احترام به دیگران

انسان در دیدگاه اسلام از کرامت و شرافت ذاتى برخوردار است، چرا که قرآن انسان را جانشین خدا در روى زمین معرفی می‌کند که فرشتگان به خضوع و سجده در برابر او مأمور شدند. از این رو در دین به رعایت احترام دیگران سفارش فراوان شده است.

انگیزه احترام

احترام مردم به یکدیگر در منطق اسلام باید از انگیزه الهى بر خوردار باشد و نباید ارج نهادن مردم به یکدیگر از ترس یا طمع و امثال آنها مایه گیرد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد می فرمایند: بدترین مردم در پیشگاه خداوند در روز قیامت کسانى هستند که از ترس بدى و شرارتشان مورد احترام دیگران قرار می گیرند.

گونه‌هاى احترام

احترام به جان

در اسلام، جسم انسان از همان ابتداى آفرینش که نطفه اى بیش نیست، مورد حمایت قرار مى گیرد و کسانى که جان دیگران را به خطر مى اندازند، بشدت نکوهش شده اند. قرآن کریم در این باره مى فرماید: «...مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَیرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعًا وَمَنْ أَحْیاهَا فَکأَنَّمَا أَحْیا النَّاسَ جَمِیعًا»؛ هر کس انسانى را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روى زمین بکشد، چنان است که گویى همه انسان ها را کشته؛ و هر کس انسانى را از مرگ رهایى بخشد، چنان است که گویى همه مردم را زنده کرده است.

احترام به مال

پیشوایان دینى در کنار سفارش به حفظ خون دیگران، احترام به مال آنان را نیز متذکر شده اند. چنان که رسول گرامى اسلام صلی الله علیه و آله در اجتماع بزرگ عید قربان فرموده است: «...اِنَّ حُرْمَةَ اَمْوالِکمْ عَلَیکمْ وَ حُرْمَةَ دِمائِکمْ، کحُرْمَةِ یوْمِکمْ هذا فى شهرکمْ هذا وَ فى بَلَدِکمْ هذا اِلى اَنْ تَلْقَوْا رَبَّکمْ، فَیسْألُکمْ عَنْ اَعْمالِکمْ...»؛ همانا حرمت اموال و خون هاى شما بر یکدیگر همانند حرمت این روز، در این ماه و این سرزمین است تا پروردگارتان را ملاقات کنید و شما را از کردارتان پرس و جو کند.

احترام به اموال مردم، شامل امانتدارى، تصرف مجاز و با رضایت خاطر صاحب مال، پرداخت حقوق مالى و بدهى مردم، حفظ و نگهدارى و مانند آن مى شود. این حریم ها براى آن است که اموال تباه نگردد، انسان ها کشته نشوند، کینه توزى و نزاع در جامعه رواج پیدا نکند، کسب و کار ترک نگردد و مردم با آسودگى خاطر اموالشان را براى دفع نیازهاى یکدیگر به جریان بیندازند.

احترام به ناموس

دین مبین اسلام احترام به ناموس دیگران را یکى از امور بسیار مهم مى داند، از این رو، با وضع مقررات و محدودیت هایى همانند دستور به حجاب و پوشش براى زنان و بازداشتن مردان از چشم چرانى و...، حریمى را براى ناموس دیگران تعیین نموده و هتک آن را مورد نکوهش قرار داده است.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این باره مى فرماید: «لَیسَ مِنّا مَنْ خانَ مُسْلِماً فِى اَهْلِه وَ مالِهْ»؛ از ما نیست کسى که به اهل و مال مسلمانى خیانت کند.

حفظ آبروی مومن

در تعلیمات اسلام همگان نسبت به آبروى مؤمن دو وظیفه مهم دارند: یکى حفظ آبروى او و دیگرى دفاع از آن. هر گونه برخورد و سخنى که موجب تزلزل شأن و مرتبه برادر دینى بشود، از نظر اسلام نکوهیده است. امام صادق علیه السلام در این باره مى فرماید: «مَنْ رَوى عَلى مُؤْمِنٍ رِوایهً یریدُ بِها شَینَهُ وَ هَدْمَ مُرُوَّتِه لِیسْقُطَ مِنْ اَعْینِ النّاسِ اَخْرَجَهُ اللّهُ مِنْ وِلایتِه اِلى وِلایةِ الشَّیطانِ فَلا یقْبَلُهُ الشَّیطانُ»؛ آن که بر ضدّ مؤمنى به قصد آبروریزى و از بین بردن آقایى او سخنى گوید تا از چشم مردم بیفتد، خداوند او را از ولایت خود خارج و به طرف ولایت شیطان رها مى کند، ولى شیطان نیز او را نمى پذیرد.

