فهرست آل بابویه و علماء البحرین (کتاب)
«فهرست آل بابوَیه و علماء البحرین» تألیف سلیمان بن عبدالله ماحوزى بحرانى (م، ۱۱۲۱ ق)، کتابی است در موضوع تراجم علمای شیعه، که در آن شرح حال ۶۸ نفر از مشایخ خاندان بابویه و نیز عالمان بحرین ذکر شده است.
 | |
| نویسنده | شيخ سلیمان بحرانی |
| موضوع | تراجم علمای شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تصحیح | سید احمد حسینى اشکورى |
|
| |
محتویات
مؤلف
سلیمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى معروف به «شيخ سلیمان بحرانی» (۱۱۲۱-۱۰۷۵ ق)، فقیه و محدّث رجالی بزرگ شیعه در قرن دوازدهم قمری بود، و از علامه مجلسى و سید هاشم بحرانی، اجازه نقل حدیث داشت. او در حدود هفت سالگى قرآن کریم را حفظ نمود و در جوانى فقیهى صاحب نظر شد.
ماحوزی با مقام علمى خود، به ریاست دینى بحرین -که در آن زمان حوزه علمى پررونقى داشت- رسید و بنا بر سنت رایج در بحرین، به «بلاد القدیم»، مرکز علما و تجار و بزرگان بحرین، انتقال یافت. بحرانى در علوم مختلف مانند حدیث، رجال و تاریخ سرآمد عصر بود. دانشمندان و سیرهنویسان متأخر او را محقق، مدقق و نادرة العصر و الزمان خواندهاند.
شيخ سلیمان بحرانی بیش از صد جلد کتاب در علوم مختلف مثل کلام، فلسفه، فقه و اصول و رجال تألیف نمود، از جمله: معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال، بُلغة المحدثین، الأربعون حدیثا فی إمامة أمیرالمؤمنین، فواید نجفیه، العشرة الکاملة و فهرست آل بابویه و علماءالبحرین.
معرفی کتاب
مصحح و محقق کتاب (سید احمد حسینى اشکورى) در معرفی «فهرست آل بابویه و علماء البحرین» می گوید: فقیه محدث و علامه محقق شیخ سلیمان بن عبداللّه ماحوزى بحرانى در زمینههاى فقه، حدیث، مسائل کلامى، تاریخ و تراجم، کتابها و رسائل ارزشمندى را به یادگار گذاشته که در بین اندیشمندان از روزگار نویسنده تاکنون به خاطر ارزش علمى و مباحث مفیدى که به آن نیاز داشته و در آن یافتهاند و خلأئى محسوس را پُر کرده، دست به دست گشته است. از بین این آثار، سه رساله است که ماحوزى آن را در موضوع تراجم نوشته که به نظرمان رسید آن را در یک مجموعه (فهرست آل بابویه و علماء البحرین) منتشر کنیم.
این كتاب از آثار و منابع مهم در معرفی علمای شيعه در بحرين و خاندان بابويه -که نقش مهمی در میراث فقهی و حدیثی شیعه داشتند- است.
سلیمان ماحوزی، رساله «فهرست آل بابویه» را در آخر ماه جمادىالأولى سال ۱۱۱۷ ق، و رساله دوم را در سال ۱۰۹۹ ق. به پایان برده و رساله سوم ناتمام مانده است.
محتوای کتاب
کتاب حاضر از مقدمه محقق و متن اصلى (شامل سه رساله: الف. فهرست آل بابویه، ب. علماء البحرین، ج. جواهر البحرین فی علماء البحرین) تشکیل شده است.
- الف). فهرست آل بابویه: که رساله مختصرى شامل ۲۲ شرح حال براى فرزندان بابویه رازى است، مانند شیخ صدوق و شیخ منتجبالدین و...؛
- ب). علماء البحرین: رسالهاى حاوى ۳۳ شرح حال مختصر براى عالمان بحرین که به ترتیب زمانى منظم شده و به درخواست میرزا عبداللّه افندى زمانى که به بحرین رفته و به ملاقات شیخ سلیمان بحرانی شتافته، نوشته شده و افندى در تراجم علماء البحرین در کتابش «ریاض العلماء» به آن استناد مىکند...؛
- ج). جواهر البحرین فی علماء البحرین: کتاب بزرگى است در تراجم علماى بحرین که بر اساس حروف الفبا منظم شده و در بین مباحث آن به بحثهاى علمى و ادبى هم پرداخته شده و... در این نسخه که خواننده مىبیند ۱۳ شرح حال از حرف الف تا حرف جیم آمده و شرح حال آخرى ناقص مانده است... رساله اول، مشهور در بین اصحاب تراجم است، ولى رساله دوم و سوم ناشناخته است.
