غفلت

«غفلت» به معنای بی‌توجهی و بی‌اعتنایی به چیزی است که می­‌بایست مورد توجه و اعتنا قرار گیرد. غفلت در زبان دین مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد؛ از جمله غفلت از خدای متعال و غفلت از ناپایداری دنیا و غفلت از شیطان و از وسوسه‌های او و در یک بیان کلی، غفلت از اموری که به نوعی با سعادت انسان ارتباط دارد.

منشاء غفلت

از نظر قرآن کریم غافلان کسانی هستند که مشاعر خود را به سوی هستی باز ننموده اند و اهل تعقل در عالم نبوده اند:

«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ»؛ و در حقیقت بسیارى از جنیان و آدمیان را براى جهنم آفریده‌ایم، زیرا دلهایى دارند که با آنها حقایق را دریافت نمى‌کنند و چشمانى دارند که با آنها نمى‌بینند و گوش هایى دارند که با آنها نمى‌شنوند. آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه ترند، آنان همان غافلانند.

قرآن غفلت را نتیجه گوش فرا ندادن به یادآوری های انبیاء به علت مشغول شدن به بازی در سرای دنیای فانی می داند:

«اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ * مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ ذِكْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ يَلْعَبُونَ * لَاهِيَةً قُلُوبُهُمْ ۗ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِينَ ظَلَمُوا هَلْ هَٰذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ ۖ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنْتُمْ تُبْصِرُونَ؛ وقت حساب مردم نزدیک شده است و آنان در بى خبرى رویگردانند هیچ پند و یادآورى تازه‌اى از پروردگارشان نیامد مگر این که بازیکنان آن را گوش دادند در حالى که دلهایشان مشغول است.

مشغول شدن به مظاهر زندگی مادی نظیر مال، ثروت و زن و فرزند نیز عامل غفلت بر شمرده شده است:‌ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند. چه آنان که چنین کنند زيانكارانند.

راه‌های رهایی از غفلت

• تضرّع و زاری به درگاه خدا: «وَاذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِلِينَ»؛ پروردگارت را در دل خود از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان، یاد کن و از غافلان مباش.

• خواندن قرآن: «كَلَّا إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ * فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ»؛ ؛ چنين نيست كه آنها مى‌گويند، آن (قرآن) يك تذكر و يادآورى است! هر كس بخواهد از آن پند مى‌گيرد. از پیامبر اکرم نقل شده است: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آيَاتٍ فِي لَيْلَةٍ لَمْ‏ يُكْتَبْ‏ مِنَ الْغَافِلِين‏ َوَ مَنْ قَرَأَ خَمْسِينَ آيَةً كُتِبَ مِنَ الذَّاكِرِين»‏؛ کسی که هر شب ده آیه از قرآن بخواند، نامش جزو غافلان نوشته نمی شود و آنکه ۵۰ آیه بخواند نامش جزو ذاکرین نوشته می شود.

• تفکر: امام علی علیه السلام فرمود: «التَّفَكُّرُ حَيَاةُ قَلْبِ الْبَصِيرِ كَمَا يَمْشِي الْمَاشِي فِي الظُّلُمَاتِ بِالنُّورِ بِحُسْنِ التَّخَلُّصِ وَ قِلَّةِ التَّرَبُّص‏»؛ تفکر، حیات و زندگی قلب بصیر است، همان گونه كه اگر شخصِ چراغ به دست در تاريكيها در پرتو نور [چراغ] راه رود، بخوبى خود را نجات مى دهد و كمتر درنگ و توقف مى كند. و در قرآن از زبان اهل جهنم آمده است که: «وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ»؛ مى‏‌گويند اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقّل مى‏‌كرديم جزء دوزخيان نبوديم.

• معاشرت با انسانهای صالح: غفلت، نتیجه دل مردگی است و امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «لِقاءُ أهلِ الخَیرِ عِمارَةُ القَلبِ»؛ ملاقات اهل خیر، موجب آبادانی قلب می شود.

روایاتی در مذمت غفلت

• خداوند خطاب به رسول خدا صلی الله علیه وآله در معراج فرمود: «... یا أحمد أنت لاتغفُل أبدا، من غفل عنی لاأبالی بأیّ واد هلک...»؛ ای احمد! هرگز غافل مشو؛ هر کس از من غافل شود، من نسبت به این که در کدام راه، هلاک و نابود می شود، اعتنا نمی کنم.

• امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «الغفلة أضرّ الأعداء»؛ غفلت ضرر رساننده ترین دشمنان است.

• امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «الغفلة حَسْرَةً عَلَی کلِّ ذِی غَفْلَةٍ و عنوان النحوس»؛ غفلت مایه گمراهی افکار و سرلوحه نحوست ها است.

• امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «أَهْلُ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ يُسَارُ بِهِمْ، وَ هُمْ نِيَامٌ»؛ اهل دنيا مانند كاروانى هستند كه ايشان را مى‌‏برند در حالی كه خوابند.

• امام صادق علیه السلام فرمود: إيّاكم و الغفلة! فإنّه من غفل فإنّما يغفل عن نفسه. و إيّاكم و التّهاون بأمر اللَّه عزّ و جلّ، فإنّه من تهاون بأمر اللَّه أهانه اللَّه يوم القيامة»؛ از غفلت بپرهيزيد، چه هر كس غافل شود، از خود غافل شده است. و از سستى در برابر فرمان خداى بزرگ بپرهيزيد، چه هر كس در امر خدا سستى كند، خدا او را روز قيامت خوار مى‏‌كند.

منابع

• الکافی، محمد بن یعقوب کلینى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.
• نهج البلاغة، شریف الرضى، تحقیق صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ ق.
• تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد تمیمى آمدى، قم، دفتر تبلیغات، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
• آموزه‌های بنیادین علم اخلاق، محمود فتحعی خانی، ج۲.
• الحياة، محمدرضا حكيمى، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش.
• الأمالي، شیخ صدوق، تهران، كتابچى، ۱۳۷۶ ش‏.
• مکاتیب الأئمة علیهم‌السلام، على احمدى میانجى، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.