همچنین هر مسلمانى وظیفه دارد به اندازه توان خویش، نگذارد که دیگران آبروى برادر دینى اش را خدشه دار سازند. روایت است که مردى در حضور رسول اکرم صلی الله علیه و آله از کسى سخن به میان آورد و در همان جا فردى دیگر در مقام دفاع از آن برآمد، حضرت فرمود: «مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ اَخیهِ کانَ لَهُ حِجاباً مِنَ النّارِ»؛ کسى که جلوى آبروریزى برادر مؤمنش را بگیرد، از آتش دوزخ در امان است.

روشهاى احترام

تجلیل و تکریم دیگران ممکن است به دو صورت و روش زیر انجام گیرد:

روش گفتارى

قرآن کریم در این مورد مى فرماید: «...قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً»؛ با مردم به خوبى سخن گویید. و درباره احترام به پدر و مادر مى فرماید: «...وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کریماً»؛ با گفتارى لطیف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو! همچنین در مورد برخورد با نیازمندان آمده است که اگر نمى توانى نیازشان را برطرف نمایى: «...فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَیسُوراً»؛ با آنان سخن نیک توأم با احترام داشته باش.

امام سجاد علیه السلام درباره احترام در گفتار نسبت به معلم مى فرماید: صدایت را از صداى او بلندتر نکن و هرگاه کسى از او چیزى بپرسد تو در پاسخ پیشدستى نکن... در محضرش با کسى سخن نگو.

روش کردارى

این روش در روایات ائمه علیهم السلام به بیانهای مختلف آموزش داده شده است. همچون روایات زیر:

رسول اکرم صلی الله علیه و آله: «مِنْ مَکرَمَةِ الرَّجُلِ لاَِخیهِ اَنْ یقْبَلَ تُحْفَتَةُ وَ اَنْ یتَّحِفَهُ بِما عِنْدَهُ وَ لایتَکلَّفَ لَهُ شَیئاً»؛ از بزرگداشت برادر دینى این است که هدیه اش را بپذیرد و از آن چه دارد نسبت به او مضایقه نکند و به خاطر او خود را به تکلّف نیندازد.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله: «التَّقْوَى إِجْلَالُ اللَّهِ وَ تَوْقِیرُ الْمُؤْمِنِینَ»؛ تقوا احترام گذاشتن به خداوند و احترام گذاشتن به مومنین است.

مصادیق احترام به دیگران

احترام به والدین

قرآن کریم در موارد متعددی بعد از این که دستور داده به عبادت خداى واحد و پرهیز از شرک داده است، احترام به پدر و مادر را ذکر نموده است.

امام على علیه السلام در این خصوص می فرماید: به احترام پدر و معلمت از جاى خود برخیز، گرچه فرمان روا و امیر باشى.

احترام به پیران

در اسلام اکرام و احترام پیران بر جوانان لازم گردیده است:

پیامبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله می فرماید: احترام گذاشتن به مسلمان مو سفید از جمله تجلیل خداست.

عبدالله بن سنان گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمودند از احترام به خدا است احترام گذاشتن به پیر مرد مومن موى سفید و هر که مومنى را گرامى دارد به گرامى داشتن خدا شروع کرده و هر که مومن سفید موى را سبک شمارد خداى عز وجل کسى را بر او گمارد تا پیش از مرگش او را سبک شمارد.

پیامبر (ص) می فرماید: هر که مراعات کند فضل بزرگتر از خود را به جهت زیادتى سنّ او و احترام کند او را، خداى تعالى او را از ترس روز قیامت ایمن مى گرداند.

امام صادق علیه السلام فرمود: سه کس هستند که حق آنها را نادیده نگیرد کسى جز منافقى که به نفاق معروف است؛ کسى که مویش را در اسلام سفید کرده و کسى که قرآن را در بر دارد و پیشواى عادل.

