نظام الحكومة النبوية (کتاب)
کتاب «نظام الحكومة النبويّة المسمّى التراتيب الإدارية» تألیف محمد عبدالحیّ کتّانی (م، 1382 ق)، در زمینه پیوند دین و سیاست در اسلام نگاشته شده است. مؤلف سعى دارد نشان دهد که ریشه‌هاى تمدن اسلامى در خود سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بوده است.
 | |
| نویسنده | محمد عبدالحی کتانی |
| موضوع | سیره پیامبر/تاریخ سیاسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ |
|
| |
محتویات
معرفی کتاب
کتّانى تأکید مى‌کند سبب تألیف کتاب «نظام الحكومة النبوية» آن است که همه آنچه مربوط به نظامات زندگى و حکومتى و ادارى بوده و در روزگار تأسیس تمدن اسلامى نبوى در مدینه وجود داشته، از دل متون تاریخ و سیره استخراج شده و در دسترس قرار گیرد تا فرزندان امت اسلامی بدانند که این پیامبر عربى، ملتها را با تمدن آشنا کرد و مبانى عمران و آبادانى را میان آنان بسط داد و نظامات زندگى را به آنان آموخت.
این کتاب توسط علیرضا ذکاوتی با عنوان «نظام ادارى مسلمانان در صدر اسلام» به فارسى ترجمه شده است.
رسول جعفریان در مقدمه ترجمه کتاب، درباره کتاب «نظام الحكومة النبوية» می‌نویسد: «... مهمترین حسن این کتاب در ارائه نصوص بسیار تاریخی و حدیثی در زمینه‌ها و عرصه‌های مختلفی بود که به‌نوعی می‌توانست یک فهم حکومتی از زندگی و سیره نبوی(ص) به دست دهد. مهمترین اشکال این کتاب نیز آن است که سیره نبوی را با سیره خلفا درهم آمیخته است. دلیل این کار آن است که مؤلف -که یک سنی مالکی است- بر اساس روال و رویه اهل سنت، سیره خلفا و صحابه را در کنار سیره نبوی قرار داده و از مجموع آنها فقه و اخلاق خود را استخراج کرده است...».
محتوای کتاب
نویسنده در مقدمه جامع و مفصل خود، بحث را با یگانگى دین و سیاست در اسلام آغاز کرده، از همان ابتدا تأکید مى‌کند که در سیره نبوى تمامى آنچه که مى‌توان از آنها به عنوان اجزاى حکومت یاد کرد به اجمال یا تفصیل وجود دارد، هر چند مورد غفلت کسانى قرار گرفته که به گردآورى مسائل حکومتى از دوره خلفاى اموى و عباسى اشتغال داشته‌اند.
کتّانى کسانى را که ادعا کرده‌اند این قبیل مسائل در آن عهد و روزگار نبوده، متهم کرده که به خواندن برخى از کتابهاى سیره متأخران اکتفا کرده و به منابع کهن توجه نکرده‌اند. وى همچنین برخى نوشته‌هاى دوران معاصر درباره تمدن اسلامى را متهم کرده که به مواد و نصوص تمدنى موجود در عهد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) توجه نکرده و صرفا به بیان آنچه از دوره خلفاى اموى و عباسى بوده، پرداخته‌اند. وى سعى دارد نشان دهد که ریشه‌هاى تمدن اسلامى در خود سیره نبوى بوده و بسیارى از مسائل که بعدها رشد و بالندگى یافته، ریشه در فرهنگ نبوى داشته است.
نویسنده براى نشان دادن معناى حکومت نبوى، مرورى بر سخنان علماى گذشته درباره امامت پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله)، کیفیت تصرف او در امور هم‌زمان با مقام نبوت دارد، که نقل‌هایى بدیع و قابل ملاحظه درباره مفهوم رهبرى و امامت در فرهنگ اسلامى است.
منابع کتاب
مؤلف، مواد کتاب "نظام الحکومة النبویة" را ابتدا بر اساس کتابهاى حدیثى شش‌گانه اهل سنت (صحاح سته)، سپس شروح آنها و نیز دیگر آثار حدیثى که در اطراف آن آثار نوشته شده، برگرفته است. وی پس از شرح کتابهاى حدیثى و شروح آنها و نیز آثار موجود در سیره نبوى که در این کتاب از آنها بهره برده است، شرحى از کتابهاى طبقات و تراجم به دست مى‌دهد که در رأس آنها کتاب طبقات ابن سعد است.
کتابى که مبناى اصلى تألیف کتاب کتّانى شده، کتابى است از ابوالحسن على بن محمد خزاعى تلمسانى (م، ۷۸۹ ق) به نام "تخریج الدلالات السمعیة على ما کان فی عهد رسول اللّه(ص) من الحِرَف و الصنائع و العمالات الشرعیة". کتّانى مى‌گوید: بیشترین اعتماد من در تألیف این اثر، بر همین کتاب است؛ من تلاش کردم که آن را مبنا قرار داده و مطالبى را که یافته‌ام به آن ضمیمه کنم. کتانى شرحى از این کتاب و نیز گزارشى تفصیلى از زندگى مؤلف آن به دست داده و شرح کاملى براى او نوشته است. وی همچنین فهرست کاملى را که خزاعى براى کتابش آورده و مطالب را در ده بخش دسته بندى کرده، در این مقدمه آورده و آن را مبناى کار خود در "التراتیب الاداریة" قرار داده است. وى پس از هر نقل از کتاب خزاعى، در بخش مربوط به آن، استداراکات و اضافات خود را از منابع متعددى که در اختیار داشته آورده است.
منابع
- نرم افزار دانشنامه نبوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
