هستی از نظر فلسفه و عرفان (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید جلال‌الدین آشتیانی |
| موضوع | فلسفه و عرفان |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«هستی از نظر فلسفه و عرفان» اثر سید جلال‌الدین آشتیانی (م، ۱۳۸۴ ش)، کتابی مشتمل بر مهمترین مباحث «وجود» بر مبنای دیدگاه حکما و عرفا است. بیان تعریف وجود، بساطت حقیقت وجود، شمول وجود، بیان تمیز در وجودات، اصالت وجود و بیان ملاک مشخص در وجودات، از جمله مباحث این کتاب است.
محتویات
مؤلف
سید جلال‌الدین آشتیانی (۱۳۰۴-۱۳۸۴ ش)، استاد فلسفه و عرفان اسلامی، و فیلسوف اصالت وجودی است. آیت الله بروجردی، علامه طباطبايى، سيدحسن بجنوردى و سید ابوالحسن رفیعى قزوینى از اساتید او هستند.
آشتيانى در سال ۱۳۷۶ش، به عنوان دانشمند برجسته کشور انتخاب شد و در سال ۱۳۸۱ نشان درجه یک دانش جمهوری اسلامی را دریافت کرد.
وی حکمت و فلسفه الهى در مشهد مقدس را که به خاموشى گراییده بود، جانى دوباره بخشید و به تألیفات گسترده ای در این زمینه پرداخت. از آثار او می‌توان به تفسیر سوره توحید، شرح رساله نوریه در عالم مثال، شرح بر زاد المسافر، شرح حال و آراى فلسفى ملاصدرا، نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى و هستى از نظر فلسفه و عرفان اشاره نمود.
معرفی کتاب
انگیزه نویسنده از تألیف این کتاب، بیان اصالت و وحدت حقیقت وجود و اثبات مبدأ وجود و فیض، به طریقه متألهین از حکما و محققین از عرفا است.
نویسنده در کتاب حاضر، از وجود و مباحث آن - که پایه فلسفه به خصوص مبانی اعتقادی مربوط به مبدأ و معاد است - بحث می کند و بر آن است که بر طریق حکما و عرفا، اصالت و وحدت حقیقت وجود و مبدأ جود و فیض را بیان و اثبات کند.
استاد آشتیانی - که صاحب نظر در فلسفه و عرفان است - در این کتاب، در مسائل پیچیده اعتقادی به کلمات رسیده از طریق وحی، اشاره کرده و در مطالبی که مورد خدشه و حمله اشخاص بی‌اطلاع از رموز فلسفه واقع شده و مسائل فلسفی و عرفانی را خلاف شرع می دانند، به اقوال بزرگان از فقها و اصولیون استشهاد نموده است و سعی داشته مبانی ذوقی عرفانی را برهانی کرده و از مطالب عرفانی مربوط به مباحث این کتاب، آنچه را که با براهین موافق دیده نقل کند.
محتوای کتاب
کتاب با یک مقدمه و پیشگفتار آغاز و مطالب در بیست فصل، تنظیم شده است. در مقدمه، به موضوع کتاب و انگیزه نگارش آن اشاره شده و در پیشگفتار، توضیحاتی پیرامون شیوه کار نویسنده، ارائه گردیده است.
ازآن‌جهت که مباحث وجود از مباحث مهم فلسفه اولی و حکمت متعالیه، بلکه پایه و اساس فلسفه خصوصاً مبانی اعتقادی مربوط به مبدأ و معاد است، لذا نویسنده به‌طور اختصار، تعریف و موضوع و مسائل و مبادی فلسفه کلی و علم اعلی را بیان کرده، سپس به ذکر اقوال مهم در وجود پرداخته است.
- در فصل اول کتاب، به بررسی اقوال در وجود پرداخته شده است و به این نکته اشاره شده است که جماعتی از اشاعره به اشتراک لفظی در وجود قائلند و جماعتی از محققین اهل حکمت فرموده‌اند: وجود، حقیقت واحد و دارای مراتب متعدده متکثره مقوله به تشکیک است. جماعت دیگری معروف به مشاء به اصالت وجود و اعتباریت ماهیات قائلند.
- فصل دوم، به تعریف وجود اختصاص یافته است. نویسنده در این فصل، ابتدا به نظر ابن‌سینا درباره تعریف وجود اشاره کرده، سپس به توضیح کلام شیخ پرداخته است.
- فصل سوم درباره وجود ذهنی است.
- فصل چهارم، مربوط به بساطت حقیقت وجود است. نویسنده در این فصل به بیان بساطت حقیقت وجود و علت آن از دیدگاه برخی بزرگان مثل ملاصدرا و آقا علی مدرس پرداخته است.
- فصل پنجم درباره شمول وجود است.
- در فصل ششم، از تمایز در موجودات بحث شده است.
- فصل هفتم درباره اصالت وجود است. نویسنده در این فصل به بیان آراء و دلایل فلاسفه در اثبات اصالت وجود پرداخته است.
- در فصل هشتم، به بررسی ملاک تشخص در وجودات پرداخته شده و نویسنده در این فصل، به نظر بزرگان درباره ملاک تشخص در وجودات اشاره کرده است.
- در فصل نهم، به تبیین این موضوع پرداخته شده که وجود، مشترک معنوی و مفهوم عام بدیهی است.
- در فصل دهم، قول فهلویون پیرامون وجود، مورد بررسی قرار گرفته است. طبق این نظر، وجود، حقیقت واحد و دارای مراتب مختلف است.
- در فصل یازدهم، حقیقت وجود حق‌تعالی مورد بحث قرار گرفته است.
- موضوع فصل دوازدهم، مظاهر متجلی از حق است.
- در فصل سیزدهم، به بحث از مراتب وجودی پرداخته شده است.
- فصل چهاردهم به اشکالات اشراقیون اختصاص یافته است.
- در فصل پانزدهم به اصالت وجود و اعتباریت ماهیت از طریق جعل پرداخته شده است.
- فصل شانزدهم اختصاص به اثبات مبدأ وجود به طریقه حکمای الهی یافته است.
- در فصل هفدهم به اثبات این مطلب پرداخته شده است که واجب‌الوجود به حسب شدت وجود، تناهی ندارد.
- نویسنده در فصل هجدهم به دنبال این مطلب است که حق‌تعالی مبدأ و غایت برای جمیع اشیاء است.
- در فصل نوزدهم به اثبات وجود، عین ماهیت حق است و حق‌تعالی وجودی زائد بر ماهیت ندارد، پرداخته شده است.
- فصل بیستم به صفات حق‌تعالی اختصاص یافته است.
منابع
- "کتابشناسی هستی از نظر فلسفه و عرفان"، محمد فغفوری، فروغ اندیشه، پاییز 1383، شماره 9.
- نرم افزار کتابخانه حکمت اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