احترام به سادات

از پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله روایت شده است که: شفاعت من ثابت است براى هر که اعانت کند ذرّیه مرا (سادات) به دست یا زبان یا با مال خود. و فرمود: چهار نفر را من شفاعت خواهم نمود در روز قیامت: یکى: آن که اکرام کند ذرّیه مرا. دوم: آن که حاجت ایشان را بر آورد. سیم: آن که سعى نماید از براى ایشان در وقتى که مضطر باشند. چهارم: آن که به دل و زبان، با ایشان دوستى و محبّت کند.

و فرمود: اکرام کنید خوبان ذرّیه مرا از براى خدا، و بدان ایشان را از براى من.

احترام به خویشاوندان

قرآن مجید مراعات خویشاوندان را در ردیف تقواى از خدا قرار داده مى فرماید: «وَاتَّقُوا اللّهَ الَّذِى تَسائَلُونَ بِهِ وَالاَرْحامَ انَّ اللّهَ کانَ عَلَیکمْ رَقِیبا» و بپرهیزید از خدایى که به نام او از هم درخواست مى کنید و درباره ارحام و خویشاوندان کوتاهى نکنید که همانا خدا مراقب شما است.

امام صادق علیه السّلام در باره این آیه مى فرماید: منظور از ارحام در آیه، خویشاوندان است که خدا دستور به احترام و ارتباط با آن ها داده است، آیا نمى بینى که ارحام را با اسم خود مقرون کرده.

و در حدیثی امام علی علیه السلام آمده است: «انَّ صلة الارحام لَمِن موجباتِ الاِسلام اِنَّ اللهَ سبحانَه أمَر بِإکرامِها»؛ همانا صله رحم از واجبات دین اسلام است و خداوند سبحان نسبت به اکرام ارحام و خویشان امر فرموده است.

احترام به زنان

اعتقاد به کرامت زن یکی از آموزه های نهادینه شده در اسلام است. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «خَیرُکم خَیرُکم لأَهلِهِ و َأَنَا خَیرُکم لأَهلى ما أَکرَمَ النِّساءَ إلاّ کریمٌ و َلا أَهانَهُنَّ إلاّ لَئیمٌ»؛ بهترین شما کسى است که براى خانواده اش بهتر باشد، و من از همه شما براى خانواده ام بهترم، زنان را گرامى نمى دارد، مگر انسان بزرگوار و به آنان اهانت نمى کند مگر شخص پَست و بى مقدار.

و در جای دیگر می فرمایند: «هر کس همسری گزید، وی را تکریم کند.»

احترام به کودکان

آئین اسلام به شخصیت کودکان کاملاً توجه داشته و احترام به آنان را مورد سفارش قرار می دهد. پیغمبر اسلام صلّى اللّه علیه و آله فرمود: فرزندانتان را گرامى بدارید و آنها را نیکو تربیت کنید تا خدا شما را بیامرزد.

پیغمبر اکرم همیشه و در همه جا با کودکان مدارا و مهربانى مى ‌کرد. وقتى از سفر بر مى‌گشت کودکان به استقبالش مى‌شتافتند، پیغمبر آنها را مورد نوازش و ملاطفت قرار مى داد، سپس بعضى از آنها را خودش سوار مى کرد و به اصحابش نیز دستور مى داد بقیه را سوار کنند و با این حال به شهر باز مى گشتند. از توهین به کودکان حتى شیرخوارگان جداً خوددارى مى نمود. ام الفضل مى گوید: پیغمبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله، حسین علیه السّلام را در ایام شیرخوارگى از من گرفت و بغل کرد. حسین به لباس پیغمبر بول کرد. پس من حسین را به شدت از پیغمبر گرفتم به طورى که به گریه افتاد. پیغمبر به من فرمود: ام الفضل! آهسته تر. این بول را آب تطهیر مى کند، اما چه چیز مى تواند کدورت و ناراحتى را از قلب حسین برطرف سازد.

احترام به یاران

امام باقر علیه السلام: یاران خود را بزرگ شمارید و آنان را احترام کنید و برخى از شما بر برخى دیگر هجوم نبرید و به هم زیان نزنید و بر هم حسد نورزید و از بخل بپرهیزید تا از بندگان با اخلاص و شایسته خدا باشید.

احترام به فقیر مسلمان

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: هر که فقیر مسلمانى را احترام کند، روز قیامت خدا را ملاقات کند در حالى که خندان است.