا تمام شدنى است، آخرت هميشگى است.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

برترى آخرت

«قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَلِيلٌ و َالْآخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقى‌»؛ (سوره نساء، آیه 77) بگو: كالاى دنيا اندك است و آخرت براى كسى كه تقوا داشته باشد بهتر است.

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: لَيسَ عنِ الآخرةِ عِوَضٌ، و لَيستِ الدُّنيا للنَّفْسِ بِثَمَنٍ؛ امام على عليه السلام: آخرت هيچ جايگزينى ندارد و دنيا بهاى آدمى نيست.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

ياد آخرت

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: ذِكرُ الآخرةِ دَواءٌ و شِفاءٌ، ذِكرُ الدُّنيا أدْوَأُ الأدواءِ؛ امام على عليه السلام: ياد آخرت داروست و درمان، ياد دنيا بدترين درد و بيمارى است.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

عنه عليه السلام: مَن أكثَرَ مِن ذِكرِ الآخِرةِ قَلَّتْ مَعصيتُهُ؛ امام على عليه السلام: هر كس كه زياد به ياد آخرت باشد، گناه و نافرمانى او كم شود!

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

كار براى آخرت‌

رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله: اعمَلْ لِدُنياكَ كأنّكَ تَعيشُ أبداً، و اعمَلْ لآخرتِكَ كأنّكَ تَموتُ غَداً؛ رسول خدا صلى الله عليه و آله: براى دنياى خود چنان كار كن كه گويى جاودانه مى ‌زيى و براى آخرتت چنان كار كن كه گويى فردا خواهى مرد.

منبع: تنبیه الخواطر (ورام بن ابی فراس)، ج 1، ص 461/مستدرک الوسایل (حاج میرزا حسین نوری)، ج 1، ص 18.

عنه صلى الله عليه و آله: مَن أصبَحَ و أمسى‌ و الآخِرةُ أكبرُ هَمِّهِ جَعلَ اللَّهُ الغِنى‌ في قلبِهِ، و جَمَع لَه أمرَهُ، و لَم يَخرُج مِن الدُّنيا حتّى‌ يَستكمِلَ رزقَهُ. و مَن أصبحَ و أمسَى‌ و الدُّنيا أكبرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللَّهُ الفَقْرَ بينَ عينَيهِ، و شتَّتَ علَيهِ أمْرَه، و لَم يَنَلْ مِن الدُّنيا إلّا ما قُسِمَ لَهُ؛ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر آن كس كه در طول شبانه روز بزرگترين همّش آخرت باشد، خداوند بى‌ نيازى را در دل او جاى و كارش را سامان دهد و از دنيا نرود مگر وقتى كه روزى ‌اش را كامل دريافت كرده باشد و هر آن كس كه در طول شبانه روز بزرگترين همّش‌ دنيا باشد، خداوند (مُهر) فقر و نادارى بر جبينش زند و كارش را پريشان سازد و از دنيا به چيزى بيش از قسمت خود نرسد.

منبع: بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج77، ص151/ تحف العقول (ابن شعبه)، ج103، ص29.

الإمامُ عليٌّ عليه السلام: لايَنْفَع العَمل لِلآخرة مَعَ الرغبَة في الدُّنيا؛ امام على عليه السلام: با رغبت به دنیا، كار براى آخرت بى ‌فايده ‌است.

منبع: غررالحکم (عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی)

آخرت در آئیین های دیگر

یهود می گفتند عالم آخرت خاص ماست یعنی بعالم آخرت معتقد بودند «قل ان کانت لکم الدار الاخرة » (بقره 88 ) اینسان فرقه ای بودند بنام فریسیان فرقه ای نیز به آخرت معتقد نبودند بنام صادوقیان و حضرت موسی علیه السلام قارون را پند میداد که « و ابتغ فیما آتاک الله الدار الاخرة » ( قصص 78) ازاین نعمت که خداوند بتو داد طلب آخرت کن .این آیه دلیل صحت قول فریسیان است . در تورات مثنی فصل 32 آیه 31 گوید الحال ببینید من هستم و بامن خدای دیگر نیست من میراننده و زنده کننده و زخم زننده و التیام دهنده هستم که از دستم رهاننده نیست . مسیحیان نیز بعالم آخرت معتقدند اما این نعمتهای جسمانی که خداوند وعده داده است و همچنین آتش و عذاب را بمعنی روحانی مناسب آن عالم تفسیر میکنند گویند کسی از حضرت عیسی علیه السلام پرسید زنی که در دنیا دو شوهر کرده باشد در آخرت بکدام می پیوندد ؟ او جواب داد در آن عالم نکاح نیست اما بهر حال یهود و نصاری از معتقدین بآخرت هستند مگرجماعتی که در ( سوره توبه 29 ) بآنها اشارت فرموده است «قاتلوا الذین لا یؤمنون بالله و لا بالیوم الاخرو لا یحرمون ما حرم الله و رسوله ولا یدینون دین الحق من الذین اوتوا الکتاب ». جماعتی از مردم عهد پیغمبر صلی الله علیه و اله دهری و طبیعی بودند «  و قالوا ما هی الا حیاتنا الدنیا نموت و نحیی » (جاثیه 24 ) زندگی غیر از این زندگی دنیا نیست میمیریم و زنده میشویم خداوند در جواب آنها گوید « ما لهم بذلک من علم » بآنچه میگویند علم ندارند وگمان است آنچه میگویند چون شهادت بر عدم میدهند بعلت آنکه ندیده اند و ندیده شهادت بر عدم نمیتوان داد. رجوع به ایمان شود . « قدیئسوا من الاخرة کما یئس الکفار من أصحاب القبور » ( ممتحنه 13 ) در باره یهود فرماید از آخرت مأیوس گشتند چنانکه کفار از صاحبان قبرها . یک فرقه از یهود بنام صادوقیان عالم آخرت را باور نداشتند و مجازات عاصیان را در همین جهان میدانستند میگفتند در تورات وعید آخرت نیست ، اگر بشریعت عمل کنند در این جهان عزت و دولت و نعمت یابند و اگر خلاف کنند بلا و ذلت . و گروه دیگر بنام فریسیان به عالم آخرت معتقد بودند . مراد از کفار در آیه ملاحده و مادیانند که بوجود غیر محسوس ایمان ندارند. انسانرا همان میدانند که زیر خاک پنهان شود پس از مردن.

منابع

• على خراسانى، آخرت سراى پايدار.
• محمد محمدی ری شهری، گزیده میزان الحکمة.
• ابولحسن شعرانی، نثر طوبی، واژه «آخرة»