جالب است که نویسنده (شیخ سلیمان بحرانی)، شرح حال خودش را نیز در اثر حاضر در اواخر رساله دوم (علماء البحرین) آورده و چنین نوشته است: «برخى از تألیفات این نیازمند بهسوى خدا، سلیمان بن عبداللّه بن على بن حسن بن احمد بن یوسف بن عمار، که خداى سبحان روزگارش را با طاعات و اوقاتش را با قربات آباد کند، عبارت است از: «المعراج فی الرجال» که یک جلدش (باب همزة، باب باء و باب تاء) منتشر شده، «شرح مفتاح الفلاح» که هنوز تمام نشده، «أزهار الریاض» که سه جلد از آن منتشر شده، «الفوائد النجفیة»، «الأربعین حدیث فی الإمامة»، «العشرة الکاملة»، «إیقاظ الغافلین» در باب موعظه، «نفحة العبیر فی حکم البیر»، «إقامة الدلیل فی نصرة الحسن بن أبیعقیل فی عدم نجاسة الماء القلیل»، «إعلام الهدى فی مسئلة البدا»، «سوط صوب الندا فی مسئلة البدا» که هنوز تمام نشده، «الاستخارات»، «القرعة»، «وجوب غسل الجنابة و غیرها من الطهارات لغیرها»، «رسالة فی الأدناس»، «عدم جواز السهو على النبی(ص)»، «فهرست آل بابویه و أحوالهم»، «الرسالة الصلاتیة»، «رسالة الحج الصغرى»، «الرسالة الکبرى فی مسائل الخلاف فی الحج»، «الرسالة الصومیة»، «الإشارات» در علم کلام، «شرح الباب الحادی عشر» در علم کلام و رساله «وجوب الجمعة»، «وجوب غسل الجمعة»، «البیر و البالوعة»، «رسالة فی النحو»، «النکت البدیعة فی فرق الشیعة»، «رسالة فی المنطق» همراه با شرحش، «الحمدیة»، «بلغة المحدثین» در علم رجال، «مقدمة الواجب»، «مخایل الإعجاز فی المعمیات و الألغاز»، «ناظمة الشتات»، «الدر النظیم فی التوکل و الرضا و التفویض و التسلیم»، «حواشی الاثنی عشریة» که متن از شیخ حسن است، و حواشى بر «شرح رسالة الاثنی عشریة» که شیخ بهاءالدین شرح کرده و «حواشی المعالم» و «حواشی الخلاصة» و «حواشی التلخیص» در علم رجال و «فی أدب البحث» و رسالهاى دیگر در «علم المناظرة» و رساله «أسرار الصلاة» و... . ولادتم آنگونه که از پدرم (سایهاش مستدام باد) شنیدم در ماه رمضان سال ۱۰۷۵ ق، بود در شب نیمه رمضان با طالع عطارد و قرآن کریم را حفظ کردم درحالىکه تقریباً هفت سال و چند ماهى بیشتر نداشتم و زمانى کتابهاى علوم را آغاز کردم که ده ساله بودم و همچنان از آن زمان تاکنون که سال ۱۰۹۹ ق است، مشغول به تحصیلم».
در اینجا دو نمونه دیگر از شرح حال موجود در کتاب ذکر می شود:
- احمد فرزند شیخ فقیه نبیه المعى شیخ على بن حسین بن محمود بن سعید بن على بن جعفر عسکرى شاطرى و او از شاگردان سید اجلّ علامه سید ماجد بن هاشم بن على بن ماجد و در نزد پدر فقیهش شیخ على بن حسین شاگردى کرد. وى داراى کتابى نیکو و خوشترتیب به نام «الدرة النقیة» در علم رجال است که من آن را دیده و مطالعه کردهام.
- شیخ صالح احمد بن صالح بن عصفور، مقیم جهرم، ثقه است کاملاً. خدا باقىاش بدارد. صالح جلیل و با تقواست. وى داراى کتاب جالب و خوشنظم «الطب الأحمدی» و رسالههایى پراکنده است. او از بندگان صالح خداست. او را در جهرم دیدم و مدحهایى که درباره او شنیده بودم، درست از آب درآمد و بین من و او رشته دوستى محکم و صمیمانه و خالصانه است و باب نامهنگارى و ارتباط و شوخى، برقرار.
منابع
- نرم افزار تراجم و کتابشناسی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
